Қолжазба құқығында Бекишова Маржан Сагатовна

Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор.

Біріншіден – дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге талпынады. Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.

Екіншіден – дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. «Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.

Үшіншіден – оқушының жеке басын дамытатын басты құрал – ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.

Төртіншіден – дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым – қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы – «орындаушы», «мұғалімнің тасасындағы» объект емес. Ол өз пікірін ашық айта, ойын дәлелдей, дәйектей алатын, сонымен қатар басқаның да ойын тыңдап, көзқарасын құрметтей білуге үйренген жаңа сападағы оқушы ретінде дәлелдей алады.

Сабақтың әрекет теориясына сәйкес ұйымдастырылуы – баланың жеке басын дамытудың басты кепілі. Ол үшін мұғалім мына қағидаларды есінде ұстауы қажет:

- баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жайып алмай, оның үнемі алға жылжуға деген табиғи талап-тілектерін, шығармашылығын жетілдіру.

- білімді өз бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау.

- өзін-өзі дамытатын тұлға қалыптастыру.

Біз эксперимент барысында осы мәселелерге баса назар аудардық.

Біріншіден сұрақ қою арқылы, екінші арнайы даярланған жаттығулар, сызбалар, логикалық тапсырмалар беру арқылы. Үшіншіден, пікір айту тапсырмаларын талдау, өз пікірлерін қолдау, шешім қабылдау. Төртіншіден, тапсырма бойынша немесе оқыған тақырып бойынша деңгейлік тапсырма жасау қарастырылады. Нәтижесінде бастауыш мектептегі әрбір сабақта деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігі ескеріліп отырудан технология әрбір сабақтың мәнін – маңыздылығын алуда сапаны көтеруде өз әдісімнің пайдасын көрсетті. Бақылау тобында бастапқы кезеңде жоғары деңгей 25,6 %, орта деңгей 30,8 %, төмен деңгей 44,3 % құраса, эксперименттік топта жоғары деңгей 21,4%, орта деңгей 42,8%, төмен деңгей 35,8% құрады. Эксперименттік жұмыстан кейін жасалынған бақылауымыздың нәтижесі: бақылау тобында жоғары деңгей 28,1%, орта деңгей 32,6%, төмен деңгей 39,3% көрсетсе, эксперименттік топта жоғары деңгей 39,3%, орта деңгей 46,5%, төмен деңгей 14,2% көрсетті. Бұдан шығатын қорытынды дамыта оқыту технологиясы негізінде жүргізілген жұмыстар нәтижесінде бақылау тобына қарағанда эксперименттік топта жоғары деңгей 17,9 , орта деңгей 3,7, төмен деңгей 21,6 пайызға артқанын көрсетті. Ал, бақылау тобында біршама ғана айырмашылық болғанын көреміз.

Зерттеу тақырыбы бойынша салыстырмалы экспериментінің нәтижесі төмендегі 2 - кестеде көрсетілді.
Кесте – 2. Зерттеу тақырыбы бойынша салыстырмалы эксперименттің нәтижесі

Топтар	Бақылау тобы 26 оқушы				Эксперименттік топ 28 оқушы
	Ж	О	Т	Ж		О	Т
Бастапқы (эксперименке дейінгі ) кезең.	25,2%	30,5%	44,3%	21,4%		42,8%	35,8%
Экспери менттен кейінгі кезең	28,1%	32,6%	39,3%	39,3%		46,5%	14,2%

Бастауыш мектептің әдебиеттік оқу сабағында дамыта оқыту технологиясын қолданудың тиімділігін анықтауда эксперименттік топтағы бастапқы кезең нәтижесі төмендегі 1-суретте көрсетілді.

Сурет 1. Экспериментке дейінгі кезең

Бастауыш мектептің әдебиеттік оқу сабағында дамыта оқыту технологиясын қолданудың тиімділігін анықтауда эксперименттік топтағы тәжірибелік жұмыстың нәтижесі төмендегі 2-суретте көрсетілді

Сурет 2. Эксперименттен кейінгі кезең

Арнайы жүргізілген эксперимент нәтижесінде оқушылардың жеке басын дамытуда, шығармашылығын арттыру үшін мұғалім баса назар аударуын төмендегі мәселелер анықталды:

1.Мұғалім дамыта оқытудың өзіндік ерекшелігін жете меңгеріп, шығармашылықпен еңбектенуі тиіс.

2.Бастауыш сатыда дамыта оқытуды жүзеге асыруда тиімді әдіс-тәсілдерді сабақтарда орнымен қолдана білуі керек.

3.Оқушылардың шығармашылығын дамытуға, өз беттерімен қорытынды жасауға, белсенділігін арттыруға мүмкіндіктер туғызу қажет.

12 жылдық білім беру жағдайында мұғалімнің өз өмірлік және педагогикалық тәжірибесін пайдалана отырып, балаларды бірлескен әрекеттерге тартудың алуан түрлі әдістерін, өз бойындағы бар мүмкіндіктерін жүзеге асыруды ұйымдастыру мүмкін болады дей аламыз.

Оқушының өзіндік тәжірибесінің даму сатылары оның рефлекциялық талдау жасай алуы, өз әрекеттеріне өзгеріс енгізе алуы, өзін үнемі жетілдіріп отыру және рефлекциялық қажеттіліктің тұрақталуы сияқты кезеңдерден тұрады және оның соңғы нәтижесі ретінде тұлғаның субъектілік тәжірибесінің құрылымы қалыптасады. Осылайша қарастыру негізінде білім беру үрдісінде оқушының өзіндік сана, өзіндік таным, өзіндік білім алу, өзара қарым-қатынас, өз өмірінің субъектілігі тәрізді тұлғалық сапалары пайда болады және одан әрі дамиды деген тұжырым жасауға болады.
ҚОРЫТЫНДЫ

Білім беру жүйесінің мазмұны қоғамдық ағымдағы және болашақ қажеттіліктерді ескеріп және адам танымының ерекшеліктерін бейнелеп, әлеуметтік даму деңгейін есепке алудың негізінде қоғамға қабылданған білім берудің даму тұжырымдамасына сәйкес келуі тиіс.

Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік көзқарасын қалыптастыру мен жеке дамуын қамтамасыз ету бүгінгі күннің басты талабы. Өйткені мектеп жасына келген  баланың ынтасын жоймаудың басты тәсілі – олардың шығармашылық талабын қанағаттандыру, ынтасын оятып, білім алуға шабыттандыру.

Осы мақсатта «Әдебиеттік оқу сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың педагогикалық шарттары (дамыта оқыту технологиясы негізінде)» деген тақырыпты зерттей отырып, көңілге түйгеніміз:  оқушылардың шығармашылық қабілетін,  жалпы ой - өрісін дамыту үшін, оқушыға оқулықтағы тапсырманы беріп, оны қалайда орындайтынын талап етіп қоймай, осы тақырып бойынша қосымша тапсырма беріп, оның қайсысын орындайтынын оқушының өз еркіне беріп, өмірмен ұштастырып, мысалдар келтіріп, бала қабілетін тежемей, дамыта отырып оқыту не байланысты дербес зерттеуді қажет етеді деп ойлаймыз керек.

Бастауыш сынып оқушыларының қабілеті екі түрлі дамиды.

Біріншіден,           баланың  осы  кезге  дейін  жинақтаған  тәжірибесін меңгеруге бағытталған  оқу - әрекеті  арқылы дамиды, білім, білік, дағдыны қабылдайды.

Екіншіден, кез - келген оқушы шығармашылық тапсырмалар орындау, ойлау арқылы өзін дамытады.

Осыған дейін көрген іс - тәжірибем мен мектептегі ұстаздардың әдіс-тәсілдерін  саралай келе, оқушылардың  шығармашылық қабілетін дамыту арқылы сабаққа деген қызығушылығын, ақыл - ойын дамытуды, қабілетіне қарай     қарастырдым.

Эксперимент нәтижесінде дамыта оқыту технологиясы орташа оқушылардың  басым бөлігі жоғары деңгейге дейін көтеріліп, зерттеу  болжамының дұрыстығы дәлелденді.

Дамыта оқыту мәселесі алғаш рет оқушылардың шығармашылық қабілетін негізге ала отырып талданды, зерттеу нәтижесінде мынадай қорытындыға келдік:

- бастауыш мектептегі оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру тұрғысынан қарастырған дамыта оқыту технологиясының теориялық әдіснамалық негіздері анықталды;

- бастауыш мектептегі дамытушы сабақтарды ұштастыруға қойылатын талаптар қарастырылды;

- бастауыш сынып оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырудағы дамыта оқыту технологиясының педагогикалық шарттары анықталып,  ғылыми – әдістемелік жүйесі құрылды;

- бастауыш сынып әдебиеттік оқу сабағында дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытуды тәжірибелік – экспериментте дәлелденіп, ғылыми – әдістемелік нұсқаулар берілді.

Теориялық қағидалар мен тәжірибелік - эксперимент жұмысының негізінде қорытындылар жасай отырып, мынадай ұсыныстар беріледі:

- бастауыш сынып пәндерді оқытуда дамыта оқыту технологиясының мүмкіндіктерін кеңінен пайдаланса;   

- зерттеу жұмысының материалдарын бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламаларын құруда, оқулықтар мен құралдарды жетілдіру мақсатында пайдаланса;

- зерттеу нәтижелерін «Бастауыш мектеп педагогикасы», «Бастауыш мектепте әдебиеттік оқуды оқытудың теориясы мен технологиясы» курстарының мазмұны тарау ретінде енгізсе;

- бастауыш сыныпта  дамыта оқыту технологиясын қолдана отырып, оқушыларды шығармашылық зерттеу жұмысқа баулу жұмыстары жетілдірілсе;

Біз зерттеу жұмысымызда бастауыш сыныптарда әдебиеттік оқуды оқытуда түрлі тапсырмаларды орындаудың тиімді жолдарын толық талдап, зерттеп, толық орындадық деп есептемейміз, себебі заман талабының өзгеруіне, түрлі техника мен технологиялардың енуіне байланысты білім  беру мазмұны да өзгеріске ұшырауы заңдылық. Сондықтан, бұл мәселе бастауыш мектеп мұғалімдерінің даярлығына қойылатын талаптың үздіксіз өсуіне байланысты келешекте басқа қырынан дербес зерттеуді қажет етеді деп ойлаймыз.

Диссертацияның мазмұны төменгі басылымда жарияланды

«Тіл сабақтарында дамыта оқыту технологиясының маңызы» // «Қазақ тілін оқытудың заманауи әдіснамасы: үдеріс, сапа, жетістік» атты ғылыми – практикалық конференция материалдары 27 сәуір 2012 ж

РЕЗЮМЕ
Бекишова МаржанСагатовна

Педагогические условия развития творческой способности учащихся на уроках литературы

( на основе технологии развивающего обучения)
Насоискание академической степени магистра педагогических наук по специальности 6М010200 – Педагогика и методика начального обучения
Злободневность исследования: Возникает необходимость использования новых технологий в процессе обучения. Одно из актуальных требований научно-технического прогресса — интеллектуальное творческое, гуманное воспитание молодого поколения. На сегодняшний день использование продвинутых технологий обучения является основной ключевой проблемой.

Требования современного времени ставят цель по эффективному развитию творческих способностей, получению знаний учащимися школ.

В Законе об Образовании Республики Казахстан указываются обязанности по дальнейшему развитию образовательной системы: «Основная задача образовательной системы — применение новых технологий обучения, информатизация образования, выход на международные мировые коммуникационные сети для обеспечения необходимых условий получения образования, направленного на предпринимательское развитие, формирование личности на основе национальных, общечеловеческих ценностей, науки и практических достижений».

Цель исследования: Разработать научно-методическую систему, основываясь на теоретической точке зрения развития творческих способностей учащихся путем применения развивающей технологии обучения на уроках литературного чтения начальных классов.

Предмет исследования: Методическая система развивающего обучения по развитию творческих способностей на уроках литературного чтения учащихся начальных классов.

Прогнозирование (оценка) исследования: При систематическом применении технологии развивающего обучения на уроках предмета литературы начальных классов развиваются способности учащихся к мышлению, возрастает интерес к урокам, повышается способность к самообучению, так как развивающий процесс обучения подталкивает учащихся к всестороннему развитию, выражению своей мысли, достижению своей поставленной цели, а также, совершению логических выводов.

Применение оценочной технологии развивающего обучения состоит из выяснения допустимости и результативности работы педагога.

Методические и теоретические основы исследования:

Проблемы педагогической технологии и технологии обучения в последние годы привлекли внимание ученых и изучаются с различных сторон. Проблемы обучения с помощью начальных обучающих программ новых технологий одной формы отражены в трудах А. И. Берга, В. П. Беспалько, Б. С. Блума, М. В. Кларина, И. Я. Лернера, В. Оконь, Б. Скинлера, Н. Ф. Талызиной и других. Педагогическая технология, направленная на развивающее обучения всесторонне изучена в исследованиях Л. С. Выготского, Д. Б. Эльконина, В. В. Давыдова, Л. В. Занкова, проект технологии индивидуального курса обучения в трудах Ш. А. Амонашвили, Е. В. Бондаревской, технология индивидуального выборочного обучения в трудах А. А. Бударного, Д. Б. Вендеровской, И. Э. Унт. На сегодняшний день проблемы содержания и применения в учебном процессе информационной технологии в любой важной отрасли заключаются в работах известных ученых Б. С. Гершунского, Ж. А. Караева, Н. Шахмаева.

Методика исследования: провести разбор и ознакомиться с психологическими, педагогическими, философскими и методическими трудами;

• 
  проанализировать учебные программы, учебники, разработанные по предмету литературного чтения начальных классов;
  
• 
  ознакомиться с передовой педагогической практикой по технологии развивающего обучения;
  
• 
  контролировать тенденцию развития учащихся;
  
• 
  ознакомиться с документацией школы и обсудить ее;
  
• 
  проанализировать результаты работ учащихся;
  
• 
  проводить практико-экспериментальные работы и подводить итоги.
  

Практико-экспериментальная исследовательская база: Кызылординская область, Сырдаринский район, село О. Малибаева, средняя школа №131, КГУ им. Коркыт Ата.

Научная актуальность и теоретическая значимость исследовательской работы:

Проблема развивающего обучения была проанализирована на основе теоретических основ развития творческих способностей учащихся:

1. 
   выяснены теоретические основы развития творческих способностей учащихся в начальной школе;
   
2. 
   выяснены педагогические условия технологии развивающего обучения направленной на улучшение творческих способностей учащихся начальных классов, разработана научно-методическая система;
   
3. 
   доказано улучшение творческих способностей учащихся в практическом эксперименте при применении технологии развивающего обучения на уроках литературного чтения начальных классов, даны научно-методические указания;
   
4. 
   выяснены требования для составления развивающих уроков в начальных школах.
   

Практическая значимость работы: предпринимаются конкретные шаги по подготовке методики по улучшению творческих способностей учащихся путем применения технологии развивающего обучения на уроках литературного чтения на уровне начальной школы, решению конкретных проблем методики обучения литературного чтения на сегодняшний день. Материалы исследовательской работы можно применить при разработке учебных материалов, при подготовке специальных курсов, семинаров по доработке учебников и пособий. Результаты исследования можно вводить в качестве раздела содержания курсов «Педагогики начальных школ».

Рекомендуемые правила защиты:

• 
  разбор и группировка исследований «по улучшению творческих способностей учащихся начальных классов с помощью технологии развивающего обучения» с точки зрения содержания;
  
• 
  способы, цели и методическая система технологии развивающего обучения по улучшению творческих способностей учащихся;
  
• 
  пакет методических пособий «по улучшению творческих способностей учащихся путем применения технологии развивающего обучения на уроках литературного чтения начальных классов» и методика их применения.
  

Разработка диссертации: Диссертационная работа состоит из введения, двух разделов, заключения, приложения (дополнения) и списка использованной литературы.

SUMMARY

Bekishova Marzhan Sagatovna
Pedagogical conditions of development of the creative abilities of students in literature classes

(Technology-based developmental education)
For the academic degree Master of Education Sciences, specialty 6M010200 – Pedagogycal and methodology of primary education

Topicality of the study: There is the need to use new technologies in the learning process. One of the important requirements of scientific and technical progress - an intelligent creative, humane education of the younger generation. To date, the use of advanced learning technologies is the main key issue.

The requirements of modern times to the goal for the effective development of creative skills, the acquisition of knowledge by students of schools.

The Law on Education of the Republic of Kazakhstan describes the duties of the further development of the education system: "The main task of the educational system - the use of new learning technologies, informatization of education, access to international global communications network to provide the necessary conditions for education aimed at entrepreneurial development, the formation of personality based on national and universal values, science and practical achievements. "

Objective: To develop a scientific and methodical system, based on a theoretical point of view, the development of creative abilities of students through the use of developing technologies for learning lessons of literary reading of primary school.

Subject of study: Methodical system of developing training for the development of creative abilities in the classroom literary reading of primary school pupils.

Forecasting (assessment) Research: The systematic use of technology in the classroom developmental education subject literature of primary school students to develop the ability to think, growing interest in the lessons, increased ability to self-learning, as the developmental process of learning encourages students to full development, the expression of their thoughts, achieve its goal, as well as the commission of logical conclusions.

The use of technology assessment of developmental education consists of finding affordability and effectiveness of the teacher.

Methodological and theoretical bases of the study:

Problems of educational technology and technology education in recent years attracted the attention of scholars and studied from various angles. Learning problems with the help of the initial training programs of one form of new technology are reflected in the works of A. Berg, VP Bespal'ko, BS Bloom, MV Clarina, I. J. Lerner, B. Okon, B. Skinlera, NF Talyzina and others. Educational technology is aimed at developing training to comprehensively studied in the research of Vygotsky DBElkonina, VV Davydov, LVZankova, technology project of individual course in the writings of Sri Aurobindo Amonashvili, E. B. Bondarevskaya, individual sampling technology education in the writings of AA Budarnogo, DB Venderovskoy, IE Unt. Today the problem of content and applications in teaching information technology in every industry are important in the work of famous scientists BS Gershunsky, JA Karayeva, N. Shakhmaeva.

Methods of study: debrief and learn psychological, philosophical and methodological papers;

• analyze curricula, textbooks, developed on the subject of literary reading of primary school;

• familiarize yourself with sound pedagogical practices in developmental education technology;

• monitor the trend of development of students;

• review the documentation of the school and discuss it;

• Analyze the results of the students;

• carry out practical-experimental work and to summarize.
  Practice-experimental research base: Kyzylordinskaya area Syrdarinsky Village, District O. Malibaeva, high school number 131, Sh. Korkyt Ata.

The scientific relevance and theoretical importance of the research work:

The problem of developing education was analyzed based on the theoretical foundations for the development of creative abilities of students:

1. clarified the theoretical foundations for the development of creative abilities of students in elementary school;

2. clarified pedagogical conditions of developing education technology aimed at improving the creative abilities of students in primary classes, developed scientific and methodical system;

3. proven to improve the creative abilities of students in a practical experiment in the application of technology to developing education in the classroom literary reading of primary school, are scientific guidelines;

4. clarified the requirements for the drawing up of developmental lessons in primary schools.

The practical significance of the work: concrete steps for the preparation of instruments for improving the creative abilities of students through the use of technology in the classroom developing training literary reading at the elementary school level, to the specific problems of teaching methods of literary reading to date. Materials research can be applied in the development of training materials for the preparation of special courses and seminars on completion of textbooks. The results of the study can be administered as a partition of course content "Pedagogy of primary schools."

Recommended protection rules:

• analysis and research group "to improve the creative abilities of primary school children with the help of technology developing education" in terms of content;

• methods, goals and methodical system of developing training technologies to enhance the creative abilities of students;

• The package of manuals "to enhance the creative abilities of students through the use of technology in the classroom developing training literary reading of primary school" and the methods of their application.
Development of thesis: The thesis consists of an introduction, two chapters, conclusion, applications (extensions) and a list of references.