Педагогикалық міндет - педагогикалық үдерістің негізгі бірлігі

Педагогикалық үдеріс жағдайында міндетті бірліктер - материалдық (шәкірт тұрқы, күш-қуаты, сырт келбеті, т.с.с); саналық (білім, ептілік, тұлғалық-іскерлік сапалары, қарым-қатынастар және т.б) болуы мүмкін. Бұлардың бәрі де сандық және сапалық өзгерістерге түседі немесе керісінше шектелген уақыт аралығында бұрынғы қалпын сақтайды.

Сонымен педагогикалық міндет дегеніміз: болмысты тану және қайта жасау қажеттілігінен белгіленген мақсатпен ұштасып, саналы алға тартылған шарт-жағдайлар (ситуация)

Кезкелген педагогикалық жүйедегі педагогикалық іс-әрекет міндеттік құрылымға ие. Бұл құрылымда, біріншіден, әрқилы күрделілік деңгейіндегі шексіз көп міндеттер бірізді әрі өзара байланыстырыла шешіліп жатады; ал екіншіден, шәкірттенр, өз кезегінде, сол шешімдерді табуға қатыстырылады. Осыдан, қандай да педагогикалық өнімге бағытталған оқу-үйретім, тәрбие міндетін педагогикалық үдерістің белгілі мақсатына айналған педагог және тәрбиеленушілер арасындағы әрекеттестік байланыстың бір бөлігі ретінде қарастырған орынды. Сонымен, педагогикалық үдеріс желісі, оның әр “сәті” бір мәселе-міндет шешімінен екіншісіне өтерде ескеріліп баруы қажет.

Ұстаздың кәсіби педагогикалық іс-әрекеті мен дайындығын мақсатты түрде ұйымдастыру үшін аса маңызды келетін жағдайят-бұл педагогикалық міндеттерді топтастыру (классификация) мәселесі. Уақыт, мерзім сипатына орай педагогикалық міндеттер үш ірі топқа ажыралады: ұзақты көздеген түпкілікті міндет - стратегиялық, іс-әрекеттің белгілі кезеңіне арналған міндет - тактикалық, іс-әрекеттің нақты бір мезетінде орындалатын міндет - нақты іс-әрекеттік (оперативті)

Педагогикалық міндеттер, өз мәні бойынша, әлеуметтік басқарымды құбылыс. Осы міндеттердің әрқайсысы, өз алдына педагогикалық үдерістің ең кіші бөлігі сипатында нақты жұмыс бабында орындалып баруымен тактикалық, соң стратегиялық мәселелердің іске асуын қамтамасыз етеді. Көп санды майда, әр сәттік педагогикалық міндеттердің бәрінің бірігімге келуі төрт өзара байланысты кезеңдердің өту принциптік сұлбасына тәуелді.

Олар:

- жағдайды талдаумен педагогикалық міндет белгілеу;

- педагогикалық үдерістегі әрекеттестікті реттеу және түзетуді ұйымдастыру шараларын қамтып, міндеттің тәжірибеде шешілуіне арналған жоспарды іске асыру,

- шешім нәтижелерін талдау;

Педагогикалық міндетті орындау үдерісі – бұл әрдайым шығармашыл іс-әрекет. Оның кезеңді жүзеге келуінен теориялық және тәжірибелік ойлау әрекеттерінің өзара ауысып отыру заңдылығын байқаймыз. Нақтамалық шешім шығарып және оларды қабылдаумен аяқталатын қызметтер тобын қамтыған педагогикалық жағдайларға талдау бірінші кезеңнің жұмысы. Бұл орайда жүргізілетін нақтама (диагностика) өз ішіне даралық және топтық, тұлғалық және ұжымдық қылық - әрекеттерді ашу үшін жүргізіледі. Осының негізінде оқу-үйретім мен тәрбие нәтижелері болжастырылады, сонымен бірге шәкірттер кезігетін қиыншылықтар айқындалып, болып қалар қателіктер, педагогикалық ықпалдарға жауап әрекет қимылдары байқалады.

Педагогикалық міндет теориялық тұрғыдан шешімін тапқан соң екінші міндеттері - күнделікті іске асыру кезеңі алға шығады. Дегенмен, теориялық ой жұмысы доғарылмайды, енді ол “тасада” тұрып, үздіксіз ақпарат ағымынан болатын педагогикалық үдерістегі өзгеріс, ауысуларға реттеу, түзетулер беріп отырады.

Педагогикалық міндетті шешудің соңғы кезеңінде теориялық ойлау жұмыстары қайтадан алғы шепке тартылады. Бұл ретте алынған нәтижелердің қорытынды есебі мен оларды бағалау қызметі атқарылады.

Педагогикалық міндеттердің шешілу кезеңдеріне сәйкес, бірақ олардың мазмұнына және өту мерзіміне тәуелсіз жалпы, сондай-ақ жекеленген технологиялар ажыралады. Жалпы технология – бұл мысалы, бүкіл тәлім-тәрбие үдерісін құрастыру мен оның тұтастай орындалуы; ал жекеленген технология шәкірттерді педагогикалық ынталандыруға, оқу-үйретім және тәрбие жұмыстарын бақылау мен бағалауға, одан әрі нақтылау жұмыстары – оқу-үйретім жағдайын талдау, сабақ кіріспесін ұйымдастыруға және т.б. арналады.

Сонымен, біртұтастық принципіне сәйкес жүйе ретінде танылған педагогикалық үдерісті нақтылау және іске асыру барысында оның барша бөліктерінің табиғи бірлігі мен тұтастығын қамтамасыз етуге ұмтылу қажет. Себебі, олай болмаған жағдайда, бір жүйешедегі қандайда өзгеріс барша басқа жүйе құрылымының еріксіз ауысуына алып келеді. Оқу-үйретім, тәрбие әдістемелерінен педагогикалық технологияның өзгешелігі: ол, негізінен, үйренушілердің өздері тарапынан орындалатын іс-әрекеттерді ұйымдастыру мазмұны мен тәсілдерін дайындап, нақтылауға арналады. Сондықтан, мұндай технология тұлғаны дамытуға бағытталған педагогикалық үдерістің сапасына шынайы қадағалау қойып, нақтамалық мақсат дәлдігін талап етеді.

Педагогикалық үдерістің тиімділігі оның өтуіне жасалған жағдай-шарттарға (қаражаттық, гигиеналық, моральдық-психологиялық, және т.б.) тәуелді болуы заңдылықты құбылыс. Көбіне аталған шарттар елдегі әлеуметтік экономикалық жағдайларға, сонымен бірге субьективтік ықпал жасаушы, тәлім және тәрбиелеу мекемелерінің басшылығына байланысты.

Тәрбие нәтижелілігі балалардың қоршаған дүниемен қарым-қатынас ерекшелігіне тәуелді болуы да заңдылықты құбылыс. Педагогикалық заңдылық мәні – оқу-үйретім және тәрбие нәтижелерінің өз дамуының әрқилы кезеңінде бала араласқан іс-әрекеттерінің сипатына байланыстылығы. Педагогикалық үдеріс мазмұны, формасы мен әдістерінің тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктеріне және мүмкіндіктеріне сай болуы аса маңызды заңдылықтар тізімінен. Педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың нақты желісінде қандай да қызмет орындауға қажет үдерістік бірліктер арасындағы ішкі заңдылықты қатынастардың маңызы елеуге тұрарлық. Нақты тәрбие – тәлім үдерісі мазмұнының алға қойылған міндеттеріне байланысты нақтылануы міне осыдан. Педагогикалық іс-әрекет әдістері мен оларға қолданылатын құрал-жабдықтар нақты педагогикалық жағдайға және мазмұнға орай іріктеледі. Мақсат, міндет, мазмұн және т.б. педагогикалық үдерісті ұйымдастыру формасын таңдауға ықпал жасайды.

Педагогикалық үдеріс заңдылықтары өздерінің нақты көрінісін негізгі ереже-талаптарда, яғни принциптерде табады. Принциптерге орай педагогикалық үдерістің жалпы ұйымдасуы, мазмұны, формасы мен әдістері анықталады.

Бүгінгі ғылымда принциптер қандай да теорияның, жетекші пайымдардың, мінез-құлық, іс-әрекеттің негізгі бастау ережелерін көрсетеді. Педагогикалық үдеріс прнциптері, сонымен тәлім-тәрбие істерін ұйымдастыру талаптарын аңдатады, олардың бағыт-бағдарын сілтейді, нәтижеде педагогикалық үдерісті шығармашылықпен құрастыруға жәрдем береді.

Біртұтас педагогикалық үдеріс ауқымында принциптердің екі тобын ажыратуға болады:

педагогикалық үдерісті ұйымдастыру принциптері;

тәрбиеленушілер іс-әрекеттерін басқару принциптері;