Георг Вильгельм Фридрих Гегель (1770-1831)

     Негізгі шығармалары: «Рух феноменологиясы», «Логика ғылымы», "Құқық философиясы” «Философия тарихы бойынша дәрістер» және т.б..

     Гегельдің пайымдауынша, әлемнің негізінде жек-даралық емес, жалпылық-бүтіндік жатыр. Әлем жеке-даралықтардан, атомдардан немесе жандардан тұрмайды, жекелердің мұндай бірлігі бұл иллюзия. Әлемде бүтіндіктен басқа ешбір шындық жоқ. Парменид пен Спиозаның болмысындағы қарапайым субъстанция сияқты емес, Гегельде ол күрделі жүйе, кеңістік пен уақыт (жеке дара заттар жөнінден нақты емес, бұл тұтастықтың жақтары.

       Гегельдің атақты формуласы «Барлық шынайылықтар ақылға сиымды, барлық ақылға сиымды нәрселер шынайлық».

Гегельдің философиялфқ ілімі – объективный идеализм, ол оны абсолютті идеализм деп атады.

       Гегель философиясының құпясы мен идеялары жатыр. Гегель үшін осы әлемнің мәні бар, бәрі әлемдік Тұтастыққа кіреді. Оның абсолютті идеясы өз дамуында үш стадиядан өтеді. Тұтастай ол триаданы құрады: бұл 1) тезис (әлденені ұстанушы); 2) антитезис (терістеуші); 3) синтез (біріктіруші). Триаданың жалпы құрылысы мынадай:

Гегель үшін білім обьектісі ештеме емес. Білім:

а) сезімдік, алғашқы

б) ақыл-парасатты. Білім ғылым деңгейінде

с) ақыл білімі-философиялық білім, яки руханилық индивидтік деңгейден ақыл-парасаттың сферасынан шығуы. "Ақыл ақыл-парасатсыз ештеме, ал ақыл-парасат ақылсыз әлдене”

Гегель жүйесінде логика негізгі орынды алады. Логика төңірегінде ол болмыс туралы, мән туралы, түсінік туралы ілімдерді дамытты. Логиканың конструктивті принциптері - абстрактіден нақтылыққа өту. Логика мен ойдың ең жоғары бастамасы-болмыс пен ақылдың теңдігі. Дамудың үш принципі бар: санның сапаға өтуі, қарама-қарсылық даму бастауы, терістеуді терістеу.

       Людвиг Фейербах (1804-1872) басқа неміс классикалық философтардан ерекшелігі, ол материалист философ болған. Оның негізгі шығармасы "Христианшылдықтың мәні”, мұнда ол идеалистік және материалистік философия арасындағы тарихи күресті көрсетуге ұмтылды. Фейербах пікірінше барлық мәртебе антропологияға берілуі керек. Ол философиялық зерттеудің негізгі мәселесі етіп табиғатты да, рухты да қоймады, керісінше адам мәселесін қарастырды. Адамды қарастырғанда оны сезім (материалдық) мен ақылдың (руханилық) жиынтығы ретінде зерттеді. Адам тек қана  ойлау ғана емес, сондай-ақ сезімдік тіршілік. Осы мағынада сезім де, ерік те, жүрек те, ойлау да бөлінбейтін нәрселер. Осы принциппен ол христиан дініне назар аударады: "теологияның құпиясы антропологияда жасырынып жатыр, теологияның мәні антропологияда” Бұл ұран нені білдіреді? Оның пікірінше Христианшылдық-бұл Құдайдағы   үш білім зерттеу обьектілерінің қосындысы:

Табиғаттар. Құдай-Әке-физика

Логикалар. Құдай-Ұл-адамның рационалды әрект аумағы

Рухани іс-әрекет. Қасиетті Құдай Рух