Микроэкономика
жүктеу/скачать 3,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Koshebaeva (1)
| 11.4 Еңбек нарығы
Еңбек нарығында әлеуетті қызметкерлер тарапынан болатын ұсыныспен және мемлекет пен кәсіпкерлер ұсынатын еңбекке деген сұраныспен сипатталады. Бәсекелес және бәсекелес емес нарықта еңбек нарығындағы тепе-теңдік басқаша қалыптасады. Таза бәсекелес нарық, кәсіпкер оның максимум пайдасын қамтамасыз ететін мӛлшерде жұмыскерлерді жалдайтындығымен сипатталады. а) б) в) 11.7-сурет - Жетілген бәсекелестік кезінде еңбек нарығындағы тепе-теңдік: а) жеке фирма; б) тұтастай алғандағы еңбек рыногы; в) жеке жұмыскер Нақты ӛмірде фирмалар сиякты, сондай-ақ жұмыскерлер де еңбек ақыны калыптастыруға әсерін тигізуі мүмкін. Мұндай рыноктар жетілмеген деп атайды. Жетілген бәсекелестіктің еңбек кұрылымының мысалдары - монопсония және монополия болады. Еңбек нарығындағы монополия кәсіподақтар қызметімен де байланысты болады. 121 Монопсония Фирма монопсония жағдайында еңбек нарығындағы басты сатып алушы (ал негізінен, жалғыз) болып кіреді, сондықтан нарықтық билікке ие болады. Монопсонияның негізгі ерекшеліктері: 1) осы фирмада жұмыспен қамтылғандар саны еңбектің кандай да бір нақты түрлерімен барлық камтылғандардың негізгі бӛлімін құрайды; 2) еңбектің бұл түрі географиялық немесе кәсіби факторларға байланысты салыстырмалы ұшқыр емес болып табылады; 3) фирма жалданған жұмысшылардың санына тікелей тәуелділікте болатын еңбек ақының мӛлшерлемесін дербес анықтайды. Фирма - монопсонист, жұмыскерлерге жалданудағы ӛз шарттарымен үстемдік ете отырып, шекті шығындардың қисығы деңгейінен тӛмен және бәсекелес деңгейден тӛмен еңбек ақы мӛлшерлемесін тағайындайды. Фактордың орташа шығындары фактор сұранысымен сәйкесетін болады және ӛнімнің шекті факторға деген құны фактор бойынша ӛнімдердің шекті табыстылығына тең және факторға деген сұранысқа сәйкес болады. 11.8-суретте күңгірттенген аймақ - фирманың қосымша табысы, Е – бәсекелестік тепе-теңдік нүктесі. 11.8-сурет -Еңбек нарығындағы монопсония 122 Фирманың жұмыс күші нарығындағы монопсония билігіне және дайын ӛнім нарығындағы монополиялық билігіне ие болғандағы жағдайын қарастырайық. Бұл жағдайда жұмыскерлер жағдайы нашар болады, себебі фирма аз жалақы тӛлеу үшін аздаған жұмыскерлерді алады, тек қана монопсонист болып табылатын фирмаға қарағанда. Еңбек нарығында жұмыскерлерді жалдау тәжірбиесі болуы мүмкін, ол бірдей ӛндірісте жұмыс жасайтын жұмыскерлердің жалақысының әртүрлі болуына әкеліп соғады. Сӛз еңбек нарығындағы кемсітушілік туралы болып отыр. Кемсітушілік кезінде белгілі бір жұмыскерлер тобының жалақысы тура сондай жұмысты орындайтын басқа бір топ жұмыскерлеріне қарағанда тӛмен. Кемсітуішіліктің нәсілдік белгілері бойынша, жынысы, жасы, физикалық кемшліктері, діни сенімдері, этникалық шығу тегі бойынша мысалдары болады. Кемсітушілік еңбек нарығының жұмыс жасауына әсер етеді. Олардың еңбегінің шекті тауарының кірістері және жұмыскерлердің ӛзінің еңбегіне тӛленетін шекті шығындары әртүрлі бұл топтардағы нәтижелер болып саналмайтын тепе-тең еңбекақысы деңгейінің түрленуіне әкеп соғады. Кемсітушілік әртүрлі топтардағы жұмыскерлердің ӛзіне жұмыс тауып алу мүмкіндіктерінің тепе-теңдігін қабылдай алмайды. жүктеу/скачать 3,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|