СТУДЕНТТЕРГЕ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДЕГІ ӘСКЕРИ-

247 
Сәлемдесуден кейін кезекші оң қапталға тҧрады. Бҧл әр оқушыға бір 
оқу жылының ішінде екі рет кӛшбасшының орынында болуға мҥмкіндік 
береді, ол ӛз кезегінде саптық жаттығуларды орындаудағы оқушылардың 
қызмет әрекеттерінің белсенділігін арттырады. Мҧғалім оқушыларды сапқа 
тҧрғызудағы біріне бірі ҧқсастықтарды және орналастыру мен қозғалыстың 
шаблондығын болдырмауға тырысады. Мысалы, балаларды алдымен бір 
қатарға және диоганал бойынша тҧрғызады, қыздар мен ҧлдарды кезек 
бойынша оң және сол қапталға тҧрғызуға болады. Мҧғалімнің 
тапсырмаларын орындауға мҥмкіншілік туғызу ҥшін, екі шеренғаға әр 
тҥрлі интервал бойынша және т.б. тҧрғызылуы да мҥмкін. Бастауыш 
сыныптардың 
мҧғалімнің 
алдында 
ӛз 
қалаулары 
бойынша 
орналасуының мәні ӛте зор болып есептеледі.Тӛменгі сыныптардағы 
алғашқы сапқа тҧрғызуды мҧғалім жҥргізеді, ортаңғы және жоғарғы 
сыныптарда – мҧғалімнің келісімімен кезекші оқушы атқарады. Сабақ 
басталғанға және мҧғалім сабаққа келгенге дейін оқушылар сапта 
турулары және сәлемдесуге дайын болулары тиіс.Сәлеммен алмасу – 
сабақтың дайындық бӛлімінің міндетті сәті. Ол екі жақтылық сыпайы, 
сабырлы, оқушы мен мҧғалім арасындағы қатынасты тәрбиелеуші болуы тиіс, 
алдыда тҧрған бірігіп атқаратын жҧмыстың жемістілігін қамтамасыз ктуі 
керек.Бірінші сабақтарда сәлемдесуден кейін сыныптың қҧрамымен 
танысу мақсатында мҧғалім оқушылардың тегін атап шығады, одан 
кейін бірден ҥй тапсырмасының орындалуын тексеруге кіріседі. 
Естерінізге салайық, ҥй тапсырмасын тексеруді сабақтың ӛту 
барысында (негізгі, керек болған жағыдайда қорытынды бӛлімінде) 
тексеруге болады.Сонан соң мҧғалім сабақтың міндеттерін жариялайды. 
Оңың мәнін сабақтың негізгі бӛлімінде нақтылауға болады.Кіріспе 
бӛлімнің амалдарына сапқа тҧру және қайта тҧру жатады: жҥріс 
жаттығуларының барлық тҥрлері – жәй, жҧмсақ, жоғары және серппелі 
адыммен, ӛкшеден табанның ҧшына қарай, табанның ішкі және сыртқы 
қырларымен, аяқтың ҧшымен және ӛкшесімен т.б.; жҥгірудің және секірудің 
барлық тҥрлерін қолданып; би жаттығулары; кедергілерден ӛту; зейінділікке 
жасалатын жаттығулар; заттармен және заттарсыз, снарядтарда, қозғалыста 
және орнында, жҧптасып жасалатын жалпы дамыту жаттығулары;Сабақтың 
дайындық бӛлімінде кезектескен ҥш тарауды бӛліп айтуға болады: жалпы, 
арнайы және жеке-даралық. Жалпы – негізінен сауықтыру және 
функционалдық дайындық міндеттерін шешеді; арнайы – оқушыларды белгілі 
бір қҧрамдағы және мінездегі жаттығуды меңгеруге даярлайды; жеке-дара – 
бҧл тарауға аздаған бос уақыттар бӛлінеді, ол кезде оқушылар қойылған 
тапсырманың шешілуін жақсарту ҥшін, мҧғалімнің ҧсынған және ӛзі таңдап 
алған жаттығуларын орындайды.Жаттығуларды орындау ҥшін сапта 
тҧрудың алуан тҥрлері қолданылады: бір-біріне жақын және алшақ тҧру; 
шеңбермен тҧру (бір, екі, ҥш шеңбер қҧрып), тӛрт және ҥш бҧрышпен, 
доғамен т.б. Егерде снарядтар қонырылған болса, онда жаттығуларды 
орындауға ыңғайлы болу ҥшін, мҧғалімді кӛру және жолдастарына 

248 
кедергі жасамау мақсатында, оқушылар залда ӛз еріктерімен 
орналасады.Таңдап алынған жаттығулар, аз уақыт жҧмсап бір мезетте және 
бірнеше міндеттерді тиімді шешуді қамтамасыз етуі тиіс. 
Сонымен бірге әр сабақта дайындық бӛлімінің бар мҥмкін болған 
міндеттерін шешіп жатпай, ӛзіне керекті міндеттерді ғана шешеді. Ол 
ҥшін сабаққа дайындық барысында оқушылардың дайындық деңгейіне 
қарай неғҧрлым сәйкес келетін амалдар таңдалып алынады.Ойындық 
тәсілмен ӛткізілген кіріспе бӛлім, айналысушылардың организмдерін 
алдыда тҧрған міндеттерді шешуге даярлауға және оқушылардың 
эмоционалдық кӛніл-кҥйін кӛтеруге нақты бағытталуы керек. Сонымен 
бірге, қимыл-әрекеттер мен жаттығуларға бағытталған ойынның және 
ойындық тапсырмалардың арқасында, ӛткен материалдарды бекіту мен 
координацияна дамыту міндеттері де шешіледі.Кіріспе бӛліміндегі барлық 
жаттығуларды кӛлеміне, жылдамдығына және орындалу мінездемесіне қарай, 
жәй жҥрістен, қарапайым жалпы жетілдіру мен би жаттығуларынан бастап, 
ҧлдар мен қыздарға бірінші сыныптан-ақ әр тҥрлі орындауды талап ететінін 
ескере отырып жеке-дара тҥрде беру керек.Іс жҥзінде барлық дене тәрбиесі 
сабақтарында жҥгіру жаттығулары кеңінен қолданылады. Бастауыш 
сыныптардың алғашқы сабақтарында балаларды белгілі бір жылдамдықта, 
адымдарының ҧзындығын және жиілігін ӛзгертіп жҥгіруге ҥйрету керек. 
Бір жылдамдықта жҥгіруді ҥйренгеннен кейін жан-жаққа қаша жҥгіруді 
ҥйрету басталады, бҧл кезінде оқушылардың жҥгіріс жылдамдығы, бағыты, 
жҥгіріс пен жҥрістің алмасуы жеке-дара ӛз бетінше ауысып 
ӛтырады.Балалардың саптық әрекеттеріне ӛте қатаң талаптар қойылуы тиіс. 
Бҧл талаптардың орындалуы мҧғаліммен бағаланады және қорытынды 
бағаны шығару кезінде ескеріледі. 
«Алдыңғы жаттығу меңгерілмей, бір кадам алға баспаймыз!» деген 
ҧран әр мҧғалімнің жеке ережесіне айналуы керек.Бірқатар жалпы дамыту 
жаттығуларын орындату кезінде олардың орындау барысын жақсы 
қадағалауға мҥмкіндік алу, оқушылардың эмоционалдық кӛніл-кҥйлеріне 
жағымды ықпал етету және эстетикалық тәрбиенің қалыптасуына әсер етету 
мақсатында, берілген жаттығуларды бір уақытта (синхронно) орындауды талап 
ету керек. Осы мақсатта сабақта дауылпазды қолдануға болады.Сабақтың 
кіріспе бӛлімінде жаңа және бҧрын меңгерілген жаттығулар барынша 
біріктірілуі керек. Оқушыларды шамадан тыс шаршатуға болмайды. 
Барлық жаттығулар әр тҥрлі қарғынмен, амплитудамен, ширығумен және 
жылдамдықпен орындалуы керек.Жаттығуларды орындау кезінде, 
оқушыларды басқару тәсілдерін таңдап алуға ҥлкен назар аудару керек. 
Олар алуан тҥрлі және тиімді болулары тиіс. Мҧғалімдер сабақты 
басқаруда келесі тәсілдермен қолданады: санаумен, шапалақтаумен, 
окушылардың ӛздеріне санатумен (дауыстап немесе іштерінен), әуеннің 
жетегімен, жарыс элементтерімен, мҧғалімнің артынан ілесумен. Қандай 
басқару тәсілін қолданса да мҧғалімнің ескертулер жасауға, қателіктерін 
тҥзетуге, оқушыларды сергектендіруге мҥмкіндігі болуы керек. 

249 
Жаттықтыру сабақтарының әдістемесіне жақындатылып ӛткізілетін 
жоғарғы сынып студенттерініңсабақтарында, кіріспе бӛлімнің тығыздығын 
ҧлғайтқан жӛн. 
Сабақтың кіріспе бӛлімінің ҧзақтығы – 10 минутқа дейін. Оның 
жемістілігі бҧйрықтардың дҧрыстығы мен нақтылығында және олардың 
тура осылай орындалуында болатыны анық. 
Сабақтың негізгі бӛлімі. Сабақтың негізгі бӛлімінің міндеттері 
мыналар: 

сабақ жоспарында қарастырылған дене жаттығуларын орындаудың 
білімін, іскерлігі мен дағдысы оқушылардың меңгеруі; 

оқушыларды дене жаттығуларымен ӛз беттерінше айналысуға 
ҥйрету; 

кҥрделі жаттығуларды орындау кезінде айналысушылардың мҥсінін 
қалыптастыру; 

организмнің тіршілігін және қимыл әрекеттерді жемісті ҥйретуді 
қамтамасыз ететін дене қасиеттерін тәрбиелеу. 

моральдық 
және 
эстетикалық 
тәрбиеге 
ықпал 
ету, 
айналысушылардың жігерлігін шыңдау; 

оқушылардың спорттық кӛрсеткіш деңгейлерін ӛсіру. 
Сабақты ӛткізудегі негізгі бӛлімнің ерекшеліктерін осы міндеттер 
анықтайды. 
Біріншіден мҧғалім оқушылардың шығармашылығын дамытуға 
қолайлы жағыдайлар туғызуға ҧмтылады. Ол әр кезде ӛзара кӛмектесу, ӛзара 
ҥйрету мен қауіпсіздндіру тәсілдерін қолдана отырып, кӛрсетілген 
инициативаға және белсенділікке қолдау жасайды. Балалардың жіберген 
қателіктері туралы есептерін тәжірибеге енгізеді. Дене жаттығуларына 
ҥйретудеоқушылардың белсенділігін арттыру, оларды нәтижелерін жақсартуға 
бағыттауға кӛмектеседі. Кӛп жағыдайларда оқушылар қимыл техникасын 
меңгеруге немқҧрайды қарайды. Олар ҥшін бҧндай машақаты кӛп жҧмыстың 
мағынасы тҥсініксіз болуы мҥмкі. Нәтижелерін жақсарту керек екендігін 
кӛбінесе ӛзін-ӛзі кӛрсетуге талпынған балалар ҧмтылады.Материалдарды 
ӛту кезінде дене жаттығуларының мәнін, олардың организмге әсер етуін және 
ӛмір тәжірибесіндегі маңыздылығын, атақты спортшылар мен отан 
қорғаушылардың ерліктері жайындағы ақпараттарды жариялау арқылы 
толтырып, тҥсіндіріп отыру қажет.Сабақтың негізгі бӛлімінде оқушыларды 
сабақтың оптималдық тығыздығың мен жаттығулардың қайталанылу санын, 
ҥйрету кезінде 15-20-ға және бкеіту кезінде 30-40-қа жеткізу арқылы
неғҧрлым жоғарғы дене жҥктемесі деңгейімен қамтамасыз етуі керек. Ол 
ҥшін жоғарғы оқу орнытегі бар материалдық базаның жағыдайын барынша 
пайдалану керек.Сабақтарды таза ауада ӛткізу кезінде, әсіресе ауа 
температурасының суық кездерінде ҧзақ тҥсіндірулерден аулақ болу керек, 
қысқаша нҧсқаулар мен бҧйрықтар берумен шектелу, сабақта жоғарғы 
қарқындағы жаттығуларды қолдану қажет екендігін есте қатаң сақтау керек. 
Ыстық кездерде балаларды кҥннің сәулесіне қыздырып алудан сақаған 

250 
дҧрыс, ол ҥшін сабақтарды кӛлеңкеде ӛткізуге тырысу керек және жоғарғы 
қарқынынды жаттығуларды тӛменгі қарқынды жаттығулармен алмастыра 
отырып, оқушылардың кҥйін мҧқият бақылап отыру қажет. Еліміздің 
спорттық залдары жоқ кейбір жоғарғы оқу орнытері, дене тәрбиесі 
сабақтарын 
жыл 
бойы 
таза 
ауада 
ӛткізуді 
тәжірибеге 
айналдырған.Снарядттарды қҧру мен жинау сабақ барысында жҥргізілуі тиіс. 
Сабақтың ары қарайғы жҥрісіне кедергі келтіретін снарядтарды ғана жинау 
керек. Снарядттарды қондыру мен қҧралдар-жабдықтарды даярлауды 
сабақтың басталуына дейін, сабақтан уақытша босатылған және кезекші 
оқушылардың кҥшімен жасау керек. Мҧғалім снарядтарды және қҧрал-
жабдықтарды қондыру мен жинаудан жарыстар ҧйымдастыруына болады. 
Айналысу орындарындағы арнайы тақталарда, оқушылардың жҧмысын 
реттеуге арналған карточкалар тҧрады. 
Сабақтың бҥкіл барысы білім берушілік бағытқа бағынуы керек. Бҧл 
жерде іскерлік пен дағдының қалыптасуымен бірге, теориялық ақпараттардың 
маңыздылығы ҥлкен орынға ие болады. Теориялық ақпараттарға сҥйене 
отырып, мҧғалім әр сабақтың барысында ӛтіп жатқан материалдардың 
ерекшеліктері жайында оқушылардың білімдерін толықтырып орыруы керек. 
Осы жерде ақпараттарды бру кезінде пән аралық байланысты қолданғанда, 
ҥлкен тиімділікке қол жеткізуге болады. Ақпараттарды беру және оларды 
меңгеру кезінде оларға деген кӛзкарас немқҧрайды болмауы керек, олар 
сабақтың талаптарына сай болуы тиіс. Оқушыларға математика, биология, 
физика пәндерінен алған білімдерін шебер ескертіп отырса, олар ӛтіп жатқан 
әрекеттерінің мәнін, маңыздылығын және қҧрылымын жақсы тҥсінеді.Әр 
бӛлімнің алғашқы сабақтарында, айналысушылардың алдыда тҧрған 
материалдырын меңгеруге деген даярлығы анықталады. Бҧл жерде сабаққа 
ауруына немесе басқа да жағыдайларға байланысты қатыспаған оқушыларға 
ерекше кӛңіл бӛлінеді. Олар ӛз бетімен жасалатын жҧмысқа тапсырмалар 
алады, қосымша сабақтарға қатысады. Тестілеу нәтижелері, сыныпты 
топтарға бӛлуге негіз болып табылады.Оқушыларды топтарға бағдарламада 
берілген дене жаттығуларының бӛлімдерін ҥйрену ҥшін бӛлуден басқа, әр 
сыныпта эстафеталар, ойындар және жарыстар ҧйымдастыруға арналған 
тҧрақты командалар қҧрылуы керек.Сабақты барынша эмоционалдықпен 
қамтамасыз ету, негізгі бӛлімнің тиімділігінің міндетті талабы болып 
табылады. Жағымды эмоциялар ҥйрету ҥдерісіне ҥлкен септігін тигізеді. 
Осының арқасында дене қасиеттерінің жетілуі арта тҥседі. Эмоционалдық 
кӛңіл-кҥйге ойындық және жарыстық сәттерді, техникалық оқу қҧралдарын, 
кӛрнекіліктерді қолдану арқылы қол жеткізіледі. Бҧл бағытта балалардың 
кӛңіл-кҥйіне және жаттығулардың мінезін, қарқынын, амплитудасын, 
нақтылығын жақсы меңгеруге әсер ететін, әуеннің жетекшілігі ҥлкен кӛмегін 
тигізеді.Әр сабақ балалардың дене қасиеттерін тәрбиелеуге ықпал етуі тиіс. 
Олардың дамуы оқу процессінің қҧрамдас бір бӛлігі. Белгілі бір жаттығуды 
меңгере отырып, оқушы сонымен бірге дене қасиеттерін дамытады. 
Дегенмен бҧл ҥдеріс аяқ асты болмауы керек, кез келген қасиетті тәрбиелеу 
ҥшін ҥлкен кҥш салу керек екендігін естен шығармаған жӛн. Оқушыларға 

251 
қойылған талаптарды ҥнемі жоғарлату, олардың дненсінің дамуына ықпал 
етеді. 
Дегенмен кҥштің, жылдамдықтың, тӛзімділіктің, ептіліктің және 
иілгіштіктің қажетті деңгейіне қол жеткізу ҥшін бҧл шаралар аздау болады. 
Ереже бойынша әр сабақтың негізгі бӛлімінің аяғында арнайы уақыт бӛлінетін, 
арнайы жаттығулар да керек. Осы мақсатта шеңберлі жаттығу әдісі кеңінен 
қолданылады.Дене қасиеттерін тәрбиелеу жӛніндегі жҧмысты, жоғарға 
кӛрсеткіштерге қол жеткізуге ықпал етеуге бағытталған жаттығулардың 
тәсілдерін меңгерудің қажеттілігі тҧрғысынан қарастырған жӛн. Мысалы, 
секіруде жақсы жетістіктерге қол жеткізу ҥшін иілгіштік және 
жылдамдылық-кҥш қасиеттерінің жоғарғы деңгейі қажет. 
Дене қасиеттерін кешенді тҥрде тәрбиелеген дҧрыс. Дене қасиеттерінің 
даму барысындағы бірімен бірінің ӛзара байланысының заңдылықтары және 
дене тәрбиесі сабағының логикасы, жҧмыстың осындай реттлігіне жағыдай 
туғызады. Сабақтың дайындық бӛлімінде ептілік пен жылдамдылықты 
дамыту ҥшін неғҧрлым қолайлы жағыдайлар жасалады. Жаттығулардың 
ҥлкен кӛлемі, жаңа қимыл әрекеттерінің қосылуы, жылдамдыққа берілетін аяқ 
асты тапсырмалар қозғалыс тәжірибесін байытады және жылдамдылықтың 
дамуына ықпал етеді. Негізгі бӛлімде берілген дене жҥктемелері кҥш пен 
тӛзімділікті тәрбиелеуге жағымды ықпал етеді, ал қорытынды бӛліміндегі 
босату мен созылуға берілген жаттығулар оқушылардың иілгіштік қасиеттерін 
жетілдіруге кӛмегін тигізеді.Дене қасиеттерін кешенді тәрбиелеу кӛрінісінде 
алдыда тҧрған сабақтар қатарының оқу материалдарының мінездемесіне 
байланысты, осы сабақтарда тәрбиеленетін дене қасиеттеріне мҧғалім ерекше 
назар аударады. Мысалы, тӛзімділік қасиетін ҧзақ қашықтықтарға жҥгіру 
жаттығулары қолданылатын сабақтарда дамытқан жӛн, кҥш қасиетін 
тәрбиелеу ҥшін гимнастикалық жаттығулар қолданылатын сабақтарда 
қолайлы жағыдай туады, ептілікті спорттық және қозғалыс ойындарын 
пайдалану арқылы дамытқан дҧрыс.Негізгі бӛлімнің нәтижелілігінің ең 
негізгі шарты – оқушылардың тапсырмалар мен жаттығуларды дҧрыс 
орындауын мҧғалімнің мҧқият бақылауы және оларды бағалауы болып 
табылады. 
Мҧғалімдер, 
сабақтың 
моторикалық 
тығыздығының 
тӛмендеуінен қорықпастан, жіберілген қателіктерді дер кезінде тҥзетіп, 
қажетті нҧсқаулар енгізіп отырулары керек. Сабақтың тығыздығы алдыға 
қойған мақсаттың ең негізгісі емес, ол сабақтың міндеттерін жетістікпен 
шешудің бір шарты ғана болып саналады. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: