АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК

• 
  Бинттер (стерильді және стерильді емес).
  
• 
  Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған мақта ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.
  
• 
  Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын жасауға болады.
  

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:

1. 
   Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.
   
2. 
   Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана жарақаттың астында емес).
   

1. 
   Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның (лопатканың) астына бас төмен ал кеуде жоғары тұру үшін оралған киімді кою керек.
   
2. 
   Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.
   
3. 
   Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Зардап шеккен адамның бас жағына тізеге отырып, екі қолынды шынтақ (локоть) жағынан үстау керек.
   
2. 
   Сосын оларды біркелкі басына қарай көтеріп осындай қалпында 1-2 секундтай үстай тұру керек.
   
3. 
   Содан кейін біркелкі, бірақ жылдамырақ қолдарын кеудеге қарай түсіру керек.
   
4. 
   Осы қимылдың аяғында қолды кеудесіне кішкене қысу керек.
   
5. 
   Осындай қозғалыстарды минутына 16-18 рет адам демалумен бірдей жылдамдықпен жасау керек.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Өз қолының ортанғы саусақпен зардап шеккен адамның тілді дұрыстап қою үшін ауызын теқсеріңіз.
   
2. 
   Зардап шеккен адамды арқаға жатқызып, аузын ашып, жақты (челюстьті) бір қолымен ұстай тұрыңыз.
   
3. 
   Зардап шеккен адамның мұрынын жауып, өз ауызыңызбен оның аузын қосып, кеуде көтергенше ауаны қатты үрлеңіз. Мұны басталғанда еркін қолыңызды адамның кіндіктен (пупоктан) сәл жоғары қойып және кішкене, ас қазанына ауа кірмеу үшін, итеріп тұрыңыз.
   
4. 
   Бүйрегі ауаға толғаннан кейін зардап шеккен адамның, ауа енді сыртқа шығу үшін аузынмен мұрынды босатыңыз.
   
5. 
   Осындай қимылдарды минутына 20 рет жылдамдықпен адам өзі демалғанша қайталау керек.
   

Егер адамның ауызы бұзылып қолдан дем беруге жасайалмасаңыз, онда зардап шеккен адамның аузын жауып ауаны мұрыннан беруге болады.

Егер адам өзі демалуды бастаса онда оны демалуға қауіпсіз кеудесіне жатқызу керек. Зардап шеккен адамнан алысқа кетпеңіз - өйткені адамның дем алу тағы да тоқтауы мүмкін.
Егер зардап шеккен адам кішкентай бала болса (грудной ребенок), онда оның ауызымен мұрынды өз аузымен бірақ жауып қолдан дем беруге болады. Сонымен бірге кішкентай балаға үлкен адаммен салыстырғанда демді жиі беру керек.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КЕУДЕНІҢ ЖАРАҚАТТАНУЫ (травмы грудной клетки).
Бұл жарақат көбіне көлік апаттарда, құлағанда, өндірістерде төтенше жағдайларда пайда болады.
ЕГЕР КЕУДЕ ӨТКІР ЗАТПЕН ТЕСІЛГЕН БОЛСА.

Белгілері:

1. 
   Кеуденің ауырғаны.
   
2. 
   Дем алу қиындағаны.
   
3. 
   Қаны бар көпіршіктерінің шығуы.
   
4. 
   Дем алғанда ысқырық дауысты есту (жараға ауаның кіріп жатқаның белгісі).
   
5. 
   Еріннің және терінің қөгергені.
   

1. 
   Зардап шеккен адам дем алу үшін, жараны тезірек жабуға ұмтылыңыз. Мұны ең алдымен қолмен, сосын кез келген ауаны өткізбейтін затпен (полиэтилен, фольга) соның үстінен пластырьмен жабыстыра салу керек.
   
2. 
   Алғашқы көмекті жасағаннан кейін, жедел жәрдемді шақырыңыз.
   

1. 
   Сынған жері тез іседі (опухает).
   
2. 
   Жөтелгенде немесе терең дем алғанда күшейетін ауру (острая боль при глубоком вдохе или кашле).
   
3. 
   Дем алғанда арнайы дыбыстың (хрустящий звук) шығуы. Бұл бірнеше қабырғаның сынғанының белгісі.
   
4. 
   Жай демалуда ауру онша қатты емес (при обычном дыхании боль небольшая).
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Сынған қабырғалар жағынан қолыңды аз қимылдау үшін, бекіту керек.
   
2. 
   Зардап шеккен адамды травпунктке апару керек.
   

ҚАБЫРҒАНЫҢ КҮРДЕЛІ СЫНУЫ (СЛОЖНЫЕ ПЕРЕЛОМЫ РЕБЕР).

Белгілері:

1. 
   Ауызынан қанның ағуы.
   
2. 
   Дем алудың қиындай түсуі (затрудненное дыхание).
   
3. 
   Шөлдеу (жажда).
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Тез жедел жәрдемді шақыру.
   
2. 
   Ол келгенше: зардап шеккен адамның күйін жеңілдету керек, бинттармен немесе басқа шүбіректермен жарақат алған жағынан адамның колын бекітіп тастау керек. (согнутую в локте руку перебинтовать или притянуть руку к туловищу повязкой)
   

КЕУДЕ АУРУЫ (Боли в груди)

Дәрегерлерді келесі жағдайларда шақыру керек:

1. 
   қатты және тоқтамайтың кеудесіңдегі аурулар,
   
2. 
   жоғары температура,
   
3. 
   қан түкіру,
   
4. 
   терлеу және беттің ағаруы (сильная бледность и испарина на лбу).
   

Іште адамда мочевой пузырь, шектер, және әйелдерде матка бар. Бұл мүшелерде қөп қан тамырлары бар. Олардың жарақат алуы өте қауіпті болуы мүмкін.

Егер жарақат іргемен (вдоль) өтсе, онда ол ашылмау үшін іштің бұлшық еті қысылып тұру (напряжены) қажет. Ол үшін адамды арқаға жатқызып, созылған аяқтарды кішкене қөтеріп астына оралған қөрпені, куртканы немесе пальто салу керек. Егер жарақат қөлденең (поперек) болса, онда керісінше бұлшық еттері кысылып тұрғанда жара ашылып кету мүмкін. Бұлшық еттерді әлсірету үшін, бүгілген аяқтың астына және бастың астына бір зат қою керек.

Жарақатқа өңдеу (обработканы) жасау үшін:

1. 
   Инфекцияны кіргізбеу үшін жараға жөтелмей және дем алмай жараны ақырын ашу керек.
   
2. 
   Қан ағымын тоқтату үшін, жараға бірнеше қабатқа оралған марляны салу керек. Содан кейін бинтті пайдаланып, жараны қатты қыспай, кеудені байлап тасту керек. Матаның узелі жараның астында болмау керек. Егер матаны арқадан өткізуге болмаса, онда оны пластырьмен жабыстыра салуға болады.
   

Дем алуға және қанның айналымына қедергі болмау үшін түймелерді ағытыңыз және белбеуді шешіңіз.

Қолдарды сыртқа қалдырып зардап шеккен адамды қөрпемен жабыңыз. Жедел жәрдемді шақырыңыз және де ол келгенше адамды назарсыз қалдырмаңыз.

Зардап шеккен адамға суды ішкізбеңіз, өйткені ауруханада оған жалпы анестезияны жасау мүмкін. Егер адам шөлдесе, оның ернін ылғалдаңыз.

Егер адам санасыз болса онда оны есіне түсіріңіз. Егер адам жөтеліп жатса немесе оның жүрегі айнып жатса онда оның жарасын ақырын ұстай тұрыңыз (придерживайте рану).

Егер жарадан ішкі органдар қөрініп жатса, оларды қайтадан ішке салмаңыз және оларға мүлде тимеңіз.

1. 
   Ішке тигізгенде оның ауыруы.
   
2. 
   Іштің қатаю (напряжение) және де спазмалар.
   
3. 
   Іште қанның белгілері (кровоподтеки) және жырылып кетулер (ссадиналар).
   
4. 
   Беттің ағаруы, салқын терленген маңдай.
   
5. 
   Әлсіздігі.
   

Жоғарыда айтылған белгілер (симптомдар) ішкі қан ағымының белгілері. Осындай жағдайда тез жедел жәрдем шақыру керек.

Ашық және жабық түрдегі сынықтар ажыратылады. Ашық сынық кезінде сүйек сынықтары жұмсақ теріні кесіп сыртына шығады.

Жабық сынық кезінде тері бұзылмайды, сынған жерде ішкі қан кету, ісік және ауру пайда болады.
ҚАЛАЙ АЛҒАШКЫ ЖӘРДЕМ КӨРСЕТУ КЕРЕК?

Ашық сыңық кезінде:

1. 
   Сынған жерден киімді шешіп (керек болса кесіп), терінің зақымданбағанына (не повреждена) қөз жеткізу. Егер тері зақымданған болса, онда оны бірден орау керек.
   
2. 
   Қан кетуді тоқтатып, саусақпен үлкен тамырларының жараның төменгі және жоғары жағын басып, немесе жгут салу қажет.
   
3. 
   Ластанудан сақтау үшін, жараның айналасың йодпен немесе спиртпен өндеп, залалсыңдандырылған бинт таңу.
   

1. 
   Салқын компресс қою.
   
2. 
   Зақымдаған жерін, сүйек қозғалысы болмау үшін, уақытша шинаға байлау.
   
3. 
   Сынықтың кез келген түрінде жарақаттанушыны толық қимылсыз тыныштықта қалдыру керек.
   

Шина салу:

1. 
   Егер қол астында арнайы шина болмаса, орнына тақтайшаны, фанера тілімін, таяқты қолдануға болады.
   
2. 
   Шина тағу: тақтайшаны дайындау, сынықтан бір буынға жоғары және төмен қамтитындай. Жарақаттанған жерді тақтайшамен қозғалмайтындай етіп бинтпен немесе оны алмастырушы материалмен байлау керек.
   
3. 
   Егер шина үшін материал болмаса, мысалы, қол жарақатталса, пиджактың жеңінің шынтақ жерін бүгіп, қолды денеге асылатындай етіп байлауға болады.
   

Бұлшық еттің, связкалардың, сіңірдің созылуы – олардың зақымдалуды атайды. Созылуы ауыр зақым, буындардың ауруымен қатар, тері іседі.

Алғашқы көмек: зақымдаған жерді жоғары көтеріп, ісік орынына салқын компресс басу керек. Жарты сағаттан соң буынды бинтпен байлап, дәрігерге жіберу керек.

СІҢІРДІҢ СОЗЫЛУЫ (растяжение связок).

Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады. Бірақ иықты да, қолды да созылып алуға болады. Бар жағдайда зақымның ауруы сынғандай аурады, әсіресе, сіңір жыртылғанда. Сондықтан соңғы диагнозды рентгенографиядан кейін ғана қоюға болады.

Белгілер:

1. 
   Қатты ауруы.
   
2. 
   Ісінуі.
   
3. 
   Тері түсі өзгеруі.
   

Емдеуі:

Егер ауру және ісік басылмаса дәрігерге барған жөн.

Оның көрінісі сіңір созылуына ұқсайды: тез ауру (резкая боль), ісік және ішкі қан кету (көгеру).

Әдетте онымен ауыр атлеттер, футболистер, баскетболистер, рэгбистер зақымданады.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ОМЫРТҚАНЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма позвоночника).
Белгілер:

1. 
   Зақымдаған жерден төмен ештеңе сезбеу, немесе дененің екіге бөліп тастағандай сезіну.
   
2. 
   Аяқ-қолдың ашуы (бұл мойының зақымданудың белгісі)
   
3. 
   Аяқ және қолдың саусақтардың, олар сынбаса да, қатты ауруы.
   
4. 
   Тердің жансыздануы. Шымшығандағы ештенені сезінбеу.
   
5. 
   Дем алудың қиындауы.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Ауруды қозғалмауын сұраңыз.
   
2. 
   Оны қөрпемен жауып, жедел-жәрдем шақырыңыз.
   
3. 
   Егер адам ессіз, шалқасынан жатса, оны аударманыз. Тек қана ауызынды тексеріп қөріңіз.
   
4. 
   Оның дем алуын қадағалаңыз. Егер дем алу тоқтаса жасанды түрде ауыздан-ауызға дем алдырыңыз. Бұл кезде аурудың басын қозғамаңыз, өйткені одан да қатты зардап шугуініз мүмкін.
   

БАС СҮЙЕГІНІҢ ЖАРЫЛУЫ (Пролом черепа).

Белгілері:

1. Жарадан қатты кетуі.

2.Мұрыннан сарғайған сүйық пен қаннын кетуі. (Кровотечение из носа, смешанное с желтоватой жидкостью.)
Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Қанды тоқтатуға ұмтылу. Залалсыздандырылған таңытқышпен (марлей), матамен немесе орамалмен жаралған жерін жабу.
   
2. 
   Жараны қозғалмай. Байлау. Ауруды травпунтке жеткізу.
   

МИДЫҢ ҚОЗҒАЛУЫ (сотрясение мозга).

Белгілері:

1. 
   Қысқа мерзімдік ессіздік.
   
2. 
   Әлсіздік.
   
3. 
   Әлсіз пульс, дыбысты дем, бет қызаруы, жоғары температура.
   
4. 
   Қөз қарашығының екі түрлігі.
   
5. 
   Журек айнуы. (Тошнота).
   
6. 
   Ориентацияның жоғалуы.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз: Тез арада жедел-жәрдем шақыру.

Электротогымен зақымдану пайда болады:

1. 
   Екі ашық электросымды үстау.
   
2. 
   Бір сымды үстап суда немесе ылғалда тұрсаңыз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Бөлмеде электр қуатын түгел айырып, тоқтан шнурды айырып қою керек.
   
2. 
   Егер бұл мүмкін болмаса:
   

• 
  Өзінді токті өткізбейтін материалға (резинадал жасалған коврик, құрғақ ағаш тақтайға, қалың қағаздар) тұрып сақтау.
  
• 
  Электр тогын өткізбейтін материалды қолданып, жарақаттанған ауруды алып шығу.
  
• 
  Жарақатталған адамды қауіпсіз жерге алып кету.
  

3. 
   Егер ток адамға әлі әсер етіп жатса ағаш тақтайға немесе құрғақ киімге тұру керек, қолды құрғақ матаға орап, қалған матамен жарақаттанған адамды шығару керек.
   
4. 
   Содан кейін егер жарақаттанған адам ессіз болса, оның жағасын, түймесін ағытуы керек.
   
5. 
   Нашатыр спиртпен иіскету.
   
6. 
   Жедел жәрдемді шақыру.
   

1. 
   Ағзаның әлсізденуі.
   
2. 
   Бас айналуы. Жүрек айнуы.
   
3. 
   Қатты сусау.
   
4. 
   Терлеу.
   
5. 
   Ақырын және біркелкі емес пульс.
   
6. 
   Тез дем алу (учащенное дыхание).
   

1. 
   Науқасты басын төмен, аяғын жоғары қаратып жатқызу.
   
2. 
   Оны тыныштандыру.
   
3. 
   Белдігін, түймелерін босату.
   
4. 
   Жедел-жәрдем шақырту.
   
5. 
   Науқасты көрпемен орау. Грелканы қолданбаған жөн.
   
6. 
   Ерін сулау, бірақ су ішкізбеу. Өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны уақытына жасамауға апарады.
   
7. 
   Адамды қозғатпау керек.
   
8. 
   Егер демалу қиындыққа түссе, онда адамды кеудеге жатқызып, басынды қисайту керек.
   
9. 
   Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды түрде дем алдыру.
   

Кейбір төтенше жағдайларда тіс сынады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Егер адам ес-түссіз болса, ауызынан қан кетсе, оны жанынан (поверните на бок) жатқызыныз. Аузынды сыңған тістерден және қаннан босатыныз.
   
2. 
   Дем алуға ыңғайлы жатқызыныз.
   
3. 
   Егер ол есті болса отырғызып, қанды түкіруге ыңғайлы басынды еңкейтіп қойыныз.
   
4. 
   Сыңған тісті алып, орнына тампон салып, 10-15 мин қысып тұрғызу керек. Қан тоқтағанша қайталау.
   
5. 
   Көп қан кетпеу үшін қан кетуі басылмаса дәрігерге қаралу керек.
   

Қиқымнан басқа көзге кірпік, әйнек түсуі мүмкін. Қолайсыз линза да көзді зақымдауы мүмкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Көзді сүртпеңіз, қозғамаңыз.
   
2. 
   Қөздің алмасын дөңгелетіп, не түскенін аңықтаңыз.
   
3. 
   Егер қиқым зрачокта немесе терең қөзде болса, онда оны қозғамаңыз.
   
4. 
   Таза платокпен көзді жауып, травмпунктке барыңыз.
   
5. 
   Егер қиқым оңай алыптастауға беткі жағында болса, онда ағып турған суға немесе судың ішіне көзді қойыныз, содан кейін қиқым түскенше көзді ашып/жауып тұрыныз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Басынды артқа шалқайтып отыру, немесе көзінді жүмып жатып көріңіз.
   
2. 
   Дәріні қолдану (жүрек айнытудан).
   
3. 
   Терезені ашыңыз.
   
4. 
   Кішкенеден су және тамақты ішіңіз.
   
5. 
   Темекі шекпеңіз. Шеккендерден әрі тұрыңыз.
   

Жылу алмасу адамда келесі әдістермен пайда болады:

• 
  Терлеу кезінде адамның организмі салқындайды.
  
• 
  Тер копилярлардың кенеу. Осынын арқасында ол қанмен жақсы қамтиды және де салқындайды.
  
• 
  Жиі дем алу. Артық жылуы (излишнее тепло) өкпе арқылы шығады.
  

КҮН КӨЗІНІҢ ЫСТЫҒЫНЫҢ ЗАРДАБЫ (перегрев на солнце).

Тердің күннің ыстығында көп шығуы ағзаның құрымындағы су мен тұздың азаюына апарады.

Тердің шығуы дене температурасының көтерілуіне жол бермесе де, ағзадағы тұздардың азаюы бұлшық еттің тартылуына осыдан әлсіздікке апарып соғады.

Бұлшық еттің тартылуы және естің талуынан басқа, күннің өтуі бас ауырымен, бас айналуымен және жүрек айналуымен сипатталады. Температура қалыпты жағдайда қалады, бірақ тері суық және дымқыл болады. Бет бозарып (бледнеет), демалыс жиілдетілген болып, қан тамыр соғысы баяулап кетеді.

Адамда іші өтіп, құсса, жағдайы нашарлайды.

Ауырған адамды көлеңкеге әкеліп, тұздалған су беру қажет. Егер де ол естен талса, оны кеудеге жатқызып, демалыс күйі жеңіл болатындай етіп, дәрігер шақыру керек.
ДЕНЕ ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН, ЫСТЫҚ ӨТУ (Перегрев из-за повышения температуры тела).

Адам ыстық және дымқыл климатты жерде болғанда, оның денесінен шыққан тер, теріні суықтандыруға үлгермей, организм сондай климатка үйрену үшін, 3 аптадан 6 аптаға дейін созылады.

Жылулық соғу (тепловой удар) болса, онда дененің температурасы 40 градусқа дейін жетеді. Сондай уақытта адамның терісі құрғақ және ұстағанда ыстық болады. Бас ауырғаның, жүрек айнауының және бас айналғаның науқас адам айтады (жалуется). Сырқат адам есін жоғалтып қалуы мүмкін.

Егер сондай уақытта адамға көмек көрсетпесең, ол өліп қалуы мүмкін.

Сондай симптомдарды көргенде, дәрігерді шақыру керек, ал ол келмей тұрғанда спиртпен немесе сулы жаялықпен жабу керек, дененің температурасы 38 градусқа түскеннен кейін сол процедураларды қоюға болады. Температура түсіп болғаннан кейін сулы жаялықты құрғақ жаялыққа ауыстыруға болады. Егер температура тағы да көтеріле бастаса, тағы да сол процедураларды бастауға болады.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ЖАРАҚАТТАР (раны, царапины, ссадины).
Егер жарақаттар таза, онда оны өзіміз емдеуге болады. Егер жарақат үлкен болса, онда дәрігерге бару керек және укол істету керек.

Емделуі:

1. 
   Жарақаттың өзіне тиіспей, сулы ватамен жарақаттының айналасын сүрту керек.
   
2. 
   Жарақаттың өзін йодпен жағып, оны таза бинтпен байлап тастау керек.
   
3. 
   Үлкен жарақатты мақталы-марлі жастықшамен бинтпен байлап тастау керек.
   
4. 
   Жастықшалар мен бинттерді шығарып жатқанда жарақатқа салатын жағын міндетті түрде қолмен ұстамаңыз.
   

ЖАҚ ЖАРАҚАТТЫ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Ауызды қан мен тістен босату.
   
2. 
   Жақты бинтпен басты айналдыру әрекетімен байлау.
   
3. 
   Тез уақытта дәрігерге жолығу.
   

МҰРЫН СЫНУЫ.

Белгілері:

1. 
   Қатты ауыруы.
   
2. 
   Мұрын сүйегі (переносица) деформациясы.
   
3. 
   Қан ағуы.
   

1. 
   Травмапунке тез жеткізу.
   
2. 
   Рентген жасап, сыну деңгейін аңықтау.
   

МҰРЫННЫҢ ІШІНЕ ТҮСКЕН ЗАТ (посторонний предмет в носу)

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Сіңбіру арқылы мұрынның ішіндегі затты алу.
   
2. 
   Егер де осы әрекет көмектеспесе, травмапунктке жолығу.
   

МҰРЫННАН ҚАН АҒУ

Себептері:

1. 
   Қан сосудтарының түшкіреуден, сіңбіруден жарақатануы.
   
2. 
   Сосудтардың әлсіздігі.
   
3. 
   Қан қысымның секіруі.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Сабырлы отырып, жағаңызды босатыңыз. Мойынызды алға созып, мұрын тесіктерін қысу.
   
2. 
   Мұрынды бір-екі минутқа компресс жасау.
   

ҚАН ҰЙЫЛУ (Кровоподтек)

Белгілері:

1. 
   Жарақат болған жердің ісініп кетуі.
   
2. 
   Қызару (Қанның жұмсақ бұлшық етке өтуінен).
   
3. 
   Қан ұйылудың түсінің өзгерісі, жазылып кетуіне (көк түстен сары жасыл түске дейін).
   

Емдеуі:

1. 
   Ісіп кеткен жердің сүйек соғуын тексеру. (Проверить, нет ли на этом месте перелома или трещины.)
   
2. 
   Ісіп кеткен жерге суық компресс жасау (мұзды полиэтиленге салып бастыру)
   

Бастың қатты соғылуы, қатты дыбыс, бөтен нәрсенің құлақа зардап әкелуі мүмкін, ең қауіптісі құлақ ішіндегі перепонканың тесілуі.

Белгілер:

1. 
   Құлақтың қатты ауруы.
   
2. 
   Бас айналуы.
   
3. 
   Құлақтың естімеу.
   
4. 
   Бас ауыруы.
   
5. 
   Құлақтан қан немесе сары сұйықтың шығуы.
   

1. 
   Жарақат алған адамның басын еңкейтіп, қан құлақтан жақсы ағу үшін дұрыстап отырғызу.
   
2. 
   Жарақаттанған құлақты мақта немесе басқа нәрсемен тықпаңыз, оның ішінде ішкі қысымын өсіп кетуі мүмкін.
   
3. 
   Құлақтын астына мақта қойып, қатты емес байлап тастау керек.
   
4. 
   Егер жарақат алған адам естен талса, оны кеудесінен жатқызып дем алуға қауіпсіз жерге қойыңыз.
   
5. 
   Егер де ол дем алмаса, оған жасанды дем беру керек.
   

ҚҰЛАҚТЫҢ ІШІНДЕ БӨТЕН ЗАТ.

Ортаңғы, ішкі құлақ және барабанная перепонкаға түскен бөтен заттан құлаққа жарақат жасайды.

Белгілері:

1. 
   Құлақ ішіндегі «атыс».
   
2. 
   Құлақ естімеуі.
   
3. 
   Құлақтың үшкір ауыруы.
   

Сіздің әрекетіңіз:

1. 
   Тез уақытта травмпунке жолығыңыз.
   

Құлақ ішінде қоңыз.

1. 
   Құлақ ішін ақтамаңыз, себебі бұл әрекет қоңызды жындандыру мүмкін. Егер де онда инесі (жало) бар болса, ол шағуы мүмкін.
   
2. 
   Басты жерге қарай еңкеіңіз. Мүмкін, қоңыз өзі шығады.
   
3. 
   Егер ол шықпаса, құлақ ішіне кішкене жылы су құйыңыз.
   
4. 
   Егер де жоғарыда айтылған шаралар қөмектеспесе, онда дәрегерге жолығыңыз.
   

• 
  Суықтан, ыстықтан, жаңбырдан және желден қорғану үшін орын табу.
  
• 
  Өзіңді біреу байқау үшін: от жағу, ағашқа ашық түсті киім ілу, SOS сигналын беру керек.
  
• 
  Суды үнемдеу керек. Егер су жоқ немесе аз мөлшерде болса, су бар жерді табу қажет.
  
• 
  Тамақ үнемдеп, оны табудың жолын іздеу.
  

1. 
   Құрғақ материал табыңыз: Құрғақ шөп, сабан, шыршаның шайырлы бұтақтарын.
   
2. 
   От жағудың орнын әзірлеңіз, үш жағынан тас және үлкен бұтақтар қойып, желді жағын ашық болу керек.
   
3. 
   Көбірек бұтақтар алыңыз.
   
4. 
   Шөпті шағыңыз. Отқа үрлеп кішкенеден бұтақ қосыңыз.
   
5. 
   От көп уақыт жану үшін, ауаның келуін аздаңыз кейіннен барлық жақтардан тас пен құмды қойыңыз. Арасына жанған үлкен бұтақтарды қосыңыз.
   
6. 
   Түнде тонып қалмау үшін, оттан қашық емес жерде бөгем (заграждение): тас қойып ағаштың жуан бұтағын т.с.с. және отпен осы бөгеттің арасына жату керек, жылу таралану үшін.