«Наука и образование в современных реалиях»

326 
Спортта адам сабақ пәнін таңдауға, ауыстыруға еркін болады. Кӛп 
жағдайларда ол туындаған қимыл міндеттерін шешу ҥшін қимыл мен әрекет 
тҥрлерін таңдауға да ерікті болады. Спортшы неғҧрлым жоғары дәрежелі 
болған сайын, онда кӛптеген спорт әрекетінде қимыл еркіндігін сезіну пайда 
болады. Таңдау еркіндігі мен қимыл еркіндігін тану дҧрыс кӛңіл кҥй 
тудырады. Қандай жағдайда да спорт кәдімгі әрекеттер мен қызығушылық 
шеңберінен шығуға мҥмкіндік береді. Бҧл спорт сабақтары мен спорт 
жарыстарына тән жоғары қысым мен драмалық жағдайларда қол 
жеткізіледі. 
Қимыл 
сипатының 
ауысуы, 
оның 
ырғағы, 
жаңа 
қоздырғыштардың пайда болуы, олардың кҥнделіктілігі кӛтеріңкі кҥй 
береді. 
Белсенді қимыл әрекеттері аралық жҥйке жҥйесінің қоздыру және 
тежеу қызметін реттейді. Жаттықтыру сабақтары, спорт ойындары мен 
спорт жарыстарына қатысу ағзаға барынша жоғары талаптар қойып, бҧның 
алдында туындаған кері әсерлі кӛңіл-кҥй жағдайын тӛмендетіп, кейде 
жойып жібереді. 
Алайда, спортпен шҧғылдану кӛтеріңкі кӛңіл кҥйге кепіл болатын 
ықпал. Олар ӛткір кері әсерлердің қайнар кӛздері болуы мҥмкін. Спортпен 
шҧғылданғанда адам ӛз кҥшінің әлсіздігін кӛруі мҥмкін. Ол талап етілгенді 
дереу орындауға, жоспарланған қимыл тҥріне жетуге, қалаған спорт 
нәтижесіне жетуге ҥнемі қабілетті бола бермейді. Кӛңіл-кҥй аясына спорт 
жарыстарында нашар ӛнер кӛрсету кері әсер етеді. Спортшы ӛзінің азған 
жолдастарын кӛріп, ӛзінің қойылған талапқа сай емес екенін туралы ой 
қорытады. Спортшының дәрежесі жоғарылаған сайын команда алдындағы 
оның жауапкершілігі артқан сайын, ол ӛз сәтсіздігіне қатты қайғырады. 
Бҧндай спортшы ӛзін ҧжымда ӛзінен ҥміт кҥткен адамдардың сенімін 
ақтамаған адам деп сезінеді. Кері кӛңіл-кҥй жарақаттың ҧзақ және қысымды 
дайындық жҥргізілген спорт сабақтарында, жарыстарына қатыса алмаудан 
туындайды. Нәтижесі ойша бейнелермен негізделіп, бағаланатын спорт 
тҥрлерінде немесе спорт жекпе-жегінің нәтижелерінің кӛрсеткіштерін 
жасанды жолмен орнатуда (спорт ойындары, кҥрес) спортшы санасында 
кейде толық нысанды емес сараптау кері әсер етуі мҥмкін. 
 
Дене тәрбиесі мен спорт сабақтарындағы жеке тұлғаның оң мінез-
құлқын қалыпастыру. 
Дене 
тәрбиесі 
мен 
спорт 
сабақтарындағы 
жеке 
тҧлғаны 
қалыптастыруда жететін нәтижелер бірнеше шарттарды сақтауға тәуелді 
болады. Олардың бірі жанҧяда, оқу орындарында, жҧмыста, ҧжымдарда, 
ӛнер, баспасӛз, радио теледидар және т.б.-да іске асырылатын, яғни адам 
тәрбиесіне бағытталған басқа да әрекет тҥрлеріне спорт сабақтарының 
ҥйлесуі болып табылады. 
Спорт сабақтарын еңбектен, оқудан, қоғамдық-саяси жҧмыстардан 
бӛліп тастасаң, олар кері тәрбие ықпалын беруі мҥмкін. 
Екінші маңызды шарт мінез-қҧлықтың айқын рухани-эстетикалық 
негіздерін ҥнемі басшылыққа алу болып табылады. Мҧнда ҥш жақын, бірақ 
бір-біріне ҧқсамайтын кӛзқарастар бар: а) белгілі бір әлеуметтік-

327 
эстетикалық жағдайларда тҧратын адамдарға арналған рухани-эстетикалық 
ережелер; ә) спортпен шҧғылдануға итермелейтін жағдайлар; б) спортшы 
мінез-қҧлқының этикалық негіздері. 
Спортпен шҧғылдану барысында және оның нәтижесінде тҧлғаны 
қалыптастыруға арналған сарынның мәні адамды орнықтыру, оның 
әрекетінің мақсаты, ол оны қалай тҥсінеді. Мінез қҧрылады, кӛбіне спортпен 
шҧғылданудың тәрбиелік әсерін анықтайды. Адам денсаулықты нығайтуға, 
дене дамуы мен дене дайындығын нығайтуға, жҧмыс қабілетін арттыруға, 
белгілі бір қимыл әрекеттерін меңгеруге тырысып, спортпен шҧғылдануы 
мҥмкін. Ӛзін-ӛзі жетілдіру, ӛзінің қимыл мҥмкіндіктерін басқа адамдардың 
мҥмкіндіктерімен салыстырып қарау мҧқтаждығы тҥрткі болуы мҥмкін. Жас 
адамды спорт сабақтарына тартуға болады. Спорт жекпе-жегінің ӛзі 
романтика, оны қимыл әсемдігі, спортшының ержҥректілігі мен 
тартымдылығы, ӛз қабілетін кӛрсету мҥмкіндігі т.б. қызықтыруы мҥмкін. 
Оқытушының міндеті спорт сабақтарына қызығушылық себептерін орнатуға 
және педагогикалық сенімді сарынды қалыптастыруға ықпал етуден тҧрады. 
Мінез-қҧлықтың рухани-этикалық мӛлшерін белгілі бір қоғамдық 
қалыптасуды тҥгелдей ғана емес, сол сияқты кәсіби, оқу және басқа да 
қызығушылықтарымен біріккен адамдардың мінез-қҧлқын орнатады. 
Спортшы – бҧл спортпен жҥйелі айналысатын және салауатты ӛмір салтын 
сақтауға ӛзінің дене және психикалық қабілеттерін дамытуға тырысатын 
адам, ол спорт мінез-қҧлқы – адамдары сыпайы, қҧрметпен қарауға, ӛзінің 
спорттағы қарсыластарын қҧрметтеуге синоним екені біледі. Спортшы кез-
келген қимындықты жеңеді және қаншалықты ҥлкен болса да ол ӛзінің 
жетістіктеріне бір қалыпты қарайды. Ол шешімтал, қандай да болмасын 
ӛзін-ӛзі игеруін жоғалтпайды, ӛзінің алдына қойылған міндеттерге жетуде 
табандылық пен ерікті кӛрсетіп, ӛз мінезінде шектен аспайды. Бҧның 
барлығы спортшы атағын алғысы келгендердің барлығы тек спорт тәсілін, 
тактикасын, арнайы білімді меңгеріп, қажетті дене дайындығы деңгейін 
қамтамасыз етіп, спорт нәтижелеріне жетіп қана қоймай, сондай-ақ мінез-
қҧлықтың ӛзіндегі дҧрыс сипаттарын қалыптастырып, ӛзін сабақ, жарыс, 
еңбек ҧжымында спорттың әдептік негізгі талаптарына сәйкес ҧстауы 
керектігін білдіреді. 
Аталған шарттардан басқалардың барлығын дене тәрбиесі және 
спортпен шҧғылданушылардың жеке тҧлғасын қалыптастырудың оң 
нәтижеге жетуі оқытушының жеке тҧлғасының шешуші мәніне, оның 
әрекетінің бағыттығына, сол сияқты спортшының тҧратын, еңбек ететін, 
спортпен айналысатын қоғамдық орта мен басшылық жасайтын ақыл-ой 
райын кӛрсету қажет. 
Тәрбиелік жҧмыс педагог қызметінің маңызды бӛлігі болып табылады. 
Дене тәрбиесі мен спорт сабақтарында ол ҥлкен маңызға ие болады. Бҧл 
бірінші кезекте танымал спортшылар, балалар, жасӛспірімдер мен 
бозбалалар ҥшін еліктеу бейнесі болып табылады. Жастар тек олардың 
спорт тәсілін ғана салып қоймай, сондай-ақ олардың мінез-қҧлқы, мәнері, 
кейде олардың дҥниетанымы мен кӛзқарастарына да еліктейді. Әрбір 

328 
тәрбиесіз адам қоғам ҥшін де, ондағы адамдар ҥшін де ҧнамсыз жағдай. 
Бірақ тәрбиесіз спортшы одан бӛлек еліктеуде кері әсер қалдырады. Біздің 
елімізден тыс шет елдерде Қазақстан Республикасының спортшысы 
Қазақстанның ӛкілі ретінде қатысады. Жарыс кезінде ол туралы белгілі 
қимыл міндеттерін шешетін спортшы дейді. Ол әрдайым спорт жекпе-жегі 
кезінде де және одан тыс ӛзінің мінез-қҧлқын қадағалап, қазақ азаматына 
лайық сапасын кӛрсетуі қажет. Тең жағдайларда машықтану сабақтары мен 
спорт жарыстарындағы жетістік кӛбіне спортшының ақыл-ойының 
дамуына, оның ерік кҥші мен кӛңіл-кҥйіне байланысты болады. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: