Научная библиотек

взара пайдалылык — вркениетп елдердеп 1скерлж медениеттщ келес! 
бхр кундылыгы. Кесшкер алдьша максаттар, М1ндеттер коюда жене оларды 
жузеге асыру куралдарын тандауда ешюмге багынышты емес, ез! шешедк 
Алайда, онын осындай тандауы сураныстан келш шыгады. Ол ендорхсй 
езшщ жеке тутынуы ушш емес, керюшше, тауар едщрщ, оны сату ушш, 
адамдардын муддес1 мен сураныстарын канагаттандыратын заттар мен 
кызмет керсетудщ пайдалысын ескерш уйымдастырады. Кдязметге туты- 
ну кундылыгы бар жене ол ею жакка да пайдалы. Осы жэне баска бизнес 
кундылыктары мен нормалары Еуропада ертеден калыптаскан, бупнде 
к есткерл ер оларды кел^ссез журпзгенде, келю^м-шарт жасасканда, 
кел!С1мдег1 мшдеттерд1 орындауда, езара карым-катынаста накты 1ске 
асырып отыр.
Медениеттщ мазмунын терен ашуда, онын курылымын аныктауда 
медениеттщ непзп элементтер! ерекше орын алады.
2. Мэдениеттщ непзп элементтер! мен формалары
Эрбхр мэдениеттщ езщдщ ерекшел1ктер1, белплер! болады, оларды 
медениеттщ элементтер1 деп атайды. Рухани мэдениеттщ базиспк эле- 
менттерше эдет-гурыптар, адамгершшк, зандар, кундылыктар жатады. 
Алгашкы ушеу1 мэдени нормалардын турлер! болып саналады, сондык­
тан да олар мэдениеттщ норматив™ жуйесш курайды. Бул жуйе когам 
мушелерше не 1стеу керепн, оны калай гстеу керектхпн жэне кандай жаг­
дайда езш калай устау керепн белплейдь Озш устау мэнерлерг, едеп (эти­
кет) пен кодекс те медениеттщ нормативпк жуйесжде, б1рак непзп 
есейнде емес, керкпнше, онын косымша элементтер! репнде енедь Кез 
келген когамда, айталык, карапайымнан бастап бупнп астам (супер) 
когамга дейшп когамдардьщ бершде эдет-гурыптар мен зандар болган, 
б1рак менерлер, этикет жене кодекс кез келген когамда бола бермейдь
Кундылыктар медени нормалар турше жатпайды, б
1
рак медениеттщ 
нормативпк жуйесшщ езге де элементгерл сиякты осы жуйеге енеда жене 
онда ерекше функция аткарады. Кундылыктар мэдениетте ненщ кастер- 
лененшн жэне сакталып калатынын керсетед!, 61 рак оларды ешюмге тан- 
байды. Когамдагы ен нейзп кундылыктар гана елеуметпк нормалар та- 
рапынан коргалады. Сейпп, мэдени нормалардын ез» елеуметпк норма­
лардын тур? болып табылады. Нормативт1К жуйеде эдет-гурыптар, адам­
гершшк, зандар базиспк элементтер репнде дэл осылайша ретшйкпен 
бершу1 керек, ейткеш когамда терпи бузушыларга колданатын тыйым 
салулардын (санкциялардын) алгашкьшан ушвдшге карай ету1 катандык 
денгейшщ арткандыгын керсетед!.
298

Эдет-гурыптар — ужымдык, эдеттермен бектлген дэстурл! тэртштер.
Адамгершшк — моральдык манызга ие болган эдет-гурып.
Зан — конституциялык непзде мемлекетак еюмет билтнщ жогаргы 
органдарынын кабылдаган нормативтж 
акт1С1.
Мэдён-иеттщ аныктамасы мен онын курылымы индивидтер мен 
кауымдастыктардын, жалпы когамнын элеумегпк ем1рше ыкпалын сара- 
лауга мумк1нд1к бередь Онын ыкпалы мынандай багыттарда жузеге асады:
1
. Элеуметтещцру жэне жеке тулгаларды калыптастыру аркылы. Сэби 
жарык дуниеге куатты касиеттер! бар тек биологиялык организм ретшде 
келедг Ол касиеттерд1 тэрбие дамытады, улплейдо, калыптастырады, енбек 
пен шыгармашылыкка кабшетп саналы лршшк иес1, адамга айналдыра- 
ды. Тэрбие — тулганы калыптастыратын, оны когамдык ем1рге бешм- 
дейтш, мэдениетке баулитын максатты багыт. Бул процесс тулгага сол 
мэдениетп тусшуге жэне онын шенбер^нде саналы эрекет етуге мумюндж 
беред1. Дэл1рек айтканда, аталмыш процесс адамды элеуметтенд!ред1.
Демек, элеуметтенд1ру — бул индивидтщ когамдык ем1рге катысуына 
тартатын, мэдениетп тусшуге жэне элеуметпк ортада, ужымда езш-ез1 
устау дагдысына уйрететш, езш баянды ете тусетш жэне эр турл1 элеу- 
метпк релдерд1 орындаттыратьш жалпы ортанын ыкпалы.
2. Когамдык ем1рге медениеттщ ыкпал жасау тетжтершщ аса мацыз- 
дысы мэдениетпн кундылыктар жуйесш жэне оларды аныктайтын кри- 
терийлерд1 белплеу болып табылады. Адамньщ тэрт1б1 оньщ кажеттшк- 
тер1мен аныкталады. Туганнан (биологиялык) жэне кундел1кт1 ем

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: