Научная библиотек
жүктеу/скачать 14,83 Mb. Pdf көрінісі
|
bsattarov t dkenov m leumettanu
| О Н ЕК1НШ1 ТА КЫРЫП
МЭДЕНИЕТ ЭЛЕУМЕТТАНУЫ Мэдениеттщ мазмуны эдет-гурыптар, салтгар, зандар, символдар жэ не тагы баскалардан турады, булар ойлаудын, сананын жэне тхлдщ ар- кчсында пайда болады, булар жануарлар элемхнщ емлдершде тштен де болган емес. Мэдениет — таза адами ёЩр салты. Мэдениеттщ жануарларда бол- майтыны сиякты, дэл солай мэдениетаз адамдар да болмайтыны анык. Мэдениетке эр турл1 туатктеме бершедх. Бхр&е ол туралы урпактан урпак- ка берхлетхн жэне кёйбхр топтар немесе когамга тэн жур1с-турыс форма- ларыньщ жиынтыгы ретхнде айтылады. Ек1нхш бхр жагдайда оны мате- риаддык жэне рухани ескертташтердщ, символдардын, эдет-гурыптардьщ жиынтыгы сиякты карастырады. Бхз мэдениет элеуметгануынын манызды угымдарына токталудан бас- таймыз. Мэдениетп эртурл1 когамдык гылымдар зерттегенхмен олардьщ эркайсысы езхйщ ерекшелхкн пэндж келпн тауып карастырады. Элеу- метгануды мэдениеттщ ен алдымен когамнын ем!р суру! мен дамуындагы аткаратын рол! кызыктырады. Мэдениет когамда журхп жаткан барлык езгерхстерДх анык сезшетхн, оган езх белгап бхр ыкпал жасайтын ерекше кубылыс. 1. Мэдениет элеуметтануы угымы, курылымы, мазмуны жэне функниялары Мэдениет элемх ете курделх жэне алуан турлй Сондыктан оны фило софия, тарих, энертану, этнофафия, мэдениеттану, элеуметтану зерттейдх, бхрак олардын эркайсысы бул кубылысты карастырганда ёзшщ ерекше пэнхн тауып зерттейдг Ен алдымен элеуметтануды когамнын ёмхр суру1 мен дамуындагы мэдениеттщ рвлх кызыктырады. Мэдениет социумде болып жаткан барлык езгерхстерге бхрден кещл аударады. Мэдениет кептеген элеуметпк процестерд1 кальшт&стыру мен аныктауда ез> де оларга белгш бхр ыкпал жасайды. Мэдениет элеуметтануы жалпы элеуметтану гылымыньщ бхр саласы. Оган элеуметтанудын тутас гылым ретшдеп ортак, жалпы зандылыктары тэн жэне онын © 31 НШК1ШК! зандылыкгары, езшддк угымдар жуйесх бар. Олар ды тусхну ушш когамдык кубылыс ретшдеп мэдениетпн мэнш тусшу кажет. Балалык шактан бастап, тхлдх менгергеннен кейш, бхз адамзаттын мэнгшк кундылыктар дуниесхне шыгамыз, бхздх коршаган кайсыбхр зат- 284 тардын, колданыс аясын бхлемхз, оларды колдануды уйренемхз, 613 мек- тепте ен алгашкы, жер усгшде жаткан медениетй мецгерем1з, бул дуниенщ есхпн ашамыз. Адам дамуы онын букхл емхрх бойы гске асатын, ешпейтхн мэдениет кундылыктарыньщ шексхз елемхне ену. Кейде мэдениетп тек «адамзат жинактаган кундылыктардын жиынтыгы» ретхнде карастырады, оны керкем мадениет кундылыктарымен шектеу де кездеседх. Мэдениетп мундай тургыдан карастыру оте тар шенберге соктырады, сондыктан да ол кате. Адам кез келген практикалык кызмет процесх барысында дуниенх езгертедх, ол реалды езгерту гана емес, сонымен катар идеалды, ягни ез санасында езгертедх. Дуниенх езгерту аркылы езшщ кабшеттерш жетцщ- ред1, кажеттшктерш канагаттандырады, бшмхн кетеред!, дуниетанымын кенейтедх, элеуметпк сезхмхн жетхлдхредх, б1р сезбен айтканда, езшщ елеуметпк куштерш жетхлдхру аркылы адамнын езх де езгередх. Жалпы айтканда, медениет «адамзат тарихыньщ кесхндхсх», ол тарихи даму барысындагы адамдагы езгерхстх керсетедх. Медениет онын елеу- меттенухнщ куралы болып табылады, ягни онын когамдык тутастыкпен карым-катынасын, когам мушесх болып калыптасуын б1лд1ред1. Бхракосы елеуметтенудщ езх медениеттх менгеру барысында тулганын индиви- дуалдыгы ретхнде жузеге асады, онын езгеге уксамайтын «менхн» игеру ретхнде кершедь Элеуметтендхру мен индивидуалдандыру — мэдениетп менгеру процесшщ ею жагы. Медениет адамнын еркхндхк, бостандык саласы, ейткенх медениет адамды езш коршаган баска адамдарга конформиста елхктеу шаблоны мен стереотиптершен босатады, ез бетхнше ерекет етуге кепш болады, оньщ тулгасын егемендх етедх. Медениет адамнын ез хсхнщ шеберх бо- луына, кэеЩи кызметтщ ен бшк денгейхне дейхн кетерхлухне мумкхндхк бередх. Ол адамнын саяси кызметшщ бостандыгын камтамасыз етед1 — саяси партиялар мен козгалыстардын кеп турлх багдарламалары мен плат- формаларын талдап тусхну кабхлетхн калыптастырады. Бхрак, медениет бостандык саласы болуымен катар, тартшке жене жауапкершшкке тарбиелейдх, оларсыз бостандык, еркщщк емхр сурмейдх. Медениет — нормалар жуйесх, ягни олар элеуметпк ыкпалды куш болып табылады, кунделхктх тэртхп нормалары — карапайым эдептен бастап кукык жэне мораль нормаларымен аякталатын когамнын эрб!р адамга коятын талаптары. Кебшесе медениеттх халык шаруашылыгынын белрщ бхр «саласы», тхптен «кызмет керсету саласынын белхтх» деп те санайды. Мунымен кел1спеуге болмайды. Медениет — когамнын букхл саласын камтитын когамдык жуйе, оган букхл когам, онын барлык курылымдары енхп отырады. 285 Мэдениет тургысынан карастырылмайтын б 1 рде-б|р когамдык кубы- лыс жок, ойткен! элеуметпк ем^рдщ кез келген «буынына* курамдас эле мент репнде енед). Медениеттщ кеп турлш п адамзат кызметшщ кеп формасына сэйкес келедк Мэдениетп, онын сан кырлы элеуметпк кызмет процес^ндеп адамды елеул! куш репнде карастыруга болады. Мэдениет адамнын рухани байлыгын, ол жинаган бшмд1, дагдыны, кабшетп, элеуметпк сез1МД1 заттык сипатка ие етед], шыгармашылык кыз мет процеанде олар когамдык мэш бар мэдени кундылыктарга айналады. Мэдениет угымы бастапкьща жерщ ендеу тасшн бщщрщ! Мэдениетпн осы тар магынасы Еуропанын когамдык санасында XVII—XVIII гасыр- ларда кен магынада колданыла бастады. Бул ете манызды болды, ейткей сол тустан бастап мэдениет еуропалыктардын езшд1к санасынын басты угымына айналды. Мэдениетпн орныкты тусшдармес! агартушылык дэу1рге сай келедк Осы кезде мэдениет табигатка карама-карсы угымда тус1нд1р1лд|. Бул ек1 турл1 сипатта кер1ндк табигат — жеплд1руден алые турган, бастапкы калып, ал мэдениет — осы кемелденуге жетуд!н жолы, куралы немесе, керюнше, табигат — уйлес!мд1кт1н идеалы, ал мэдениет — колдан жасалган б!р туз1Л1м болгандыктан бузушылыкты, эр турл1 кемюпкп, т.б. ез1не жинактаган. Осымен байланысты Руссо мен Вольтер арасында талас туганы мэл!м. Руссо мэдениет адамды бузады, адамнын жеилу1 тек табигаттан бер1лед1, ал одан эр> мэдениетт1Н араласуы женлуд1 баяулатады, адамды езед|, бурмалайды, катынастарды эларетедг, ен бастысы, оларга ек1жузд1л1кп енпзед1 дейд1. Вольтер, кер!С1Нше, адамзат тарихынын жабайы куйден басталатынын, адамды адам еткен тек мэдениет екешн дэлелдеп бакты. Мэдениетке деген бул е р квзкарас когамнын элеуметтану нускасын жа- сауда жүктеу/скачать 14,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|