«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| Орташа және кеш пісетін қырыққабаттың агротехникасы
. Орташа және кеш пісетін қырыққабаттың сорттарын жер асты сулары жоғары орналасқан топырақтарда, кӛшетпен және кӛшетсіз ӛсіреді. Көшетпен өсіру. Орташа және кеш пісетін қырыққабатты ойпаң учаскілерде орналастырады, ең дҧрысы ӛзен-су жайылмасы. Сҥдігер жыртқанда гектарына 40-60 т кӛң және 4-5ц суперфосфат енгізеді. Топырақта калий мол болғанда калийлі тыңайтқыштарды қолданбайды, ал топырақта калий жетпесе 1-1,5ц/га хлорлы калийді енгізеді. Ерте кӛктемде топырақ жетілген соң танапты екі рет тырмалайды, содан соң культивациямен бірге гектарына 1,5-2ц аммиак селитрасын енгізеді. Екінші рет культивацияны кӛшет отырғызар алдында арамшӛптерді жою және топырақты қопсыту ҥшін жҥргізеді. Егер кӛктемде топырақ тым қатты тығыздалған болса, бірінші культивацияның орнына терең қопсытқышпен немесе қайырмасыз соқаларға тырма тіркеп ӛңдейді. Отырғызар алдында танапты суарады. Отырғызуға 35-40 кҥндік кӛшеттерді пайдаланады. Олардың отырғызу мерзімін дҧрыс таңдау ӛте маңызды. Орташа пісетін қырыққабаттың кӛшеттерін ерте пісетін қырыққабатты отырғызған соң, мамырда тек маусымның бірінші аптасынан кешіктірмей отырғызу керек. Кеш пісетін қырыққабаттың кӛшеттерін отырғызудың ең дҧрыс мерзімі маусымның 10-нан 15дейін. Тым ерте отырғызу қаудандардың ерте пісіп жетілуіне мҥмкіншілік жасайды, бҧл ӛнімді тҧздау кезеңінен бҧрын жинауға итермелейді. Кӛшеттерді кеш отырғызғанда қаудандардың қалыптасуы ауа температурасы тҥнде теріске дейін тӛмендегенде, ал ӛсімдіктердің бірқалыпты дамуына кҥндізгі жылылық жетіспегендіктен қаудандары ӛсіп жетілмей, соның әсерінен олар борпылдақ болып, қалыпты салмағына жетпейді, қҧнсызданады. Сонымен қатар 20 маусымнан кейін отырғызу ӛнімді бірсыпыра кемітетінін де ескеру керек. Ӛсу кҥшіне байланысты орташа пісетін қырыққабатты 70х45-50см, кеш пісетінді 70х50-60см тәсілімен отырғызады. Озық шаруашылықтардың тәжірибелері кӛрсеткендей екі таспаның аралығы 90см қатарындағы аралығы 50см етіп отырғызу тиімді екен. Осылай отырғызу танапты одан әрі тракторлармен ӛңдеуді біраз ҧзартуға мҥмкіндік береді, ӛйткені трактордың дӛңгелектері кең қатараралықтарымен жҥріп, ӛсімдіктерге зиян келтірмейді. Кӛшет отырғызғаннан соң танапты міндетті тҥрде суару керек. Ауа райы ыстық және қҧрғақ кезде кӛшет отырғызғаннан соң судың аз мӛлшерімен -100- 150м 3/ / \ га-2-3 рет суарады. Жойылған ӛсімдіктердің орнына 5-6 тәулік ӛткен соң қосымша кӛшеттерді қолмен отырғызады, содан соң суарады. Жаз бойы қатараралықтарын 3-4 рет ӛңдейді, таспа тәсілімен отырғызылған танапта -5-6 рет. Бірінші рет ҧстара табындармен 5-6см, екінші рет жебе табандармен бірге қашауларды да қояды. Әрбір ӛңдеген сайын қопсыту тереңдігін тереңдете тҥсіп,14см жеткізеді. Қатараралықтардағы арамшӛптерді 2-3 рет қолмен және гербицидтермен жояды. Екінші және ҥшінші қопсытуды тҥптеумен бірге жҥргізеді, бҧл сабақтың топырақ ҥстіндегі бӛлігінде қосымша тамырлардың тҥзілуіне мҥмкіндік береді және ӛсімдіктің тҧрақтылығын арттырады. Қопсытқан кезде қырыққабатты қосымша қоректендіреді бірінші рет кӛшет отырғызғаннан 10-15 тәулік ӛткен соң, екіншісін жапырақтар кҥшті ӛсер кезде, ҥшіншісін қаудан қалыптасар алдында. Бірінші қоректендіргенде гектарына 1 ц аммиак селитрасын, 2 ц суперфосфатты және 0,3 ц хлорлы калийді, екінші және ҥшінші реттерде 2 ц инауғаммиак селитрасын, 2 ц суперфосфатты және 0,5 ц хлорлы калийді енгізеді. Орташа және кеш пісетін қырыққабат жҥйелі тҥрде суаруды қажет етеді. Қаудан байланғанша қырыққабатты 8-10 тәуліктен кейін суарады, ал пісіп жетілген кезінде әрбір 10-12 тәулік сайын. Суландыру аралықтарында ҧзақ ҥзілістер болмағаны дҧрыс. Ол қаудандардың толуын тежейді, ӛнімді кемітеді және ең бастысы қаудандардың кӛптеп жарылуына әкеп соғады да, бҧл тауарлық ӛнімнің деңгейін кҥрт тӛмендетеді. Ӛнімді жинауға екі жҧма қалғанда суландыруды тоқтатады. Жалпы ӛсу-даму кезеңінде 10-12 рет суарылады. Орташа пісетін қырыққабаттың сорттарын жас кҥйінде тамыз-қыркҥйек айларында пайдалану ҥшін пісуіне қарай таңдап жинайды. Кеш пісетіндерді қаудандары ең жоғары салмағына және тығыздығына жеткенде бір мезгілде жинайды. Тандап жинағанда және кішірек аландарда қырыққабатты қолмен жинайды. Қаудандарды пышақпен немесе ӛткір кҥрекпен кесіп алады. Тҧздауға жҧмсалатын қаудандарды тазалаған соң, сыртында оны тығыз қаусырған жасыл жапырақтары және ҧзындығы 1-2 см ӛзегі болуы керек. Ҧзақ уақыт сақталатын қаудандарда 2-3 жасыл жапырақтарын және 2-3см жететін ӛзегін қалдырады. Ақ қауданды қырыққабаттың ҥлгі қалыпты қаудандары жаңа піскен тығыз, бҧзылмаған, жарылмаған, таза, ал салмағы 0,8 кг кем болмауы керек. Ӛнімді тасымалдағанда кӛліктің ӛтуіне ыңғайлы болу ҥшін 5-6 қатардан жиналған қырыққабаттарды атжалдарға салады. Тасуға ПОУ-2 әмбебап кӛкӛніс платформасын ДТ-немесе, ДТ-24 тракторларына тіркеп немесе аспалы ПНСШ- 12 қолданады. Қырыққабатты тасуға ҥлгіқалыпты жәшікті немесе контейнерді пайдаланады. Ҥлкен егіс алаңдарында, жаппай ӛнім жинағанда, қырыққабат жинайтын МСК -1 комбайнын МТЗ 52\82 тракторларына тіркеп қолданады . Комбайн бірқатарлы, оған бір тракторист және екі жҧмыскер қызмет жасайды. Комбайн мен жинау еңбек шығынын қолмен жинағанмен салыстырғанда ҥш есе азайтады, тікелей шығындарды 35% кемітеді. Бір гектардың жылдық экономикалық тиімділігі 1,1-1,5 мың сом болады. Қырыққабаттың ӛнімін жинауды тҧрақты ызғарлардың басталуына дейін бітіру керек, әйтпесе танапта қалған ӛнімге кенеттен тҥскен бозқырау ҥлкен зиян келтіруі мҥмкін. Кесілген, бірақ танапта қалған қырыққабаттарды тҥнге қарай жапырақтармен жабады. Ҧзақ уақыт сақтау ҥшін оларды ені 2-2,5 м, биіктігі 1,5 м, ҧзындығы 5-10м ҥймелерге салады. Ҥймені сабынмен немесе бойралармен жабады. |