Не педагогика факультеті
Дәріс 8. Кәмелетке толмағандардың психологиясы
жүктеу/скачать 134,67 Kb.
|
Ювеналды педагогика пәнінен лекция жинағы
| Дәріс 8. Кәмелетке толмағандардың психологиясы
Адамның дамуы өте күрделі, ұзақ жүретін процесс болып табылады. Мүндағы жауапты кезеңдердің бірі - өтпелі жас деп аталатын жеткіншек алдыжас (11-12-ден 14-15 жасқа дейін) пен жасөспірімдік жас (15-16-дан 17-18 жасқа дейін) \ Бұл кезеңде адамның физикалық пісіп-жетілуі ғана емес, сонымен бірге түлғаның қарқынды түрде қалыптасуы, моральдық және зияттық күштерінің қуат алуы жүзеге асады. Жеткіншек алды жасының өтпелі жас деп аталу себебі, ол балалық күйден үлкен өмірге, кемелсіздіктен кемелденуге өтумен сипатталады. Алайда, ортастатистикалық >жеткіншек деп аталатын жас өмірде болмайды. Жеткіншек алды жасының ортақ заңдылықтары баланың қоршаған ортасы мен тәрбие шарттарына ғана емес, сондай-ақ оның организмі мен тұлғалық ерекшеліктеріне де тәуелді болатын жеке-дара нүсқалар арқылы көрінеді. Ересек жеткіншек алды және жас немесе жасөспірімдік уақыт жас психологиясында өте маңызды кезең ретінде қаралады, өйткені осы жаста болатын өзгерістер одан кейінгі кезең заңдылықтарын дұрыс бағалау үшін маңызды болып табылады. Биологиялық жағынан бұл жас физикалық дамудың аяқталу кезеңін білдіреді. Осы жастағы жасөспірімдердің мінез-құлқы мен әрекеттері саналы әрі жігерлі түрде жүзеге асады, осыған орай оларға неғүрлым жоғары талаптар қойылады. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі 16 жастан басталатыны белгілі, ал кісі өлтіру, үрлық, тонау және т.б. үшін - 14 жастан басталады (ҚР ҚК, 15-бап) Алайда жасөспірімнің физикалық және адамгершілік жағынан дамуы әлі аяқталған жоқ, бүл оның іс-әрекеттері мен қылықтарының сипатынан байқалады. Жеткіншек алды жасында организмде биологиялық терең өзгерістер жүреді5 өсу жылдамдайжы, жыныс бездерінің секрециясы күшейеді, қарқынды физикалық даму басталады. Организмдегі биологиялық өзгерістер психикалық дамуға да әсер етеді. Жеткіншек алды Жасының бастапқы кезіндегі тепе-теңдік бүзылады: өз түлғасына қызығушылық, айналасында-ғыларға сыни көзбен қарау пайда болады, мінезіндегі ерекшеліктер байқалып, қылықтары өзгереді. Ата-аналардың бала тәрбиесіне селқос қарауы оның беделді тұлғаны сырттан іздеуіне әкеп соғады. Сондықтан да үлкендерге қарағанда көнгіштеу болып келетін қараусыз жасөспірімдер біреудің ықпалына тез түседі. Қылмыстық ортаға түскен баланың мінез-қүлқында теріс қылықтар (дөрекілік, бейбастақтық, шылым шегу және т.б.) пайда бола бастайды, бұл оның ойынша, өзін "үлкен сезінуге", өзімен-өзі болуға көмектеседі. Жасөспірім қарсы келген проблемаларды өзі ойланып, шешімін табуға тырысып қана қоймайды, сонымен бірге осылайша өз қабілетін, жағымды қасиеттерін көрсетуге, өз ортасының қүрметіне бөленуге ұмтылады. Психологиялық әдебиеттерде айтылатындай, "ұжыммен өзара жақсы қарым-қатынасты бұзу қажеттілігі туған қиын бала, осы мақсатқа жету үшін лайықты қүралдарының болмауы себепті мінез-қүлықтың теріс тәсілдеріне, тіпті өз түлғасын бүзақылық жолымен болса да бекітуге дейін барады1 ". Жеткіншек алды кезеңінде "әлсіз" атану қорқынышы басым болады. Бұл қасиеттер өзін үлкен сезіну сезімімен тығыз байланысты: жасөпірімдер өздерінің кемелденгенін дәлелдеу үшін кез-келген әрекеттерді жасауға дайын тұрады. Жеткіншек алды жасының соңына қарай үлкендік сезімі өзіндік сипатқа ие болады, ол өзін-өзі бекіту, өзін-өзі көрсету сезіміне ауысады, бұл оның топтан бөлінуі, өз ерекшелігін, даралығын көрсетуге тырысуынан байқалады. Осыдан келіп мінез-құлқымен, киім кию мәнерімен және т.б. кез келген жолмен өзіне назар аударту тілегі пайда болады. Алайда, мұндай жас ерекшеліктері өздігінен құқыққа қарсы мінез-құлық туғызбайды. Өйткені тұлғаның қоғамдық қауіптілігі көбінесе қылмыс істеуге дейін қалыптасады. Жасөспірімдердің психологиялық жас ерекшеліктері жалпы криминогенді емес. Бірақ олар жасөспірімнің тұлға ретінде қалыптасуы, өмір сүруі шарттарымен байланысып жатыр, оның қажеттеліктерімен, ниет-пиғылығымен сабақтас. Сондықтан да жасөспірім-нің дамуындағы жас ерекшеліетерін білу жасөспірімдер арасындағы қылмыспен күрес, оның алдын алу шараларын жүзеге асыру үшін, кәмелетке толмағандар қылмысын сапалы әрі тиімділікпен тергеу үшін оларды толық әрі дұрыс ашу үшін өте маңызды. Жасөспірімдер дамуының жоғарыда талданған ерекшеліктері іс жүргізу тәртібін реттейтін және осы категориядағы істердің өзгешелігін белгілейтін нормаларды бекіту кезінде ескерілген. Сонымен бірге, психология ғылымының ережелер негізінде жоғарыда қаралған жасөспірімдердің даралық қасиеттері кәмелетке толмағандар істерін жүргізуді жүзеге асырушы органдарға нақты процесті ұйымдастырудың іс жүргізу заңында көрсетілген мүмкіндіктері шеңберінде дүрыс түрін таңдауға көмектеседі. 1. Қылмыстық талдау. Қылмыстық психология шеңберінде атқарылатын функциялардың ішінде қылмыстық талдауды ескермеуге болмайды. Бұл психологияның криминологиялық салаға енуінің басты себептерінің бірі, көптеген адамдар қылмысқа араласуы мүмкін екенін ескерсек, қылмыскер де, жәбірленуші де, сыбайластар да. Сонымен, қылмыстық психология қылмыскердің мінез-құлқын әр түрлі нақты жағдайларда, алынған мәліметтер мен мәліметтер қорымен салыстыратындай етіп талдайды. Кездейсоқтықтар табылған жағдайда, мысалы, қолданылған қару-жарақ, жәбірленушінің түрі (сериялық өлтірушілер сияқты), жұмыс режимі, географиялық орналасуы және тергеуге басшылық жасауға негіз болатын басқа аспектілер. Мұнда сіз полиция тергеуін де қоса аласызоның ішінде қылмыскерлермен келіссөздер жүргізу, әртүрлі дәлелдемелер немесе фактілердің психологиялық мазмұны бойынша жұмыс жасау, қылмысқа қатысқан қылмыстық топтардың құрылымын зерттеу немесе қылмысты картаға түсіру. 2. Қылмыстық профильдеу. Қылмыстық психологияның тағы бір қолданылуы - қылмыстық профильдеу. Бұл тергеушілерге қылмыскер мен оның мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтауға, қылмыс пен оның болған жерін талдауға мүмкіндік беріп, қылмыскердің ойына өздерін орналастыруға көмектесетін тергеу әдістемесі. Осылайша, автордың жеке басының немесе мотивтерінің әр түрлі жақтарын білуге болады. Мысалы, бұл қылмыстың алдын-ала жоспарлауы болуы мүмкін, немесе ол импульсивті және құмарлық болуы мүмкін. Сондай-ақ, қылмыс жасаған адамның жасы, жынысы және қайда тұруы мүмкін екендігі ескеріледі. 3. Қылмысқа қатысы бар адамдармен сұхбат. Қылмыстық психологияны қолдануға болады құқық бұзушылармен де, жәбірленушілермен де сұхбат жүргізу, болған оқиғалар туралы орынды және шынайы ақпарат алу. Осылайша, қылмыстық әрекетке ұшыраған әр адамның әр түрлі қажеттіліктері ескеріледі. Оларда сұхбат жүргізу кезінде ескерілуі қажет қажеттіліктер, мүмкіндіктер мен сипаттамалар бар, мысалы, қылмысты көрген кәмелетке толмаған, қылмысты мойындаудан бас тартқан қылмыскер, жарақат алған біреу ... Осы саладағы сұхбаттың өзіндік ерекшеліктері бар, өйткені Стандартты сұхбаттарда ақпаратты іздеуде тежелуді қамтитын үш проблеманы анықтауға болады: Үзілістер.Шамадан тыс сұрақтарды тұжырымдау. Сұрақтардың орынсыз реттілігі. Мұның бәрі тергеу үшін көп пайдасыз және анық емес ақпаратқа әкелуі мүмкін. Сондықтан Сұхбаттың бұл түрінде когнитивті сұхбат әдетте әртүрлі техникалар арқылы қолданылады. Біріншісі - қылмыстың мәнмәтінін ойша қалпына келтіру, екіншісі - есте сақтағандарының бәрін әңгімелеп бере отырып, адамға «еркін жадыны» қалдыру. Үшіншісі - «көзқарастың өзгеруі». Соңғысы - оқиғалардың қалай болғанынан басқаша баяндалатын «кері тәртіптегі жады». 4. Бағаланатын бағалау. Қылмыстық психологтың құзыреттіліктерінің бірі - бағалау егер айыпталушы сот талқылауына жарамды болса. Жеке тұлғаның өзі айыпталған қылмыстың жасалуын түсінуге қабілеті бар ма, егер оны жасаған кезде оны түсінуге толық өкілеттіктері болған болса, егер ол айыпталып отырған себептерді түсіне алса, егер ол ықтимал сотталушылықтың ауқымын және сіздің қорғауда куәлік беруге қабілеттілігіңіз бар-жоқтығын түсінсе. Адамды соттауға мәжбүр етпейтін себептер бірнеше болуы мүмкін, себебі олар болуы мүмкін мидың зақымдануы, ақыл-есінің бұзылуы, ақыл-ой кемістігі немесе психопатологияның болуы. Мұны тексеру үшін психологтар бағалау әдістерін немесе психометриялық тестілерді қолданады. 5. Жәбірленушінің жағдайын бағалау. Бұл қылмыскердің ерекшеліктерін білуге ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің мәртебесін білуге де арналған. Басқаша айтқанда, оның басынан өткерген әрекеті оның психикалық денсаулығына қандай әсер ететіндігін анықтау болып табылады, ол әсіресе адам өлтіруге, жыныстық зорлық-зомбылыққа немесе қатыгездікке тырысу жағдайында қатты жарақат алады. 6. Алдын алу. Сонымен, бізде қылмыстық психологияның алдын-алу мақсаты бар, өйткені қылмысты білу оны болдырмауға ықпал ететін топтарға араласу арқылы оны болдырмауға ықпал етеді. Осылайша, бұл пән алдын-алу бағдарламалары арқылы қылмысты азайту мақсатында қылмыстың пайда болуымен және дамуымен байланысты биопсихосоциальды факторларды біле отырып. Бұл қылмыс пен оның алдын алу туралы білімді жетілдіруге арналған. жүктеу/скачать 134,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|