Кафедра меңгерушісі ____________ Қ. Ш. Арынғазин

2011 ж. «___»_____

«Өмір тіршілік қауыпсыздығы және қоршаған ортаны қорғау» кафедрасы сәулет-қүрылыс факультетінің аға оқытушы Алдунгарова Алия Қайратқызы, дәріс жүмыстары. ассистент Мажимова Меруерт Берікқызы, практикалық жүмыстар тел. (8-7182)679775. (і 1204)

Мекен жайы: А корпусы (к. Ломов, 64), аудиториясі 249,
2 Пән туралы мәліметтер

Бұл пәні 7 семестрлерде күндізгі жалпы орта білім негізінде оқу нысанында

050731- «Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны корғау» мамандығының студентер үйренеді. Сағатының жалпы көлемі – 90 сағат, соның ішінде 45 сағат өздік жұмыстарына берінеді. Бақылаудын түрі - емтихан.
3 Пәннің еңбек сыйымдылығы

Оқу формасы

Бақылау формасы

Білім алушылардың жұмыс көлемі, сағатпен

Курс және семестр (сағаттарды) бойынша сағаттарды бөлу

Емтихан

Сынақ

КЖ

КЖ

ЕГЖ

БЖ

Барлығы

Дәріс

зертханалық

СӨЖ

Жалпы

Ауд.

СӨЖ

күндізгі, жалпы орта білім негізінде, т/ж 2008

7

-

-

-

-

-

90

45

45

6 семестрі

15

30

45

«Радиациялык кауіпсіздік негіздері» пәнінің мақсаты студенттерді радиациялык кауіпсіздік мәселелері бойынша теориялык және практикалык даярлау, иондаушы сәуле шығару кездерімен қауіпсіз жұмысты, олардын дозиметриясы мен бақылау қамтамасыз ету болып табылады. Пәннің ролі иондаушы сәуле шығару дозиметриясының негіздерін, радиациялык кауіпсіздікті зерделеуден тұрады.

Берілген пәнді зерделеу нәтижесінде 050731 «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының Мемлекетгік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес студенттердін:

радиоактивтілік үғымын, иондаушы сәуле шығару дозиметриясын; қоршаған ортанын радиоактивті ластануынын табиғи және техногенді көздерін; иондаушы сәуле шығарудын биологиялык объектілермен өзара әрекеттесу механизмдерін; радиациялык бакылау әдістерін; радиоакгивті сәуле шығару көздерімен қауііпсіз жүмыс істеу шарттарын; радиоактивті затгардын түзіту және ыдырау процестерін; эклектромагниттік сәулелерден қорғау әдістерін білуі керек;

иондаушы сәуле шығарудан қорғауды есептеу жүргізуді, олардың радиациялық қауіпсіздігі көзкарасынан қоршаған орта объектілерін талдау; газ тәрізді, сұйық және катты сынамалардың радиациялық ластану деңгейін анықтауды; электрмагнитткі шығаудың коршаған ортаға әсерін бағалау жүргізуді жасай білуі керек.

дозиметриялык аспаптармен жұмыс істеудің, радиоактивті көздерден және электрмагниттік сәуле шығару көздерінен түсетін дозаның куатын өлшеудің; сәуле шығару көздерімен қауіпсіз жұмыс істеудің практикалық дағдылары болуы керек;

• 
  иондаушы сәуле шығару көздерімен қауіпсіз жұмыс істеуді ұйымдастыру мәселелерінде;
  
• 
  өлшеу техникасы және радиациялық қауіпсіздік саласында бақылау мәселелерінде;
  
• 
  радиоактивті қалдықтарды жерге көму мәселелерінде кұзыретті болуы керек.
  

Химиялықжәне биологиялық қауіпсіздігінің негіздері.

Курстық және дипломдық жобалар

Тематикалық жоспар
№ п/п	Аталуы	Сағаттың саны
		дәр	тәж	зерт	сөж
1	Кіріспе	1
2	Радиоактивтілік туралы жалпы үғымдар	1
3	Иондаушы сәуле шығару дозиметриясы	1
4	Радиоактивті сәуле шығарудың биологиялық объектілермен өзара әрекеттесуі	2			5
5	Радиациялық бақылау әдістері мен аспаптары	2
6	Иондаушы сәуле шығарудан корғау	2
7	Иондалган сәулелердін көздерімен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық кауіпсіздікпен қамтамасыз ету	2			10
8	Радиациялыққауіпсіздіктің қүқыктық аспектілері	2
9	Радиоактивті нуклидтердің түзілу және ыдырау процестерін зерделеу.	1		6
10	Радиоактивті көздерден дозаның куатын есептеу және өлшеу.	1		6
11	Жұмыс режимдерінің сипаттамаларын, радиациялық қауіпсіздікті бақылау аспалтарының кателіктерін талдау.			6	10
12	Газ тәрізді, сұйык және қатты сынамалардың радиоактивті ластану деңгейін аныктау			6	10
13	Жайдағы және оған тиесілі территориядағы радиациялық аяны анықтау			6	10
Барлығы:		15		30	45

«Радиациялык кауіпсіздік негіздері» студенттерді радиациялык кауіпсіздік мәселелері бойынша теориялык және практикалык даярлау, иондаушы сәуле шығару кездерімен қауіпсіз жұмысты, олардын дозиметриясы мен бақылау қамтамасыз ету болып табылады. Пәннің ролі иондаушы сәуле шығару дозиметриясының негіздерін, радиациялык кауіпсіздікті зерделеуден тұрады.

«Радиациялык қауіпсіздік негіздері» пәнінін максаты мен міндеттері. «Радиациялық қауіпсіздік негіздері» пәнінің калыптасу және даму кезеңдері. Басқа пәндермен байланысы. АЭС-тағы апаттар нәтижесінде радиациялық ластанудың пайда болу мүмкіндігі. Радиациялық кауіпсіздік көзқарасынан Қазақстандағы қоршаған ортаның жағдайы. Қазақстан территориясындағы радиациялық қауіпті объектілер. Радиоактивті пайдалы қазбаларды өндіру, қайта өңдеу және пайдалану.

Радиоактивтік және оның өлшем бірліктері. Радиоактивтілікті ашу тарихы. М Складовская-Кюридің, П. Кюридің, Ирен және Фредерик Жолио-Кюридің және басқа ғалымдардың радиоактівтілік туралы ғылымға қосқан үлесі. Табиғи және жасанды радиактивтілік. Зарядталған балшектердің затпен өзара әрекетгесуі. Гамма- және рентгендік сөуле шығарудың затпен өзара әрекеттесуі. Экспозициялық, жұтылған, эквивалентті доза, доза куаты үғымдары. Радиоактивті көз активтілігінің және сәуле шығару дозасының байланысы. Олардың өлшем бірліктері. Жұмыс ауасы мен қоршаған ортаның электрмагниттк сәуле шығарумен ластануының кәзіргі жағдайы; электрмагниттік сәуле шығарудың өлшем бірліктері; электрмагниттік сәуле шығарудың коршаған ортаға және адамға әсер етуінің ерекшеліктері және қорғау әдістері.

Қоршаған ортаның ластануының табиғи және жасанды көздері. Ядролық-отын циклді кәсіпорындардың ауқымды радиактивті ластауы. Ядролық кондырғыларды калыпты пайдалану кезінде радиактивті ластану. Радиациялық апаттар, АЭС-та, атомдық су асты қайықтарында және баска ұксас объектілерде персоналдың және тұрғындардың радиациялык кауіпсіздігін камтамасыз ету. Радиоактивті калдықтар: түзілуі, оларды көму проблемасы. Радиоактивті ластануды активтендірмеу. Қазақстан Республикасындағы радиоактивті жағдай: радиоактивті аяны құраушы компоненттер, радиоактивті ластанудың негізгі көздері, республика территориясындағы радиациялык кауіпсіздік проблемалары және оларды шешу жолдары, республикалық экология қызметтерінің табиғатты қорғау қызметі.

Сәуле шығарудын әр түрлерінін тірі организмдермен әрекеттесу механизмдері. Соматикалык, соматика-стохастикалық және генетикалык әсерлер. Сырткы және ішкі сәулелену, закымдану дәрежесі, сәулелік ауру, өлім дозалары. Радиациялык зақымдану кезіндегі клиникалык әсерлер. Закымдаушы әсерлерді төмендету жолдары. Жеке дозаны аныктау. Елді мекендер мен жұмыс аймактары үшін сәулеленудін мүмкін болатын дозалары, мүмкін болатын апаттық дозалар. Сәуле шығарудын ашык және жабық көздерімен жұмыс істеу ережелері.

Иондаушы сәуле шығаруды өлшеу әдістері: иондык, люминесценттік, фотографиялых, химиялык. Қазіргі дозиметриялық аппаратура. Радиациялык бақылау үшін сынамаларды дайындау әдістері. Құралдардың жіктелуі.

Сәуле шығарудың әр түрлерінің қозғалыс материалдарымен өзара

Радиоактивті заттармен ашық түрде жұмыс істеу. Радиоактивті қалдықтарды жинау және жою. Сәуле шығарудын жабық көздерімен жұмыс істеу. Радиоактивті заттарды тасымалдау қауіпсіздігінің негіздері. Радиациялык қауіпсіздік қызметін ұйымдастыру және міндетгері.

Тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, негізгінормативтік-құқықтық қауіпсіздік нормалары.

Құрылыс шаблонын қолданып жаңа сызба құру. Сызба параметрлерін орналастыру. Архитектуралық стильдерің мазмұнына өту. Композиция, форматудырушы элементтер.

Қиылысу жерлерің маркерлерін құру. Композициясын топтарға қиылысы жерлерін қосу. Контур қабатының биіктігі өзгерту. Бөлменің өзгеруі. Сегменттерді қосу. Таңдалған сегменттерді өзгерту.

Конструкциясының элементтері. Қозғалмайтын элементтердің каталогімен жұмыс істеу тік бұрышты торлы бағананы жасау. Маркеровка және торға өлшем құру. Балқа жасау.

Тақырып 1. Радиоактивті сәуле шығарудың биологиялық объектілермен өзара әрекеттесуі. [1,3] – 5 сағат.

Тақырып 2. Иондалган сәулелердін көздерімен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық кауіпсіздікпен қамтамасыз ету. [5,6,7]. – 10 сағат.

Тақырып 3. Жұмыс режимдерінің сипаттамаларын, радиациялық қауіпсіздікті бақылау аспалтарының кателіктерін талдау. [6,10]. – 10 сағат.

Тақырып 4. Газ тәрізді, сұйык және қатты сынамалардың радиоактивті ластану деңгейін аныктау. [4,5] – 10 сағат.

Тақырып 5 Жайдағы және оған тиесілі территориядағы радиациялық аяны анықтау. [1, б.10-12] – 10 сағат.

Тақырып 6. Сызбаны құру техникасы. Сызбаның параметрлерін баптау. [2,10] – 10 сағат.
11 Курстың саясаты
СӨЖ мезгілдер орындалулары жүмыстардың кестесімен сәйкестікте өзгереалады.

Егер сіздер барлық жүмыстың кешігулерсіз барып шықса, оларға дайын болсаңыздар және жүмыстарда белсенді жүмыс істейсіздер, онда көрсетілген бақылау шаралардың календарлық графигында максималдық балды теріп аласыздар

Бақылау шаралардың графиктің, сабақтарда мінез-қүлық ережелерінің, кешігудің бұзулар балдардың алуымен жазалады. Оқулық процесте қатысу ол сабақты қатысуға білдіреді, топ жүмысында талқылауларда дайын жэне белсенді болу. Сіздердің практикалық жүмыстарға дайындау сүрақтармен, лекциялық дэптерлердің тексеруімен, топ жүмысында қатысумен тексеріледі.

Егер Сіздер дэріс сабаққа қатыспайсыз, онда сіздірден 3-4 балл алынады. Егер Сіздер практикалық жүмысқа дайын емессіз, сабақта енжар, онда 4-5 бал жоғалтуға болуы мүмкін, сабақта енжар, онда 3 бал жоғалтуға болуы мүмкін. Егер сіздер дербес жүмыстарды істемейсіз, онда Сіздерден 2 бал есептеп шығарады.

Семестрде өткен материалмен тест түрінде екі рубеждік бақылау Алдын ала ескерілген. Тестілерде 20 сүрақ. Әрбір сүраққа дұрыс жауаптың артынан сіздер бір балды аласыздар. Егер Сіздер шекаралық бақылауда қатыспасаңыздар, онда сіздердің рейтингіңіз нольге бірдей болады.

Егер Сіз сабақта немесе бақылау шараларда болганжоқсыз, Орынды себеппен немесе сондайсыз, онда Сіздер консультация уақытында жүмыспен өтеу міндетті

Жүмыс қорытындылай артынан семестрде екі рет ағымдағы үлгерім қорытынды балы анықталады ( рейтингі ). Барлықтардың бақылау түрлерінде көшіру мүмкін емес жэне жазалады (бақылау шарадан қашықтаумен).

Егер сіздер тәртіпті бүзсаңыздар немесе кез келген сабаққа кешігесіздер онда қатысудың артынан бал 50 пайызға аласарады. Егер сізді сабақтан қашықтатса қатысудың артынан жэне дайындауды балы нольге бірдей болады.

1. 
   Закон РК «О радиационной безопасности» от 23 апреля 1998 г.
   
2. 
   Закон РК «Об использовании атомной энергии» от 14 апреля 1997 г.
   
3. 
   Ярмоненко СП. Радиобиология человека и животных. - Москва: Высшая школа, 1988.-424с.
   
4. 
   Голубев Б.П. Дозиметрия и защита от ионизирующих излучений. - Москва: Энергоатомиздат, 1986. - 462с
   
5. 
   Нормы радиационной безопасности (НРБ - 96). Гигиенические нормативы.- Алматы, 1997.-85 с.
   
6. 
   Козлов В.Ф. Справочник по радиационной безопасности. - Москва: Атомиздат, 1991.-384 с.
   
7. 
   Максимов М.Т., Оджагов Г.О. Радиоактивные загрязнения и их измерение. -Москва: Энергоиздат, 1989. - 336с.
   

8. 
   Сельскохозяйственная радиоэкология / Алексахин Н.М-, Васильева А.В., Дикарев ВТ. и др. Под ред. Алексахина Р.М-. Корнеева Н_А - Москва: Экология, 1992.-400 с
   
9. 
   Кириллов В.Ф, Книжников ВА, Коренков И. Л. Радиационная гигиена Москва: Медицина, 1988. - 336с.
   
10. 
    Радиационная повреждаемость и работоспособность конструкционных материалов. Под. ред. A.M.Паршина, ПА. Платонова.- Санкт-Петербург: Политехника, 1997.-312 с.:ил.
    

СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру жөніндегі және «Радиациялық қауіпсіздік негіздері» пәні бойынша 050731 «Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны корғау» мамандығы бойынша күндізгі оқу нысанының студенттеріне арналған

Шартты белгілеулер: ҮЖ1 – үй тапсырмасы, СЖ1 –ӨЖ тапсырмасы, Қ – оқу процессіне қатысу, Р –рұқсаттану, Т – тексеру, Ө – өздік атаулардың оқу, РК1 рубежды бақылау №1.