Табиғат лирикасына арналған өлеңдерін оқу

1. 
   Табиғат көріністерін динамикалы түрде көрсетеді.
   

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

2. 
   Табиғат көріністері Абай заманымен үндесіп, сол кездегі халықтың жай-күйінен хабар береді. Адамның сезімін, іс-әрекетін табиғат ортасында береді.
   

3. 
   Абайға дейін тауды бейнелегенде «бұлғыр-бұлғыр тау», «асқар-асқар таулар» деп жалпылап қана айтылатын. «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңінде тау бейнесі жаңаша берілген. Оның әрбір тасы, ой-қыры анық, дәл беріліп, тұтас оқиғаны көз алдымызға әкеледі.
   

... Бүркітші тау басында, қағушы ойда,

Сөздік жұмысы

1. 
   Малма - тері илейтін ашытқы, иге салатын теріні асты-үстіне шығарып, араластыру
   
2. 
   Шуда жіп - түйенің шудасынан иірілген жіп. Оны әжелер ұршықпен иірген.
   
3. 
   Шомшы -түйемен жүк тасушы адам
   
4. 
   Күзеу - көшпелі халықтың күзде отыратын қонысы,жайылымы
   
5. 
   Ұшпа - жеке, шоқ бұлт
   
6. 
   Шидем - қойдың жабағысынан тігіп, сыртын матадан қаптаған киім
   
7. 
   Аяңшыл – ат
   
8. 
   Қансонар – жаңа жауған қардың үстіндегі аңның ізі
   
9. 
   Ғанибет – қызық, тамаша
   
10. 
    Томаға – бүркіттің екі көзін жауып тұруы үшін кигізетін бас киімі
    
11. 
    Қырымнан – алыстан
    
12. 
    Қырық пышақпен қыржаңдап – тісін қайрап, айбат шегу.
    
13. 
    Қаса – өте сұлу
    

• 
  Сыртқы талдау
  

1. 
   Өлең неге «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деп аталады?
   

2. 
   «Біреуі – көк, біреуі – жер тағысы» деп ақын нені айтады? Жер тағысы – түлкі, көк тағысы – бүркіт.
   
3. 
   Осы өлеңнен ақынның аңшылыққа деген көзқарасың білуге бола ма? Қай жерінен көрінеді? Ақын аңшылыққа қызығушылықпен қарайды, аңшылыққа шыққанда ойда ешқандай арам ой болмайтынын айтады. Оның аңшылыққа деген көзқарасы мына өлең жолдарынан көрінеді:
   

Мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысын,

4. 
   Өлеңде кездесетін «Үйірімен үш тоғыз» деген тілек сөздің мағынасын қалай түсінесің? «Үйірімен үш тоғыз» - бұл кәде түрі,ылғи олжалы бол деген мағынада айтылады.
   
5. 
   Өлеңде қандай лесика қолданылған? Өлеңде жалпылама лексика қолданылған.
   

1. 
   Ақын күз көрінісін суреттеуде қандай айшықты суреттер қолданған?
   

Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп, 

2. 
   Ауыл тұрмысы қалай көрсетілген? Өлеңде кедей ауылының тұрмысы берілген. Күзгі табиғат пен күзгі ауылдағы тіршілікті үйлестіре баяндайды. Мына өлең жолдарында кедей ауылының тұрмысы шынайылықпен берілген:
   

3. 
   Көшпелі ауылдың тіршілігіне деген ақын көзқарасы қай шумақта көрінеді?
   

Күзеу тозған, оты жоқ елдің маңы,

4. 
   Күз мезгілін өзің қалай суреттер едің?
   
5. 
   Мына сөздің синонимдік қатарын жасап, сөйлем құра: шөп, от, көк
   

1. 
   «Жаз» өлеңі ақынның қандай көңіл-күйінен хабар береді? Өз ойыңды дәлелде. «Жаз» өлеңінде ақынның көңіл—күйі жадыраңқы, жаңа қонған ауыл тіршілігіне сүйсініп қарайды. Ақын жайлаудағы ауыл өмірін суреттерде жарқын, ашық бояуларды қолданған.
   
2. 
   Өлеңді оқи отырып, Абай заманындағы ауыл бейнесін көз алдына қалай елестеттің?
   

3. 
   Жаңа қонысқа көшкен ауыл адамдарының көңіл күйін олардың іс-әрекеті арқылы анықтауға болады ма?Дәлелде.
   

4. 
   Өлеңнің баяндауыштары қалай берілген? Баяндауыштары тиянақсыз түрде берілген, менің ойымша бұл кейіпкерлердің үнемі қозғалыста екендігінт көрсетеді.
   

1. 
   Ақын қысты қалай бейнелеген?
   
2. 
   Өлеңде халық тұрмысы қалай бейнеленген?
   
3. 
   Шартты түрде өлеңді нешеге бөлуге болады?
   
4. 
   Қыстағы жан-жануарлар бейнесі қалай берілген?
   
5. 
   Төмендегі үзіндіден сөйлемнің бірыңғай мүшелерін тап.
   

• 
  Өлең құрылысына теориялық талдау.
  

• 
  Ақ киімді, \денелі, \ақ сақалды,\а
  Соқыр, \мылқау,\ танымас тірі жанды\а
  Үсті-басы \ақ қырау,\ түсі суық,\б
  Басқан жері\ сықырлап, \келіп қалды\а
  

(№13слайд. «Желсіз түнде жарық ай»әнін айту).

. (№14 слайдтан табиғат суреті көрсетіледі)

Сабақ басында Абай бейнесін жасаған болатынбыз. Бүгінгі сабағымызда Абайдың жүрегінің бар жылуын халқына арнаған ақын екенін дәлелдей алдық па?

Ақынның табиғат лирикасына қандай анықтауыштарды қолданар едің? (Оқушылар жауабы)

№15 слайд. Тақтаға назар аудартып, қорытындылау.