Б. Бұлқышов. «Адамзатқа хат», Алматы, Санат, 2005 ж

Б. Бұлқышов. «Адамзатқа хат», Алматы, Санат, 2005 ж

(Майдандағы қазақ жасының дәптерінен)

Ұр да жык акымақ фрицтер біздің жастыгымызды. болашағымызды құртқысы келеді. Біз, әрине, бере алмаймыз оны! Өлерміз, бірақ бере алмасгпыз! Бермейміз! Орыс та осыны айтады, қазақ та осыны айтады, СССР-дағы барлық ұлттар осыны айтады!

Мен, міне, 300 күннен артығырақ соғыста жүрміи. Бұл уакыттың і ш і нде біздің ел де өзгеріп кетті, адамдар да өзгерді. Мен де өзгердім. Міне, жауынгер болдым. Қабағымнан кәр төккен, ызғар шашқан жауынгермін мен! Мені қазір көрген адам бұдан он жыл бұрын бар ойы оқуда, я сүйген қыіында болатын жас жігіт еді-ау дей алмайды.

Менің жастығым адам баласының қызметіне берілді. Мүмкін, мен жастығымды қайыра алмаспын. Бірақ ол босқа кетпейді. Менен кіші інілерімніңі еншісіне тиеді. Кейінгі жастар, жас інілерім, сеидер бакытты жандарсыңдар. Сендер соғыс дегенді білмей өтетін боласыңдар. Біз жастығымызды сендердің бакыттарыңның жолына кұрбан еттік. Сендер тыныщ өмірдс бақытты жасайтын боласындар

.Біз кәрлі кезеңнің, согысты заманның жандарымыз. Біз соғыста туғанбыз, согыста өлеміз де. Күресте тудык, сол күреспсн өлеміз. Осының бәрі ссндер үшін. ксйінгі ұрпак!

Өткен он айдың ішінде мен бірнеше шабуылда болдым. Өлімді тіпті көп көрдім. Адам өлімің, жаксы ұғыныңдар, адам өлімін көп көрдім. Жакын жолдасыңның қиналып барып жан тапсыруын көруден ауыр не болады дейсің!

Өмір сүргім келеді (10-11) беттер

Біз едәуірден бері достасып келеміз; бірак кездесуіміз осы майдан үстінде болса да, тіпті әлдекашаннан бергі достар сияктымыз, Федя орыс. Вася белорус, мен қазақпын. Неше рет атакаға бірге кірдік, неше рет бір киімнің астында бірге жаттық. Неше рет жаксы көретін асбасшымыз Абдулқаюм пісірген тамақты бір шелекшеден бірге жедік.

Достарым үндеспей қалды, әрқайсысы оз ойына батып кетті білем. Майдандағы үлкен семья, жаны бір достар семьясыз өткен өмірін ойымен барлап, өзіне-өзі есеп беріп. дем алып жатыр. Бұл – соғыс алдындағы демалыс.

Тыныштык. Жел үнсіз, жапырақ тілсіз, құстар әнсіз. дүние түгел қалғығандай. Атылған оқ, жарылған бомба гүрсілі де естілмейді. Ғажайып бір үнсіздік; тым-тырыс. таңертеңгі жер сілкінтердей қан майданның алдындағы тылсым тыныштық.

Міне, мен кішкене өмірімді тағы бір тексеріп, әр күнімнің ізіне түсіп отырмын, алыстан бастап, дәл бүгінгі түнге жеттім. Көз алдымнан өзіме сонша таныс жиырма жылдық өмірім өтті. Біріне-бірі жалғасып келіп, біріне-бірі айқасып жатқан өдемі шак, кымбат күндер жүрегіңді жүз бұрап, сол күйінде қайтадан есіңе түседі. Бір тізбегі - сегіз жылдық бақытты шағын, бала кезін; одан соң оқумен өткен он жылың, одап кейін – армия, майдан. Шынын аіітканда, менің өмірім, қазақтың жас жігітінің өмірі жана ғана басталды.

Міне, тап бугінгі түнде, таңертеңгі ұрыс алдында, туған елім мен барлық халқыма, тіпті барлық адам баласына мен омірден алатын еншімді алғаным жок әлі. мен омірді қатты сүйемін, мен өмір сүргім келеді, – деп бар даусыммен айғайлағым келеді. Мен мүны ертен, мені олтірер-ау деп коркып айтып отырғаным жок. Жоқ, Федя мен Вася жолдастарым сияқты, мен де аянбаймын. Мен согыстың барлық кауіп-қатерін де білемін, нар тәуекелге нені салып отырғанымды да білем. Мен үшін ертенгі күннің ерекшслігі де осында.

Горький: «Адам дегеи – айбарлы үн», - деген. Мен алыска сол адам болып кіргім келеді. Мен жиырмасыншы ғасырдын биік белінде, асқар шыңында тұрған адаммын. Софоклдан Ленинге дейін, Гомерден Горькийгедейін, Бахтан Шостаконичке дейін адам баласы ұзақ өмір сүріп, ғасырлар бойы мәдениет байлығын жасап келеді. Сондыктан біздің тұс адам баласының ең бір бай ұрпағы.

Біз бұл бай мұраны қашан да қасиеттеп ерекше сүйіп. қорғап келдік. Біз оны жанымызбен де, жүрегімізбен де айрықша бағалаймыз. Бұл мұра әсіресе қазақ елі үшіи бағалы. Талай ұмытылмас ұзақ түндерді мен кітаппен өткізуші едім. «Илиададан» бас көтермей, Бальзактың коп томды «Адамшылык комедиясына» батып кететін едім. Толстойдың бізге бергенінде есеп бар ма!

Данқың зор орыс әдебиеті, мен сені мадақтаймын! Мені тәрбиелеп өсірген сеисің. Осы мынау ауыр күндерде Андрей Болконскийді, Тарас Бульбаны, Павел Власовты есіне алмайтын кім бар екен! Жалғыз солар ғана ма еді!..

Біз поэзияны сүйетін едік. Бос уакытымызды философияға беретін едік. «Адам жүрегімен сөйлескің келсе – музыканы үйрен», – деген сонау бір композиторға біз неше рет алгыс айттык екен! Біз музыканы журегімізбен тындаушы едік, біз Шостаковичті тыңдағанда желпініп, көтеріліп кетуші едік. Біз оның жетінші симфониясын әлі есги алған жоқпыз. Окасы не, оны тыңдайтын уақыт та алыс емес шығар.

Ие, біз білімге тоймайтын адамдар едік. Біз қол бос болғандыктан. іш пысқандықтаи емес, білімді болу үшін оқитынбыз. Адам баласы жасаған ұлы мұраны біліп алып,мұраға мұра коса алатын мәдениетті адам болу үшін оқитынбыз. Біз оны істей аламыз, мұраға мұра коса аламыз.

Өмір сүргім келеді (15-17)бет
Осы тунде Федя Раясын ойлайды, орыстыңәдемі әйелін Сағынады. Вася белорус кызы Сашасын ойлайды. Мен де озімиің сүйген кызілмды ойлаймын. Шығыс қызы Жан-наны сагынам: Жаным Жанна, сен тіпті алыстасын.Бірак суретің калтамда, комсомол билетімнің арасында, менін жьшы кұшағымдасың. Жүрегімді сенін кірсіз махаббатың жылытады.

Жанна, сен кайдасың осы күні? Мүмкін, екінші сме наға қалып, дәл қазір соғыс затюдында жұмыс істеп тұрған шығарсың? Маған окты кебірек кұйып берудін соңында боларсың? Мүмкін, ұзак түн ок күйып, казір ұйыктап жаткан шыгарсың? Түсіңде өзің куйган снарядтардын не-містерді қалай талқандайтынын коріп жаткаи шығарсын?

Тыныш ұііықта, жаным! Ұйкың бұзылмасын деп, күзетіцдебіз турмыз мунда. Мен окымысты болуды ар-маи етуші едім. Қазіргі күнде сені корғайтын, озімі здің шығысты корғайтын, озіміздін Отанды корғайтын солдат-пын. Таңертең согыска кіргенде есімде сен боларсыи, елім болар.

Мен омір сүргім келеді. Жанна, білемісін, согыста олу деген қиын жұмыс емес. Коп адамдар: «Отан үшін олейік», - дейді. Керек болса, Москваны қорғап өлген біздін 28 бауырлар сиякты өлеміз Отан үшін.Бірак біз, Отан солдаттары: «Отанымыз үшін өмір сүргіміз келеді!», «Фапшстерді қырғымыз келеді!» – дер едік.

Менің өмір сүргім келеді. Бірак фашист неміспен бірге өмір сүре алмаймын. Фашисі бардүние тар мен үіпін. Адам мен аңбір бөлмедетұра алмайды. Бір жердін үстіидс фашист неміспен бірге жасай алмаймын меи. Біз Шиллерді, Гетеиі сүйетінбіз. біз оларды казір де жаксы көреміз. Біз каикүмар емеспіз. Бірақ мен Германия жастарынын арасында Вертер сиякты біреуін де таба алмадьгм. Оларда журек жоқ.

Фашист немістер тіпті солдат та емес. Суворов: «Солдат- талаушы емес», – депті. Мен мұны азырақ капа ауыстырып: «Талаушы – солдат емес», – дер едім.

Неміс жастары! Сен біздің ғасырдын көз сүріндіргеп қылмысты жанысың. Сені бүкіл дүпие қарғайды! Ссні кейінгі ұрпағың карғайды!

Үстіміздегі жиырмасыншы ғасырда, адам үлынын ой орісі ер жеткен мәдениетті ғасырда тап сендей. қолыпа автомат ұстаған қанды кол – баскесер барлыгыиа Мен қызарам. Сен біздің ғасырдын қылмысы бетіне басылған кара таңбасысын. Сені, сен кара танбаны ошіру үшіп мен сені өлтіруім керек, мен сепі елтіремін де!

Біз қашан да гуманист болатынбыз, Біз адамды ерекше сүйеміз де, оның өмірі ең кымбат өмір дейміз. Мен адам омір сүрсе екен, еңбек етіп, өнерін көрсете алса екен деймін. Ал ол адам өмір сүру үшін, сол адам өмір данлығын жасай аду үшін керек нәрсе – жаңағы айтқан – фашисті қыру! Осы тілек үшін біз талай құрбан шалармыз, бірақ бұл тілек орындалады да!

Жақын арада мен бір жас акынның соғыста өлгенін көрдім, ол соғыста батырларша алысты да, батырларша өлді. Өлер алдында есіне Байрон түсіп кетті де, жазу дәптерін баспаға тапсыруға бізге берді. Дүниемен қоштасар кезенде өлеңдерінің өмір сүруін ойлады, соны үміт етті: оның өлгеннен кейін де өмір сүргісі келді. Ол өмірі – жұрт окитын өлецдері.

Біз өмір сүргіміз келеді. Осыны ауызға тым жиі ала береміз бе, сірә? Жок. Менің ойыма Спинозаның бір айтқаны түседі: «Азат адам өзгеден гөрі өлімді аз ойлайды; оның данышпандығы өлім емес, өмір туралы ойлардан туады.

Біз ерікті адамбыз,сондыктан өмір жайын сөз қыламыз»,- депті.

Өмір деген не? Жана тугаи адам дүниенің есігін кағып. бірінші баспалдаққа шығады. Оның алдындағы бұраңы көп, оқабы көп ұзак жол – өмір жолы. Адам бір жоғары көтеріліп, біресе төмен түседі. тағы да жоғары көтеріледі. Осы бұраң жолмен ол тез қозғалып, асыға ұмтылады, алға басады. Ол ширақ, ол шат. Ол осы жолының. бір жерге жетіп таусыларын да біледі. Бірақ одан да қорықпайды. Оғам қымбат - сол бұраңы көп ұзақ жол. Мәнгілік өмір – бір көшке бір көш жалғасып. ұрпақ ауысып, ел жаңарып отыратын сол ұзак жолда.

Мен жиырмадағы совет жасымын. Мен өмір жолының біразын жүріп тастасам да, алдымда талай қыр бар, менің алтын жолым жиырмасыншы ғасырдың биік қырқасынан асып; алға қарай, жоғары қарай тартып барады. Ол жол менің ұлы Отанымның далаларынан өтеді. Жан-жағымда сен сиякты миллиондаған совет жастары. Олар да оз жолдастарымен кетіп барады. Бірақ бәрінің жолы да сол биікке. сол алға тартып жатыр.

Міне, менің қалам, университетім, менін сүйетін Жаннам. Мен еендерге соғыс өртін қақжарып өтіп келе жатырмын. Әрі асығам, әрі алқынам. Мен сендерге жеткім келеді. Бірақ дәл жолымда көлденең тосып, автомат ұстаған неміс тур. Ол мені өлтіргісі келеді. Ол менін жолымды бөгемек болады. Мен абайламай қалсам, ол мені өлтірсді де. Онда ол менің барлық туған-туысқандарымды да өлтіреді. Қаламды қиратып, университетімді талқандайды.

Менің туысқандарым өз тағдырларын маған тапсырды. Ол тағдырға мен жауаптымын. Сол жауапты бере аламын да.

Шығыстаи созылып таң келеді. Түнді күн жеңіп таңертеңгі ала сәуле бола бастады. Қазір: «Түрындар!» – деген белгі беріледі де, дос-жолдастарым түгел тұра келеді. Хатты тез аяқгап майданға жөнелу керек, өзіңнің борышынды өтеу керек. Жанна жаным, қош бола тұр көріскенше. Мен фащисті өлтіруге жөнелдім.