«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| 3
0 –Мочевина немесе карбамид - кристалды ақ ҧнтақ,қҧрамында 46 пайыз азот бар тҥйіршікті тыңайтқыш,суда тез ериді.Мочевинаның физикалық қасиеттері жақсы,ол ылғалды аз тартады,кӛп жабыспайды,сондықтанда егіске механикаландыру арқылы қолдану қолайлы. Мочевинаны топырақ қабатына енгізгенде оны топырақпен араластырады,әйтпесе оның бойындағы азот газ кҥйіне ауысып ауаға ҧшып кетеді.Мочевинаны барлық топырақтарда қолдана беруге және кез-келген мезгілде сіңіруге болады.Топыраққа шашылған мочевина суда тез еріп,кӛмірқышқылды аммонийге айналды.Бҧл процес әсіресе қара шірігі және ылғалы мол топырақта тез жҥреді.Бҧл тыңайтқыш ӛсімдіктің сабақтары мен жапырақтарын кҥйдірмейтін болғандықтан,оны тамырдан тыс жапырақтары арқылы қолданады.Мочевина барлық дақыл ҥшін жақсы тыңайтқыш,әсіресе ӛсімдікті тамырдан тыс қоректендіруде ӛте пайдалы. 4 0 Азотты сұйық тыңайтқыштарға аммиак пен аммионаттар жатады, ал аммиактың қҧрамында 82 пайыз аммионта 30-45 пайыз азот бар.Бҧл тыңайтқыштар арнайы шығарылған ӛсімдік қоректендіргіш культиваторлармен енгізіледі.Сҧйық азот тыңайтқышының топырақ пен жақсы араласуын қадағалайды,ӛйткені олардың азоты ауаға ҧшып кетеді.Сҧйық азот цистерналар мен тасылады және арнаулы ыдыстарда сақталады.Сҧйық азот тыңайтқышының бағасы арзан.Бҧларды ауа азотымен қатыстырмай,культиватормен 10-15 тереңдікке сеңіреді.Азот барлық ӛсімдіктер мҥшелеріндегі негізгі белоктың қҧрамына кіреді. Белоктың қҧрамында азот мӛлшері ӛте ҥлкен, ол белок салмағының 16-18 % тең. Азот фотосинтез жҥргізуші хлорофил қҧрамына, проплазма мен клеткалар ядрасының аса маңызды бӛлігі қышқылының қҧрамына енеді. Топырақта азотты қоректің кӛп жиналуына бҧршақ тҧқымдас ӛсімдіктер ҥлкен әсер ӛтеді.Топырақта азот тапшы болса,ӛсімдіктің ӛсуі бӛгеледі жапырағының жасыл бояуы ӛзгереді,биохимиялық процестер бҧзылады.тҥсім кемиді. Ӛсімдікте азот жетіспейтінін оңай аңғаруға болады, бҧл кезде хлорофил кемиді, ӛсімдік жапырағының тҥсі сарғаяды. Ӛсімдікте азот қорегі шамадан кӛп тыс кӛп болса ол ӛсімдікке кері әсер етеді,ӛсімдіктің пісуі кешеуілдейді және бәрі бір тегіс піспейді,ӛсімдік сабағы әлсіз ӛсіп жығылуға бӛлім болады. Ауа райының қолайсыз жағдайына тӛзімділігі кемиді. Фосфорлы тыңаитқыштар -ӛсімдік қорегіне қажетті фосформен қамтамасыз ету ҥшін пайдаланатын минералдық және органикалық заттар.Фосфорлы тыңайтқыштардың кең тараған тҥрі-суперфосфат және фосфарит ҧнтағы. Фосфор ӛсімдіктердің клетка ядросының органикалық қосылыстарына нуклейн қышқылдарының кҧрамына кіреді.Зат алмасу процесінде бӛліну және кӛбею процестерінде маңызды орын атқарады.Фосфор жетіспеген жағдайда ӛсімдіктің пісуі, ӛсіп жетілуі тежеледі,ӛнім сапасы тӛмендейді.Фосфор топырақтарда органикалық және минералдық қосылыстар тҥрінде кездеседі. Суперфосфат құрамында – 14 – 19 % фосфор қос тотығы бар. Суда жақсы еритін сҧр немесе ақшыл – сҧр тҥсті ҧнтақ. Суперфосфат физиологиялық қышқылды тыңайтқыш, аздап ылғал тартады, табиғи жағдайда оның қҧрамында 20-25 % мӛлшерәінде бос фосфор қышқылы болады, сондықтан оны кӛбінесе бейтарап және сілтілі топырақтарджа қолданған пайдалы. Преципитат – қҧрамында 25-30% шамасында суда орташа еритін фосфор бар, ақ немесе ақшыл-сҧр тҥсті ҧнтақ. Бҧл фосфор тыңайтқыштарының 2-ші тобына жатады, оның фосфоры кӛбінісе лимон қышқылды аммонийде жақсы ериді.яғни ӛсімдіктерде орташа сіңімді болады. Преципитат – ылғалды аз тартады, ҧнтақ кҥйінде топырақ бетіне шашуға ыңғайлы. Мҧны жай және қос суперфофаттарды қолданғандай мӛлшерде кӛбінесе кҥзде, егістік танап топырағын ӛңдеу алдында қолданады. Преципитаттың тиімділігі - әсіресе оларды қышқыл реакциялық және ылғалы мол топырақтарда қолданғанда арта тҥседі. Фторсызданған фосфат – ақшыл тҥсті тыңайтқыш, аздап ылғал тартады, суда және әлсіз қышқылдарда мҥлдем ерімейді, ӛте ҧнтақ болғандықтан қолданған кезде шаңданады. Мҧның қҧрамында 21-28 % шамасында сіңімді фосфор болады. Бҧл тыңайтқыш кӛбінесе ылғалы мол, топырақ реакциясы қышқыл жерлерде әсерлі келеді. Топырақта баяу еритін болғандықтан 2-3 жылдық нормасын топыраққа бірақ рет тек кҥзде сҥдігер ӛңдеу алдында қолданады. Калий тыңайтқыштары - ӛсімдік қорегі ретінде қолданылатын, қҧрамында калийі бар минералды заттар. Калий тыңайтқыштары – тҧз, кҥкірт және кӛмірқышқылының тҧздары. Бҧл тыңайтқыш суда жақсы ериді, ӛсімдік тез сіңіреді. Калий картоп қҧрамында крахмалдың, тамыр тҥйнекті дақылдарда қанттың, жем – шӛпте протейннің мӛлшерін арттырады. Калий ӛсімдіктерде тек минерал тҥрінде кездесіп клеткалардың ылғалдануына септігін тигізеді, кӛміпсу алмасуына қатысады, фотасинтез ӛнімдерінің жапырақтан сабақтарға және тамр жҥйесіне ӛтупроцесінде манызды рӛл атқарады. Калий жетіспеген жағдайда ӛсімдіктер ауруларға жиі душар болады.Калийдің топырақтағы негізгі кӛзі 1-ші және 2-ші ретті алюмисиликаттар.Олар топырақ тҥзуші тау жыныстарының кӛбінде болады және калийдің минералдық тҥрде топырақтарда кӛп болуы осымен тҥсіндіріледі. Калий ӛсімдіктерде кӛмірсулардың (крахмал, қант)жиналуы мен қозғалуында басты роль атқарады.Ол ӛсімдіктер діңаурулар мен бҥлінуіне беріктігін, тӛзімділігін кҥшейтеді.Калий жетіспесе-ӛсімдік жапырақтары басынан бастап сарғайып, бара-бара ӛледі. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|