«Наука и образование в современных реалиях»

229 
-
 
педагогикалық ҥдерістің мақсаттылығы қоғамның мақсатымен 
байланысты; 
-
 
педагогикалық ҥдеріс екі жақты сипатқа ие, яғни педагогтар мен 
оқушылардың ӛзара әрекетімен байланысты; 
-
 
оқушылардың белсенділігі мҧғалімнің жан-жақты ойластырған және 
ҧйымдастырған әрекетінің нәтижесі; 
-
 
педагогикалық ҥдерістің қызметі оның мазмҧны мен жас 
ерекшеліктеріне сәйкес ҧйымдастырылады және сынып оқушыларының 
даму деңгейіне байланысты; 
-
 
оқушылардың жасы қаншалықты ересек болса, достарының пікірі 
соншалықты маңызды; 
-
 
педагогикалық ҥдеріс мерзімі жағынан ҧзақ [117]. 
Осы заңдылықтарға сҥйене отырып, зерттеуіміздің барысында ХІХ 
ғасырдағы және ХХ ғасырдың басындағы қазақ жеріндегі мектептерде жеке 
тҧлғаның табысты дамуына ықпал еткен педагогикалық ҥдерістің 
ерекшеліктерін кӛрсетуге талпынамыз. 
Табысты нәтижеге қол жеткізу, әсіресе, мҧғалімнің кәсіби іс-әрекетінің 
сапасын жетілдіру мәселесі антикалық дәуірдегі философтардың 
еңбектерінде кӛрініс тапқан. 
Ежелгі грек философиясы мен педагогикасын зерттеген ғалым 
Г.Е.Жураковский: ‡І ғасырда-ақ пифагорлықтардың философиялық жҥйесі 
білімнің қҧдіреттілігін мойындай отырып, «сабақта табысқа жету» 
принципінің қажеттілігін атап кӛрсеткен. Мәселен: 
1) сӛйлеушіні соңына дейін тыңдау; 
2) кез-келген жағдайда ӛзін-ӛзі ҧстай білу; 
3) әрқашан тәртіп сақтау; 
4) білім негізін меңгеру; 
5) жадыны жаттықтыру; 
6) білім алуда белсенділік кӛрсету [118]. 
Кӛріп отырғанымыздай, пифагорлықтар оқушылардың мәдени қарым-
қатынас орната білуін, қабілет, жады сынды психологиялық қасиеттерін 
дамыту арқылы әрекетте табысқа қол жеткізулеріне ҥлкен мән берген.
Осы орайда ежелгі грек ойшылы Демокриттің «оқу еңбектің негізінде 
ғана әсем дҥниелерді тудырады» деген ойлары қызығушылық тудырады. Ол 
балаларды оқыту мен тәрбиелеуде жоғары нәтижеге қол жеткізу ҥшін 
тәрбиелеушіге ҥздіксіз әрі тиянақты еңбек етуі керек деді. Демокрит: 
«Табысқа жету ҥшін оқушыларда психологиялық тҧрғыдан алғышарт болуы 
қажет, егер оқушы жеңіл ойлы болса, онымен жҥргізілетін жҧмыс 
сәтсіздікке ҧшырайды» деп жазды [119]. Ол педагогтар мен оқушы 
әрекетінің екі жақты сипатта болатындығын кӛрсетіп отыр. Логикалық 
заңдылықтарға сҥйенсек «ақыл бір-біріне қарама-қайшы категориялар, егер 
оқушы терең ойлай алса, онда онымен жҥргізілетін кез-келген әрекет 
табысты болады». Сол сиқты тәрбиелік-білімдік жетістіктер дегеніміз – бҧл 
бір жағынан кӛзделген мақсат пен міндеттерді жҥзеге асырудағы жоғары 
нәтижелілік, екінші жағынан бҧл қуаныш сезімі, яғни жағымды эмоциялар 

230 
немесе оқу тәрбие ҥдерісінде оқушылардың маңызды нәтижелерге қол 
жеткізуі ҥшін мақсатты тҥрде арнайы ҧйымдастырылған шарттар 
жиынтығы. 
Бҧл жерде мҧғалімнің негізгі ҧстанымы маңызды, яғни табысты 
нәтижеге қол жеткізу ҥшін сол әрекетті жан-жақты, мҧқият ҧйымдастыру 
керек. Педагогикалық ҥрдіс субъектілерінің іс-әрекет нәтижесі мҧғалімнің 
іс-әрекетінің мазмҧнды, мақсатты болуына тікелей байланысты. 
Ежелгі грек философы Сократ шәкірттерімен әңгіме ӛткізген кезде 
оларға дайын жауаптар бермей, ақиқатты ӛздерінің табуына бағыттаған. Бҧл 
әдіс кейіннен «сократтық» деген атауға ие болып, мҧғалімнің оқушыларды 
ізденіске, ӛздігінен әрекет жасауға, танымдақ белсенділіктерін арттыруға 
міндеттеген. 
Дене тәрбиесінің толық мәнінде жҥзеге асырылуы адамның денесін 
ӛмір бойы жетілдіріп отыруына негіз жасайды. Дене жаттығуларымен ҥнемі 
айналысу жастардың бос жҥрмеу проблемасын шешудің, қоғамға жат 
қылықтардың кӛрінісін болдырмаудың да тиімді жолы [1,2]. 
П.Ф.Лесгафты жатқызуға болады. Шығармашылық қызметі екі 
ғасырдың, XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың тоғысына сәйкес белгілі 
педагог, дәрігер, психолог П.Ф.Лесгаф балалар мен жас ӛспірімдердің дене 
тәрбиесінің теориялық негіздерін жасады. П.Ф.Лесгафтың отандық ғылым 
алдындағы айрықша қызметі арасында оның дене мәдениетінен білім 
берудің ӛзіндік теориясы мен оны жҥзеге асыруда кадрлар даярлық жҥйесі 
айрықша орын алады. Ғалымның кӛптеген еңбектерінің тарихи маңызы бар 
және дене мәдениеті мен педагогикалық мамандарды даярлауда қазіргі 
теория мен практикада да кеңінен қолдануға әбден болады. Әсіресе оның 
тәрбие мен дамыту тҥрлерінің ӛзара байланысын мойындауға қҧрылған 
концепциясы кӛңіл аударады. Бҧл концепция қазіргі педагогикада жаңа 
методикалық негізде кӛптеген жаңа еңбеектермен нығайтылып,тәрбиеге 
комплексті тҧрғыдан келіп,оны зерттеудің принципі ретінде жинақталған. 
Халықты дене мәдениеті мен халықтық спорттың дене тәрбиесінің 
маңызды қҧралы болғанын айта кету керек, олардың негізіне қазақ 
ағартушылары Ш.Уәлихановтың, Ы.Алтынсариннің, Абайдың идеялары 
алынды. 
Қазақ халқының ҧлы ақыны, ағартушысы Абай Қҧнанбаевтың (1845-1904) 
дене мәдениетін дамытуда ҥлкен рӛл атқарған халықтық спорт пен 
халықтық ойындар жӛнінде айтқан идеялары бҥгінде аса маңызды. Абай 
"Қара сӛздерінде" (жиырма алтыншы сӛз) былай деп жазады: "Біздің 
қазақтың қосқан аты келсе, кҥреске тҥсірген балуаны жықса, салған қҧсы 
алса, қосқан иті ӛзден озып барып ҧстаса, есі шығып бір қуанады. 
Тарих тҧңғиығынан іс-әрекет бабында небір дана бақылаулар бізге 
дейін жеткен: ―балаңның немен және қалай шҧғылданатынын айтсаң, оның 
қандай адам болып жетілетінін айтып беремін‖; ―қаңғыбас болғанның 
ешқайсысы да, дегеніне жете алмаған‖; ―қанша тер тӛксең, сонша емерсің‖, 
―адам ӛз бақытының ҧстасы‖, ―ерте тҧрғанның ырысы артық‖; ―еңбегіне 
қарай – сый-сияпаты‖; ―ӛнерлінің қолы гҥл‖ т.б. Даму нәтижелері мен іс-

231 
әрекет қарқындылығы арасында тікелей байланыс болатыны айдан анық. 
Бҧдан даму процесінің және бір жалпы заңдылығы ашылады: оқушы 
неғҧрлым белгілі салада кӛбірек іс-әрекет жасаса, оның сол саладағы даму 
деңгейі соншама жоғары келеді. Әлбетте, бҧл заңдылықтың шексіз 
қолданыла беруі мҥмкін емес. Ол жағдай әрбір адамның қабілеттеріне, 
жасына, іс-әрекеттің ӛзінің қарқындылығы мен ҧйымдасуына тәуелді келеді. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: