185 Аламан бәйге
Дала жағдайында әртүрлі табиғи кедергілері бар ұзақ және өте ұзақ қашықтыққа шабатын ат жарысын «Аламан бәйге» деп атайды.
Аламан бәйгеде жарыс аттары 25-тен 100 шақырымдық қашыққа дейін бәйгеге жіберілуі ықтимал. Аламан бәйге аста, тойлар мен мерекелерде өткізіледі.
186. Қазақ күресі
Балуан күрестiру − қазақтың дене тәрбиесiндегi ең көп тараған және маңызды түрі болып саналады. Балуандыққа кiшкене күнiнен машықтанғандардың денесi шымыр, бұлшық еттерi жақсы дамиды.
Қазақтар күш иесін «алып», «толағай», «балуан» деп атап, оны ерекше қасиет қонған адам ретінде таныған.
ХХ ғасырдың бас кезіне дейін балуандар «Күш атасын танымас» деген қағидаға сүйеніп, жас ерекшеліктеріне және салмақ дәрежелеріне қарай бөлінбей күресті, белдесу кезінде «ер кезегі үшке дейін», «ит жығыс», «жол беру» сияқты тәртіптер қолданылған.
Салмақ дәрежесiне, жас мөлшерiне қарай бөлiнiп күресу XX ғасырдың 27-жылдарынан кейін енгізіле бастады.
Қазақ күресін бүгiнде әлемнiң көптеген елдерi танып-бiлдi. Қазақ күресінен өткізілетін жарыстар республикалық дәрежеден асып, Азия және Әлем біріншіліктері өткізіле бастады.
Халық арасында қазақ күресінен Балуан Шолақ, Қажымұқан, Молдабай, Битабар т.б. халық мойындап, «Балуан» атандырған есімдер көптеп саналады.
Қазіргі кездегі қазақ күресінен балуандарды жасына, салмақ дәрежелеріне бөлу, белдесу уақыты кестесі (Ер адамдар)
№
|
Жас аралығы
|
Салмақ дәрежесі
|
Белдесу уақыты
|
1
|
Жасөспірімдер (14-15 жас)
|
38 келіге дейін;
|
3 минут
|
42 келіге дейін;
|
46 келіге дейін;
|
50 келіге дейін;
|
55 келіге дейін;
|
60 келіге дейін;
|
66 келіге дейін;
|
73 келіге дейін;
|
73 келіден жоғары
|
2
|
Ересек жасөспірімдер (16 - 17 жас)
|
46 келіге дейін;
|
4 минут
|
51 келіге дейін;
|
57 келіге дейін;
|
64 келіге дейін;
|
72 келіге дейін;
|
81 келіге дейін;
|
81келіден жоғары
|
3
|
80 келіден жоғары
|
5 минут
|
5 минут
|
60 келіге дейін
|
70 келіге дейін;
|
80 келіге дейін;
|
90 келіге дейін;
|
90 келіден жоғары
|
4
|
«Түйе балуандар белдесулері»
|
90 келіден жоғары
|
5 минут
|
Қазақ жерінде балуандық өнер мен жекпе-жектің көптеген түрлері жақсы дамыған. Көшпелі қазақ елінде ат үстінде еркін отырудан бастап, садақ ату, күресу айла-тәсілдерін білу, ұл мен қызға бірдей қойылатын талап деңгейіне көтерілді.
Балуандық өнер адам өміріне қажетті батылдық, алғырлық, күштілік, ептілік қасиеттерді дамытып, денесін ширатып, бұлшық еттерге күш береді, тез ойлап, әдіс қолдануға үйретеді.
ХХ ғасырдың басына дейін балуандар күресі «Күш атасын танымас» деген қағидаға сүйеніп, балуандарды жас ерекшеліктеріне және салмақ дәрежелеріне бөлмей күрестірді. Белдесу барысында «ер кезегі үшке дейін», «ит жығыс», «жол беру» сияқты тәртіптер болды. Қазақтың дәстүрлі балуан күресінде белдесуді бағалау «жеңді», «жеңілді» немесе «тең түсті (итжығыс)» деген сөздермен айқындалған.
Дәстүрлі қазақ күресінде балуандар тек түрегеліп тұрған жағдайда күреседі. Аяқтан қолмен ұстауға болмайды. Балуандар күреске арналған арнайы киіммен күреседі.
Балалар кілем үстінде, арнаулы жазық жерде, қыста қар үстінде белдесіп күресе береді. Күресу барысында адамға зақым келтіретін әрекеттер қолдануға, дөрекілік жасауға болмайды.
Қазіргі ережеде балуандар 7 салмаққа бөлінді: 54, 60, 66, 74, 82, 90, 90 кг-нан жоғары «Түйе балуан».
Достарыңызбен бөлісу: |
