Т. Өлкетану жұмыстарында мұражайдың қызметі

Қарастырылатын мәселелер

1. 
   Ш. Уалихановтың өлкетанушылық жұмыстары.
   
2. 
   С. Бабажановтың Қазақстандағы өлкетанушылық жұмыстары.
   
3. 
   А.Н. Седелиниковтардың өлкетанушылық қызметтері.
   

1.Сапаргалиев Г.С., Дьяков В.А. Общественно-политическая деятельность ссыльных поляков в дореволюционном Казахстане.А., 1971г.

2.Кимасов А. Деятельность статистических комитетов и их роль в изучении края. “1877-1917” .Рукопись дис.канд. Усть-Каменогорск,1978.

3.Ивлев Н.П.Находки краеведа.А.,1977г.

4.Лунин Б.В.Из опыта историко-краведческой работы в Средней Азии и Казахстане. “20-30-е годы” .- Истории СССР.,1968,№5.

5.Тәтімов М.Қазақ Әлемі.А., 1993г.

6.Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы.А., 1994г.
Лекцияның мәтіні:

1. ХІХ ғасырдың екінші жартысында көрінген қазақ зиялының бірі ұлкен қоғам қайраткері, ғалым, ойшыл Ресей географиялық қоғамының толық мүшесі Шоқан Шыңғысұлы Уалиханов болды. Шоқан 1835 жылы Көкшетау уезіне қарасты Құсмұрын бесінісінде дүниеге келіп, балалық шағын Сырымбетте өткізген.

Шоқан Абылайдың немересі. Шоқанның өз әкесі Шыңғыс орысша білім алған, полковник екі рет Петербургке патша алдына барған. Алғашқы білімді Қосмұрында алады. 1847 жылы Омбыдағы кодет корпусна түсіп, оны 1853 жылы біті ріп шығады. Одан соң Омбы генерал-губернаторына қызмет істейді. 19857-58 жылдары Қашқарияға саяхат жасап Қытайдың алты шаһарының тарихын жазады. Қашқария сапарынан оралған соң, 1860 жылы Петербург университетінің шағын факултетінде оқиды, Орал халқының алдыңғы қатарлы зиялыларымен танысады Қашқариядағы сапарынан ауырып келгендіктен Көкшетау еліне байта оралып аға сұлтан болуға Ерден мен таласқа түседі. Шоқанның демократиялық көзқарасын білетін патша өкіметі оны мемлекет ісіне араластыруға қорқады.1864 жылы Шоқан Черняев әскерімен Шымкент, Әулиеатаға дейін келіп, Алтан Емелдіге Тезек төренің ауылына барады. Шоқан Марко Поло дон соңғы Қашқарияны алғаш ашушылардың бірі, қазақтың тұңғыш ойшылы, ғалымы, ағартушы демократы Шоқан жасынан Еуропалық білім алған. Кодет корпусында оқып жүрген жылдары оған Билинский ізіндегі әдебиетші Н.Ф. Костамукий, И.В. Ждан Пушкин, тарихшы Гонсевкий, К.К.Гутковский, С.Я. Капустин сияқты оқымыстылардың зор ықпалы болған 1854 жылы Шоқан крепаснойлық тәртіпке қарсы болғаны үшін Сібірге жер айдалып барған Дуров, Достоевскийлермен танысады. 1860 жылы Петербургке барғанда Шоқан Черноевский, Добролюбов пікірлерімен танысады. Некросов пен көзбе-көз жүздесіп пікір алысып отырған.

Г.Н. Потанин Шоқанның демакротиялық пікірлерін ашып айтады. Бұл мереке тұсында жас князь ақ киіммен Омбыдағы парадқа шығады. Шоқан 1862-1868 жылдары аға сұлтандардың билігі тұсында өмір сүрген. 1863 жылдың өзінде Көкшетауға дуанбасы боламын деп, Ерденмен

айтысқан.„ Жоңғария очеріктері” 1860 жылы деген еңбегінде Шоқан қырғыз, қазақ Қашқар елдерінің әдет-ғұрпымен поэзиясын зерттейді. Қырғыздың „ Манас” атты үш жүз мың жолды жарып алғаш рет жазып алған зерттегенде осы Шоқан. Осы қазақ халқы поэзиясының түрлері бөлген.

Лекция № 20

Т. Мұражай ғимараттарың құру тарихы мен дамуы.

Қарастырылатын мәселелер

1. 
   Мұражай ғимаратын тарихы.
   
2. 
   Білім беру мекемесі.
   
3. 
   Мұражайлардың мағлұматтарын баспасы.
   
4. 
   Мұражайдың практикалық баспасы.
   

1.Сапаргалиев Г.С., Дьяков В.А. Общественно-политическая деятельность ссыльных поляков в дореволюционном Казахстане.А., 1971г.

2.Кимасов А. Деятельность статистических комитетов и их роль в изучении края. “1877-1917” .Рукопись дис.канд. Усть-Каменогорск,1978.

3.Ивлев Н.П.Находки краеведа.А.,1977г.

4.Лунин Б.В.Из опыта историко-краведческой работы в Средней Азии и Казахстане. “20-30-е годы” .- Истории СССР.,1968,№5.

5.Тәтімов М.Қазақ Әлемі.А., 1993г.

6.Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы.А., 1994г.
Лекцияның мәтіні:
Мұражайдың ғимараттарын тарихын жекеше архитектуралық түрі Ресейде қару (жарақ) палатасымен байланысты, бұл Пётрдің заманына дейін. Пётр – I өзінің жеке коллекциясы – Кунс камера болып есептеледі. Маттариов И. Проекті бойынша салынған Кунс – камера XVIIIғ 20 жылдары мұражайға арнайы салынған ғимаратын бір болып есептеледі. Кунс камера ғимаратында кітапхана обсерватория және лабораториялар орналасқан еді. Кейіннен ғылыми заседаиияларға арналған залдар, арнайы реставрация, кептіруге, чучела және наиекен – жасауға “изба” деген бөлме құрылды. Екі жақтағы ғимарат қанаттарында галерея залдары құрылған. Бұл залдарда экспонаттардың шкафтары орналасты. Кунс камерада табиғи – ғылыми тұрғыда жинақтар болды және археология, этнография заттары тарихи мұралардың коллекция жинақтары болды. Кунс камераны ғылым Академияның тарапына өткізген соң ол Үлгілі ғылыми мекемеге айналды. Қазіргі тарихи мұражайдың ұқсас түрі болды. 1810 жылы Еготов И.В. архитекторының проекті Мәскеу Кремілінің ішіне қару палатасы ғимаратын құрды. Бірақта бұл ғимарат мұражайға арнай салынған болса да, бұнын ішіндегі мұражай заттары үлкен қызмет атқарған жоқ. Керісінше архитектуралық сән есебінде қаралды.Мұражай ғимаратына Германияда үлкен мәселе болып қаралды. 1755-1763 жылы Броинг И.Г. проекті бойынша Сан – Суста сурет галереясы құрылды, онда бірінші мәрте болып көркем – сурет коллекцияларына арнайы бөлімдері болды. XIX ғ. Мұражай тағдыры бай чиновниктердің өкілдерінде болды. Бірақта XIX ғ. ортасынан бастап көптеген мұражай ғимараттары салына бастайды. 1874-1877 жылы Политехникалық мұражай өзінде экспозиция залынан бөлек лабораториясы кітапханасын және шағын аудиториялары бар еді. Тарихи мұражай Шервуд В.О. және Селинов А.А. проекті бойынша 1883 жылы құрылды.

XIX – XXғ басында мұражай ғимараты бай - чиновник болса. Кейіннен мұражай заттары қарапайым халықтардың көруіне ықпал жасалды.Мұражайларда көптеген зерттеулер нәтижесінде мұражай білім беру мекемесіне айналды. Көрермен көпшілікке арнайы аудиториялар, қабілеттер ашылды. Басты мақсат бұл бөлімдердің көрермендердің мұражай заттары болған және мұражайда көп баспада материалды жария етуде. Мысалы жол көрсеткіштер өлкенің тарихи жерлерін тізбегі. Зерттеу жұмыстарының нәтижелері т.б. шығарылады. Бұл орайда тағы да айта кететін жайы мұражайлардың, галереялардың, эрмитаждардың көрме – экспозицияларын көпшілікке танытудың бір түрі кітапшалар ретінде шығару.Мұражайдың іс - әрекетінің баспасы т.б.

Қазақстан Республикасы

Білім және ғылым министрлігі