«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| Тіршілігінің ұзақтығы.
Шаруашылықта ботташықтың, балдыркӛктің тҧқымдары ӛнгіштігін 1-2 жыл ғана сақтайды; аскӛк, ақжелкен, рауғаш, қымыздық, бҧрыш - 2-3; сәбіз, ақ сҥттіген, саумалдық – 3-5; қырыққабат, қызылша, қояншӛп, қызанақ – 4-5; бҧршақбас, ас бҧршақ, жҥгері – 5-6; асқабақ ьҧқымдастары - 6-8 жыл сақтайды. Тҧқымдардың ӛнгіштігін сақтауы, оны сақтаған кездегі температура мен ылғалдылыққа тікелей тәуелді. Тҧқымдар тыныштық кҥйде болсадағы тыныс алуын жалғастырады. Тыныс алу процесі тҧқым қабығының астындағы және тҧқымның жан-жағындағы ауа қабатындағы оттектің есебінен жҥреді. Тҧқымның тыныс алуы ӛте әлсіз, бірақ температура жоғарылаған сайын ол да кҥшейе тҥседі, әсіресе тҧқымның ылғалдылығы кӛбейсе. Кӛкӛніс дақылларының тҧқымдарының сақталуына қолайлы температура 0-5 0 С; тҧрақты 14-18 0 С жылылықта тҧқымдар жақсы сақталады. Қҧрғақ тҧқымдар салыстырмалы тҥрдегі тӛмен (-180 0 С) және жоғары (80-85 0 С) температураға шыдайды, бӛрткендері – 2-10 0 С температурада ӛліп қалады және ҧзақ уақыт 60-65 0 С қыздырғанды кӛтере алмайды. Тҧқымның сақталуына ылғалдылықтың тигізетін әсері басымырақ болады. Дымқыл тҧқымдар ӛнгіштігін ӛте тез жоғалтады, ал сақтау температурасы мен ылғалдылығы неғҧрлым жоғары болса, соғҧрлым ӛнгіштігін тезірек жояды. Сақтаған кезде дымқылдық белгіленген шектен аспауы қажет; кӛкӛніс дақылдарының басым бӛлігінде ол 13-тен 15%, қырыққабат және бҧршақ тҧқымдастарда 9-дан 11% дейін. Дымқылдығы жоғары тҧқымдар нашар сақталады және ӛнгіштігін тез жоғалтады. Ӛнгіштікті жоғалтуда маңызды рӛлді тек тҧқымдардың ылғалдылығы ғана емес, сонымен қатар ауа ылғалдығы да атқарады. Жоғары ылғалдылық, әсіресе жылумен біріксе, тҧқымның тез бҧзылуына әкеледі. Сондықтан сақтау орны ауасының салыстырмалы ылғалдылығы кондициялы тҧқымның ылғалдылығынан 2%-дан тӛмен болуы керек. Су буларын, кӛмір қышқыл газын сыртқа шығару және тҧқымды оттекпен қамтамасыз ету ҥшін қойманы жҥйелі тҥрде желдетіп тҧру қажет. Әр тҥр мен сортқа тән тҧқым тҥсі болады. Тҥссіз және бозарған (ӛңсіз) тҥс тҧқымның толық піспеген кезеңінде, дымқылды ауа райында жиналғанын немесе оларды кҥн кӛзінде кептіргенін кӛрсетеді. Асқабақтың және қиярдың жаңа тҧқымдары дерлік-ақ, ескі тҧқымдары сарғаяды, олардың ӛңі кҥңгірт немесе кір басқандай болады. Кейбір кӛкӛніс дақылдарының (шалғам, шалқан, қырыққабат) тҧқымдары барлық жағдайларда да ӛздеріне тән тҥстерін жоғалтпайды. Кейбір кӛкӛніс дақылдарын (сәбіз, ақжелек, балдыркӛк) ҧзақ уақыт сақтағанда оларға тән иіс азаюы, тіпті біржола жоғалуы мҥмкін, бҧл тҧқымның жасы мен сапасының айрықша белгісі. Кӛптеген тҥрлердің тҧқымына мысалы, ҥрме бҧршаққа, ас бҧршаққа, бҧршақбасқа тән жылтырлақтың жоғалуы, тҧқымдардың ескіруінің дәл белгісі. Кӛкӛніс дақылдарының егісі ҥшін соңғы жылғы ӛнімінің тҧқымын қолданады, бҧлар ең жоғары ӛнгіштікке ие. Тҧқым сапасының маңызды кӛрсеткіші ылғалдылық және 1000 дәннің массасы. Ылғалдылықты шекті (абсолютті) қҧрғақ тҧқымның массасымен салыстырып анықтайды. Тҧқымның сорттық (ҧқсастық, нағыздық) сапасы олардың нағыздылығымен (тҥп нҧсқасы, дәл ӛзі, дҧрысы), сорттық тазалығымен, ӛсімдіктің морфологиялық, биологиялық және шаруашылық белгілері бойынша біркелкілігімен анықталады. Тұқымның түп нұсқалығы – дақылдың тҧқымдық қҧжатта кӛрсетілген атауына сай келуі. Оны кӛзбен кӛріп оңай анықтайды. Бірақ қырыққабаттың барлық тҥрлерінің және тарнаның, шомырдың, шалғам мен шалқанның, қызылшаның барлық тҥрлерінің тҧқымдарын бір-бірінен сыртқы белгілері бойынша ажырату іс жҧзінде қиын. Сондықтан бҧл дақылдардың тҧқымдарын дәл ӛзі екенін лабораторияда ӛскіндері, ал қырыққабат тҥрлерін тҧқым қабығының анатомиялық қҧрылысы бойынша анықтайды. Химиялық тәсілді де қолданады. Ол ҥшін тҧқымды кҥйдіргіш натрийдың 10 %-тік ерітіндісінде 2 сағат ҧстайды, сонда ерітіндінің тҥсі анықталатын дақылдың тҥсіне ауысады. Сорттық тазалықты егістік апробация - тҧқымдық егістіктің сорттық және ӛнімділік сапасын, сондай-ақ, тҧқым шаруашылығының жалпы ережелерінің сақталуын тексеру негізінде анықтайды. Сорттарды айқындаумен және оларды бағалаумен ауыл шаруашылығы дақылдарының сорттарын сынайтын Мемлекеттік комиссия айналысады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|