Алматы 2023
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Алдыңғы кезеңнің өнімі келесі кезең үшін бастапқы материал болған кезде аралық сатылары бар реакциялар ретті деп аталады:
Алдыңғы кезеңнің өнімі келесі кезең үшін бастапқы материал болған кезде аралық сатылары бар реакциялар ретті деп аталады:
Реакцияның мысалы ретінде екі негізді қышқылды күрделі эфирлердің сілтілермен гидролизін, атап айтқанда этил янтарьді эфирдің натрий гидроксидімен гидролизін келтіруге болады:
Жүйеде екі ретті химиялық реакция жүрсін: A→B, B→Z яғни
Жүйеде екі ретті химиялық реакция жүрсін: A→B, B→Z яғни
A→B→Z
Уақыттың бастапқы сәтінде [A]0 = a, [B]0 = 0, [Z]0 = 0. Реакцияға қатысушылардың концентрациясының уақытқа тәуелділігін анықтау қажет, басқаша айтқанда кинетикалық қисықтардың теңдеулерін алу керек.
А заты тек бірінші реакцияға қатысады (жұмсалады) :
В заты бірінші реакцияда түзіледі және екіншісінде жұмсалады:
Z заты екінші реакцияның өнімі болып табылады:
Материалдық баланс теңдеуі келесідей жазылады:
Үш дифференциалдық теңдеудің (1-3) тек екеуі ғана тәуелсіз. Біз (1) және (2) теңдеулерді қарастырамыз, олардың шешімі А және В заттардың концентрациясының уақытқа тәуелділігін береді. Осы концентрацияларды біле отырып, [Z] материалдық баланс теңдеуінен есептеуге болады (4).
k1
k2
k1
k2
[1]
[2]
[3]
[4]
А зат концентрациясының өзгеруі 1-ретті (1) сызықтық біртекті дифференциалдық теңдеумен сипатталады.
А зат концентрациясының өзгеруі 1-ретті (1) сызықтық біртекті дифференциалдық теңдеумен сипатталады.
Бастапқы шарттар (5) теңдеуіне сәйкес келеді :
Сондықтан, бастапқы шартты (5) ескере отырып, А концентрациясы үшін келесі өрнекті жазуға болады:
(6) ескере отырып, В үшін Дифференциалдық теңдеу түрлендіріледі:
Дифференциалдық теңдеу (7) гетерогенді. Біз оны тұрақты вариация әдісімен шешеміз. Ол үшін алдымен сәйкес біртекті теңдеудің шешімін табу керек:
мұндағы G-тұрақты біртекті теңдеулерді шешкен кезде бастапқы шарттардан анықталатын тұрақты. Тұрақты вариация әдісінде G уақыттың функциясы болып табылады, G=G(t).
[6]
[7]
[8]
[9]
[5]
G(t) функциясы (10) өрнегін гетерогенді теңдеуге (7) ауыстыру арқылы анықталады:
Функциялардың көбейтіндісін дифференциалдау ережесі бойынша сол жақ бөліктің туындысын (11) таба отырып, біз аламыз:
(12) сол және оң жағындағы бірдей мүшелерді қысқартып, біз мынаны аламыз:
Егерде k2 ≠ k1:
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
Алынған өрнекті (15) G(t) (10) өрнектің орнына қоямыз:
(16) интегралдау константасы t = 0 кезінде [В] = 0 бастапқы шартынан анықталады.
Біз концентрацияның уақытқа тәуелділігі формуласын аламыз:
Материалдық баланс теңдеуін ескере отырып (4):
[16]
[17]
[18]
Осылайша, ретті реакцияға қатысушылар үшін концентрациялардың уақытқа тәуелділігі келесі өрнектермен беріледі:
Егер k2 = k1 = k болса, онда шешім келесідей:
[6]
[17]
[18]
Тізбекті реакцияға қатысушылардың кинетикалық қисықтары A→B→Z (k1>k2)
k1
k2
CA
CB
CZ
Уақыт