Негізгі экономикалық ұғымдар

Бұрынғы ойшылдардан қазіргі ғалымдарға дейінгі барлық экономистердің көзқарасында бір жалпы сызба (шек) қарастырылған. Олардың іс-әрекетінің қызығушылығы әр уақытта қоғамдық байлықтың өсуіне алып келетін рационалды шаруашылық жолын зерттеуде болып қалады.

«Рационалды (оңтайлы)» латын сөзінен аударғанда орынды мақсатқа сай, парасатты мағынасын береді. Қоғамдық өмірдің әр түрлі сатысында шаруашылықты оңтайландыру, әр уақытта басты байлықты құрушы еңбеккер адамға қатынасты игілікті емес әр түрлі әдістермен жүзеге асырылады. Қарабайыр техникалар мен білікті емес еңбек кезеңіндегі өндірістің тиімділігінің көтерілуі еңбекке сияқты, табиғи ресурстарға ысырапқорлық қатынастарды пайдаланудың ашық күшейту есебінен болуы мүмкін.

Бұл жағдайларда маркстік саяси үнемдеу еңбек еткен адамдардың құқығын қорғауға бағытталған, ол өз іс-әрекетінің зерттемелері капитал мен еңбек арасындағы экономикалық қатынастар мінездемесіне талдау және өндірістік катынастарға талдауды жариялады.

ҒТП-тің жайылу шарасы бойынша еңбек шарттары, елеулі түрде жақсарды. Қоғам мен жинақталған байлық және ондағы адам еңбектерінің үлесі өсті. Сол себептен оның алдыңғы түсінігіндегі пайдалану мәселесі көкейкесті бола түрып, өткірлігін жоғалтты.

Алайда қоғамда жоғары білікті мамандарды дайындауға кеткен шығындардың және өндірістің басқа да факторларының өсуімен, табиғи ресурстардың сарқылуымен байланысты жаңа қиыншылықтар пайда бола бастады. Бұл пікірді қолдаушылар өздерінің зерттеу жұмыстарында әлемде шектелген ресурстардың тиімді шаруашылық жасау мәселесіне бағдарлама жасай бастады. Байлықты табу мақсатымен шектелген ресурстарда шаруашылықты оңтайлы жүргізу заңдар ізденісі қоғамның дамуында бірден-бір мәселе болып табылады. Олардың объективті жағы экономикалық заңдардың объективтік әрекетімен байланысты, ал субъективтік жағы оңтайлы шаруашылық жүргізумен байланысты.

Экономикалық теорияны келесідей белгімен анықтауымызға болады: экономикалық теория шаруашылықты оңтайлы жүргізу және әртүрлі деңгейде және әртүрлі тарихи замандағы шаруашылық жүргізетін субъектілердің әрекетінің заңдарын оқып біледі. Сонымен экономикалық теория 1-ден экономикалық заңдарды карастырады.

Экономикалық заң дегеніміз не?

Экономикалық зерттеулерде ғылымдарға тек оқшауланған шындықпен ғана емес, сонымен қатар олардың үлкен ауқымымен де іс жүргізуге тура келеді. Индукцияның көмегімен жетістікке жететін фактілерді сыныптастыру (классификациялау) және қорытындылау қажет. Индукция дегеніміз жаңа оқиға, құбылыстардан логика арқылы жалпы қағидаларды шығару. Қорытындылау дедукция деп аталатын әдістің көмегімен тексеріледі. Дедукция дегеніміз керісінше жалпы қағидалар негізінде экономикалық объектілердің, процестердің кейбір жеке ерекшеліктерімен сипатталады. Көп дүркінді тексерілген және қуатты экономикалық процестердің қорытындысын заң деп атау қабылданған. Олар экономикалық көрініспен процесс арасындағы күнделікті, тұрақты, қажетті тәуелділікті көрсетеді және белсенді болып табылады.

Бірлік пен қорытындылаған экономикалық фактілерге адамдардың экономикалық қызметтерімен, бүл қызмет процессінде адамдардың қатынастары жатады. Яғни экономикалық заң - бұл экономикалық қатынастардың тұлғаланған формасы. Олар адамдардың қорытындылаған әрекетінің заңы болып табылады.

Экономикалық заңдар әлеуметтік, қоғамдық заңдарға жатады және бүл арқылы табиғаттың заңынан ерекшеленеді. Екінші ерекшелігі табиғи заңдар өмір бойы, ал экономикалық заңдар тарихи, шектелген мінезге тән. Экономикалық заңдар әрекетінің ұзақтығынан тәуелді спецификалық және жалпы болып бөлінеді.

Спецификалық экономикалық заңдар - әрбір бөлек алынған формация үшін сипатталады. Мысалы, құлдық пен феодализм негізінде материалдық игіліктерді бөлу заңдарын айтамыз. Жалпы экономикалық заңдар барлық экономикалық формацияларда іс-әрекет етеді. Мысалы, өндірістік еңбектің өсу заңы, уақытты үнемдеу заңы және т.б. Экономикалық теорияның іс-әрекетін анықтауда әр түрлі шаруашылық жағдайдағы экономикалық зандарды оқып біледі.