«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

Қырыққабат суыққа тӛзімді ӛсімдік. Тҧқымдары 2-3С жылылықта ӛне 
бастайды. Температура жоғарылаған сайын ӛну процесі де жеделдей тҥседі. 
11С жылылықта ӛскіндері 10-11 тәулікте, ал температура оңтайлы (18-20
0
С) 
болғанда 3-4 тәулікте пайда болады. 
Қырыққабат 5
0
С жылылықта тҥптене бастайды, бірақ ӛсуге оңтайлы 
жылылық 15-18
0
С. Оның жақсы шынықтырылған және жерсіндірілген 
кӛшеттері ӛткінші 5-6
0
С бозқырауға шыдайды, ал шынықтырылмаған және 
жерсіндірілмеген кӛшеттері 2-3
0
С бозқырауға зақымданады. 
Қырыққабат жарық сҥйгіш ӛсімдік, әсіресе кӛшеттік кезінде 
кӛлеңкелеуді кӛтермейді. Қалыпты ӛсуі және дамуы, кҥннің ҧзақтығы 17-18 
сағатқа жеткенде жақсы ӛтеді. Кҥннің ҧзақтығы 9 сағат болғанда ӛсімдіктің 
кӛлемі кішірейеді, ал кҥннің ҧзақтығы 9 сағат болғанда ӛсімдіктің қатты 
кҥйзелуі байқалады. 
Кӛшет 4-5 жапырағын ҧзақ кҥнде 30-35 тәуліктен соң, ал қысқа кҥнде 
(оңтҥстікте болады) 55-60 тәуліктен кейін қалыптастырады. 
Кӛкӛніс ӛсімдіктерінің ішінде қырыққабат ылғалға ең талап қойғыш 
ӛсімдік. Оған топырақ пен ауаның жоғары ылғалдылығы қажет. 
Қырыққабаттың есейген ӛсімдіктері тәулігіне 10 л дейін су сіңіру мҥмкін. Ол 
ең жоғары ӛнімін топырақтың ең тӛмегі су сыйымдылығы 10-80% тең болғанда 
қалыптастырады. 
Қырыққабат – топырақ қҧнарлығына талап қойғыш ӛсімдік. Оған ең 
жарамды саздақ, ылғалды жақсы ҧстайтын топырақтар, сондай-ақ қҧнарлы 
ӛзен жайылмалары. Ол қышқыл топырақтарда нашар ӛседі. Ең қолайлысы 
топырақ ерітіндісінің реакциясы сәл қышқылдау (рН-6) болғаны дҧрыс. 
Жоғары ӛнімді қырыққабат қоректік заттарды мол сіңіреді, кеш пісетін 
сорттары ерте пісетіндерге қарағанда топырақ қҧнарлығына жоғары талап 
қояды. Тазартылған тҧқымдардың ылғалдылығы 9%-тен аспағаны, ал бірінші 
класының ӛнгіштігі 90%-тен тӛмен болмағаны дҧрыс. Басқа ӛсімдіктердің 
тҧқымдарының қоспасы килосына 160 дана, соның ішінде арамшӛптердің 
тҧқымдары 80 данаданаспауы керек. Қырыққабаттың тҧқымдары ӛнгіштігін 3-
4 жыл бойы жоғалтпайды.
 
Гүлді қырыққабат. Б
ір жылдық ӛсімдік, отырғызған жылы гҥлдегіш 
сабақтарын және тҧқымдарын қалыптастырады. Қырыққабат ӛсімдіктерінің 
ішінде тағамдық және дәмдік қасиеттері бойынша бірінші орында тҧр. 
Қҧрамында жеңіл сіңетін белоктар, қанттар, минералдық тҧздар, дәрумендер 
бар. Тамаққа ақ, қысқа, жуан, тығыз шоғырланған гҥл сабақтары пайдалынады, 
олар ҧзын сағақта орналасқан қуатты жапырақ дегелегі қалыптасқаннан кейін 
пайда болады. 
Гҥлді қырыққабатты пісірген, қуырған, бҧқтырған тҥрінде және 
маринадтап, тҧздап пайдаланады. Солтҥстік Қазақстанда гҥлді қырыққабаттың 
ҥш сорты аудандастырылған: Гарантия, Мовир 74, Ранняя Грибовская 1355. 
Топырақты дайындау ақ қауданды қырыққабаттікіне ҧқсас. Сҥдігер жыртқанда 
гектарына 50-60т кӛң, 4-5ц суперфосфат және 1-1,5ц хлорлы калий енгізеді. 

Гҥлді қырыққабатты кӛбінесе ашық жерге екі мерзімде себеді: ерте 
кӛктемде және кҥзде. Жазда себілсе жоғары температураның әсерінен нашар 
ӛседі. Ӛнімді ерте жинау және жаздың ыстығына дейін шоқпарбасы тҥзілу 
ҥшін – ерте пісетін сорттарды және 50-55 тәулік қыш қҧмырада немесе 
текшелерде ӛсірілген кӛшетті онкҥндігенде отырғызады. Ӛсу алаңы 70х30 см. 
Кӛшетті отырғызғаннан кейін қуатты жапырақ тҥзілуіне қолайлы жағдай 
жасау керек. Тек сонда ғана ӛсімдік ірі, тығыз шоқпарбастарын 
қалыптастырады. Сондықтан жҥйелі суару және қоректендіру қажет. Кӛшет 
отырғызғаннан 7-10 тәулік ӛткен соң бірінші қоректендіруді аммиак 
селитрасымен (гектарына 1-1,5ц), екіншісін біріншіден екі жҧма ӛткен соң 
(гектарына 1-1,5ц аммиак селитрасы, 1,5ц суперфосфат және 0,5ц хлорлы 
калий), ҥшінісін бҥршіктер тҥзілген кезде, екінші рет қолданылған мӛлшерде 
енгізеді. 
Тура тҥсетін кҥннің кӛзінен гҥлді қырыққабаттың шоқпарбасы сарғаяды, 
шашылады және тауарлық қасиеттерін жоғалтады. Сондықтан сыртындағы 
бірнеше жапырақтарын иіп немесе бір-біріне шоқпарбастың ҥстінен кӛмкере 
байлап, оны колеңкелейді. Шоқпарбастар пісіп жеткен соң оларды таңдап, 
бірнеше рет жайғайды, 4-6 жамылғы жыпырақтарымен бірге кесіп алады. 
Олардың шеттері шоқпарбастан 2-3 см жоғары болуы керек. Шоқпарбастардың 
диаметрі 8см-ден кем болмағаны дҧрыс, реңі ақ немесе шамалы ақшыл 
сарытҥсті, ішкі жапырақтары кӛктемеген және бҧзылмаған болуы керек. 
Ҥлгіқалыпты жәшіктерге тығыз қатар-қатарымен салып тасиды. 
Гҥлді қырыққабаттың ӛнімін кҥзде алу ҥшін оны кӛшетсіз ӛсіреді. Ӛнім 
жинауға дейін 90-100 тәулік бҧрын калибрленген ірі тҧқымдарымен (1,2-1,5 
кг/га), маусымның 10-15-нен қалдырмай себу керек. Қапталған (дражеленген) 
тҧқымдар азырақ шығындалады. Кешірек егіс алаңдарына шҧқыршақтарға 
қолмен себеді. Қатараралықтарының ені 70 см. 
Екінші кәдімгі жапырақ тҥзілген соң егістіктерді бір немесе екі рет 
сиретеді. Басқа кҥтіп-баптау шаралары қырыққабатты кӛшетпен ӛсіргенге 
ҧқсас 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: