«Наука и образование в современных реалиях»
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖӘНЕ СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНУШЫЛАРДЫҢ
жүктеу/скачать 2,78 Mb. Pdf көрінісі
|
6-.-
| ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖӘНЕ СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНУШЫЛАРДЫҢ
ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ Д.М. Темірхан Ғылыми жетекшісі: Тұрмаханбет Г.Қ. –магистр, оқытушысы Шымкент университеті , Шымкент қааласы Аннотация Дене тәрбиесі мен спорт сабақтары адамның ақыл – ой, ерік және кӛңіл-күй аясын, оның эстетикалық ұғымдары мен қажеттіліктерін қалыптастыруға әсер етеді.Дене тәрбиесі мен спорт сабақтарының ақыл – ойға нысандық әсер ету жақтары, оның ақыл – ой және дене еңбегі бір- бірімен бірлікте және ӛзара байланыста болады. Бізді қоршаған ортада және біздің ағзамызда болып жатқан кӛптеген қҧбылыстар тек қимыл әрекетінің нәтижесінде танылуы мҥмкін. Бҧл ең алдымен қимылдың кинематикалық, динамикалық және ырғақтық сипаттарына қатысты болып табылады, яғни уақыт, кеңістік, қимыл ҧзақтығы, жылдамдық, ырғақ, сол сияқты дененің беткі қабаты мен салмағы және оның ӛзіндік мҥмкіндіктері туралы ҧғымға қатысты болады. Адамның дене және психикалық бірлігі идеясына сҥйене отырып және қимыл әрекетін тҧлғаны дамыту ықпалы ретінде қарастыра келе, ол тәрбиедегі жақсы нәтижелерге қол жеткізу ҥшін (немесе оның ӛзі айтқандай жеке тҧлғаны қалыптастыруда) сондай дене жаттығуларын пайдаланып, сабақты да соған сәйкес ҧйымдастыру керек деп кӛрсетті. Дене тәрбиесі мен спорт сабақтары ақыл – ойдың мынадай жақтарын дамытуға ықпал етеді: зейін (кҥрделі дәлдіктегі дене жаттығуларын меңгеру оның орындалатын жаттығуларға, туындаған қимыл сезімдері мен жағдайларына, сәйкес қимылдарға шоғырлануын талап етеді), байқампаздық (сезім мҥшелерінің даму әсері), тапқырлық пен ойлау шапшаңдығы (ӛзгермелі жағдайда қимылдың шапшаң әрі адекваттық бағдарлау қабілетіне жоғары талаптар қойылады) және ойлау (табысты немесе сәтті емес қимылдардың себебін тауып, оның мақсатын, қҧрылымы мен нәтижесін, т.б. ой елегінен ӛткізу).Қимыл және ақыл – ой дарындылығы арасында байланыс орнаған. Белсенді қимыл тәртібіндегі балалар әдетте жоғары және тҧрақты ақыл – ой ҥлгерімінде болады. Ақыл – ойы кеш дамыған балалар нашар біліктеледі және қимыл дағдыларын ҥлкен қиындықпен меңгереді.Дене тәрбиесі мен спорт сабақтары ақыл – ой жҧмыс қабілетін жақсартуға жәрдемдеседі. Дене жаттығуларымен айналысу әсерінен ақыл – ой жҧмыс қабілетін жақсарту іс-әрекет сипатын кезектестіру, ақыл – ой мен дене жҧмысын ауыстыру, сол сияқты әдеттегіден тыс болса да психикалық процестің жҥруіне жақсы әсер ететін қысқа мерзімді дене жҥктемелерін қолданудың жақсы әсерлері нәтижесінде жҥргізіледі. Қимыл әрекетін шектеу, керісінше, ақыл-ой қабілетін тӛмендетуге әкеледі.Одан бӛлек спортпен шҧғылданатын оқушылардың ҥлгерімін жақсартуға дҧрыс ықпал 324 ету кҥн тәртібін дәл сақтауға әсер етеді. Спортпен шҧғылдану аталғанғ спорт тҥрінің тәсілі мен әдістемесі мәселелері бойынша, спорт педагогикасы, спорт физиологиясы, жеке гигиена бойынша білімді меңгеруді реттейді. Спортшылардың басқа елдерге, қалаларға жарысқа баруы, барлық саяхаттар тәрізді білім беру міндеттерін орындауға кӛмектеседі. Алайда, дене тәрбиесі мен спорт сабақтарының ақыл –ойға кері әсер етуі де мҥмкін. Спортпен айналысатын оқушылар мен студенттердің нашар ҥлгерімі жайлы мәліметтер де жетерлік. Бҧл негізінен спортпен бір жақты қатты қызығуға (оқудағы басқа пәндерге зиян) немесе ҥлкен жҥктемесі бар машықтану сабақтарының салдарынан шаршауға байланысты. Спортшы ақыл – ойын басуға әсер ету ықпалы аталған спортшының әдеттегі ақыл–ой және дене еңбегінен тыс ҧзақ оқу- машықтану жиынының да салдары болуы мҥмкін. Дене тәрбиесі мен спорт сабақтары және мінез-құлықтың ерік-күшін дамыту. Ерік-жігер кҥші мен жҥйке-бҧлшықет қысымының деңгейі арасында тікелей байланыс бар. Қимыл әрекетіне туындайтын кҥш, шапшаңдық, тӛзімділік және басқа сапалардың кӛрінуі жоғары болған сайын ерік қысымы да соған лайық болуы тиіс. Сонымен, дене тәрбиесі мен спорт сабақтарының мінез-қҧлықтың ерік-кҥшін дамытуға оң әсер ету жақтары олардың ерік-кҥшін тудыру қажеттігімен байланысынан қҧралады. Ерік-кҥш бҧлшықет тәрізді қимыл барысы мен нәтижесінде, нысанды және субъективті қиындықтарды бағындыруда дамиды. Мінездің ерік-жігерін дамытуға кӛмектесетін спорттағы қиындықтар спорт жаттығуларының кҥрделі тәсілін меңгеру, ерік кҥшін тудыру, шаршау мен ауруды бағындыру, ӛзін-ӛзі басқаруды сақтау, кӛңіл кҥй жағдайын реттеу, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайдағы жҧмыс қабілетін сақтау және орнатылған кҥн тәртібін сақтау қажеттігіне қҧрылған. Кӛп жағдайда бҧл қиындықтардың барлығы спорт жарыстарында байқалады. Олар спортшының ерік сапасын негізгі дамыту қҧралдарының бірі болып табылады. Оқу-машықтану сабақтары кезінде мінездің ерік сипатын қалыптастырудың басты қҧралы жҥктеме болып табылады. Жаттығуды аталған спорт тҥрінен тәсіл мен тактиканы жетілдіруге бағытталған әдіс ретінде қарамай дене дайындығын қамтамасыз ететін және ерікті дамытатын әдіс ретінде қарау керек. Ерік сапасы адамның басқа да психикалық және қимыл туындысы сияқты арнайы және басқарушы сипатқа ие болады. Ерік сапасының арнайылығы оны дамытатын әрекет тҥрінде ҥлкен кӛлемде кӛрінеді. Жеңіске жету ҥшін, мысалы, бокста, семсерлесу де, балға лақтыруда, конькимен жҥгіруде тҥрлі қимыл сапаларын дамыту қажет, яғни спорттың алуан тҥрі спортшыдан даму тҥрі мен ерікті тудыру тҥрлерін талап етеді. Ҧзақ және орта қашықтыққа жҥгіретін, жҥзу, шаңғымен жҥру, ескек есу, коньки тебу және велосипед спортында маманданатын спортшылар машықтану сабақтары мен жарыстарда машықтанбаған адамдардан да кӛп 325 шаршайды, себебі машықтанбаған адамдар ӛзінің шамасы келетін қарқынмен жаттығуды орындайды. Жоғары нәтижеге жетпес бҧрын, соған жету ҥшін спортшылар кӛптеген айлар шаршауға мойымай, онымен кҥресті. Спорттың басқа тҥрлерінде ерік дамыту басқа бағыт алады. Ауыр атлеттер, лақтырушылар, секірушілер мен қысқа қашықтыққа жҥгіретін желаяқтар ерік пен зейінді қысқа мерзімді әрі қысым кҥші жоғары жаттығуларды орындауға жҧмылдырады. Жекпе-жек пен спорт ойындарында, боксшылар, палуандар мен хоккейшілер ӛз еркін шаршаумен кҥресу ҥшін және бірқалыптылығын сақтау ҥшін, туындаған жағдайды мезетте бағалап, адекватты әрекеттерді таразылау қабілетін машықтандырады. Ерікті басқару спорт сабақтарында дамыған, ол ӛмірдің басқа да жағдайларында, яғни еңбекке, оқуда т.б. кӛрінуден тҧрады. Дене тәрбиесі мен спорт сабақтарында басқа да ӛмірдегі жағдайларындағыдай ерік сапалары ӛзара қарама-қарсы оң және теріс қҧбылыстар тҥрінде бейнеленеді: батылдық пен қорқақтық, еріктің табандылығы мен әлсіздігі сенім мен кҥдік, шешімталдық пен шешімге келе алмау, ҧстамдылық пен асығыстық, т.б. шҧғылданушылардың жеке тҧлғалық ерекшеліктерін ескере отырып, мінездің кҥшті жақтарын туындатып, бекітеді. Олай болмаған жағдайда дене тәрбиесі мен спорт еріктің әлсіз жақтарын анықтап, бекіту қҧралы болады, сол арқылы мінез- қҧлықтың ерік сипатын қалыптастыруға кері әсер ететін ықпал болуы мҥмкін . жүктеу/скачать 2,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|