Ономастикалық хабаршы №1 (31) 2016

48

ХАБАРШЫ

Ономастикалық

қатысы бар беймифтік сарындар, деректер пайда болған. Алаш туралы мифтер 

Ұрым  заманы  қабатында  «ноғайлы  заманы»  және  «қазақ»  термині  заманына 

қатысты бұлыңғыр деректер, түсініктер сақтаулы.

Алаш идеясы - бүлінген заманда («Орманбет би өлгенде») халықты, елді бір 

ту астына біріктіру, бір ұранмен рухын көтеру, яғни елдікті, егемендікті, бірлікті 

орнату болып табылады. Осы идея - Алаш-Алаша культі сонау мифтік бағзы за-

маннан бері қазақ даласында, қазақ халқының танымын, жүрегінде, жырында, 

тілінде, дінінде сақталып келеді. Оған мына жоғарыда келтірілген аңыз (сондай-

ақ өзге аңыздар) «Үш Алаш», «Алты Алаш», «Алаш маңы» сөзі орамдары, со-

нымен бірге:

 

 

 

«Кеш Алаш алаш болғанда,

 

 

 

Алаша хан болғанда, 

 

 

 

Үйіміз ағаш болғанда,

 

 

 

Ұранымыз «Алаш» болғанда,

 

 

 

Үш жүздің баласы қазақ емес пе едік», -

немесе

 

 

 

«Алаш, алаш болғалы,

 

 

 

Алаша атқа мінгелі,

 

 

 

Ала шұбар ту байлап,

 

 

 

Әлім еді ағасы», - деген жолдар айғақ бола алады.

Қазақ тарихында шын мәнінде Алаша хан да болған көрінеді. С.Қондыбайдың 

көрсетуінше: «В 1391 году войска Тимура Хромого во время похода на Тохта-

мыша разгромили людей Алаша, убили сыновей Алаша хана. То есть согласно 

легенде, Алаша хан жил в XVI веке, по-видимому, это было прозвище одного из 

предводителей казачьей ватаги. После распада первой казачьей общины, начиная 

с конца XIV века, слово «казак»и «алаш» стали популярными в кипчакоязычной 

среде казахских степей, и после XV века стали самоназванием новой самоор-

ганизующей общности - современных казахов. Имя «Алаш» использовалось в 

качестве всенародного девиза урана, боевого клича: сначала только алаш-алши-

нов, затем ногайцев и позже казахов вообще. «Алаш баласы» (сыновья Алаша) 

- второй этноним казахов, дублирующий в мифопоэтики и генеологии названия 

казак/казах. Первая государственная структура казахов в 1917-1919 года называ-

лась Алаш-Орда, существовала и национально-демократическая партия «Алаш» 

[5,53-54].

Сонымен, «Алаш» антропонимикалық концептісінің құрылымы өте кең әрі 

терең,  этномәдени  мазмұны  диахронды,  көп  қабатты  когнитивтік-ментальді 

құрылым екеніне көзіміз жеткен болар. Осында когнитивті құрылымдар когни-

тивтік-ментальді кешен ретінде дүние болмысының белгілі бір фрагментін, бөлігін 

суреттей  алады.  Әрине,  ғаламның  (дүниенің)  толық  көрінісі  концептілердің 

жүйелі жиынтығынан құралмақ.

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: