Оразбаев Қ. И. О-65 Жалпы топырақтану

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қосымшалар 
1-қосымша 
 

2-қосымша 
Қазылған топырақ шұңқыры 
 
 
 
 
 

 
3-қосымша 
Топырақтың механикалық құрамын ылғал әдісімен 
анықтау 
 
 
 

5-қосымша 
 

Қазақстан топырақ экологиясының картасы 
1. Қоңыржай-ылғалды оңтүстік орманды даладағы 
сұр-
орманды
топырақ 
2. Қоңыржай-құрғақтау даладағы 
кәдімгі қара
топырақ 
3. Құрғақтау даладағы 
оңтүстік қара
топырақ 
4. Қоңыржай-құрғақ даладағы 
күңгірт-күрең
топырақ 
5. Құрғақ даладағы 
күңгірт 
топырақ 
6. Шөл даладағы 
ашық-күңгірт
топырақ 
7. Өте құрғақ солтүстік шөлдің 
құба
топырағы 
8. Қуаң – құрғақ орталық шөлдегі 
сұр-құба
топырақ 
9. Таулы – территориялар (
таулы-тундралық, таулы-
шалғынды
, таулы-орманды, 
күңгірт түсті, таулы сұр-орман-
ды,
таулы-орманды 
қара топырақ тәрізді, таулы-далалы, қа-
ратопырақтар, күрең
топырақтар, 
қоңыр
топырақтар, 
сұр-
қоңыр
топырақтар, 
сұр
топырақтар) 
 

6-қосымша

263 
7-қосымша 
 
Топырақтағы қоректік элементтердің өсімдіктің 
тыңайтқышсыз өсуіне жеткілікті мөлшері (кг/га, орта 
құмбалшықты құрам) 
 
Гидролизді 
азот 
(Тюрин-Кононова 
бойынша ) 
Р2О5 
К2О 
Мачигин 
әдісі 
Чириков 
әдісі 
Мачигин 
боынша 
Чириков 
бойынша 
Дәнді дақылдар, екпе шөптер 
~ 50 
25-35 
75-125 
250-350 
60-100 
Техникалық және отамалы дақылдар 
~ 70 
40-50 
125-175 
350-450 
100-140 
Көкөністер 
~ 100 
55-65 
175-225 
50-650 
160-200 
 
Топырақтағы микроэлементтердің өсімдіктің өсуіне 
жеткілікті мөлшері 
(кг/га, орта құмбалшықты құрам) 
 
Mn 
Zn 
Cu 
Co 
B 
Mo 
Крупский –Александрова әдісі бойынша 
Су 
сүзіндісі 
Григг 
бойынша 
Дәнді дақылдар, бұршақ тұқымдастар 
8-12 
2-3 
0,2-0,3 
0,15-0,2 
0,2-0,4 
0,2-0,3 
Көкөністер, екпе шөптер 
15-25 
4-6 
0,5-0,6 
0,3-0,5 
0,4-0,6 
0,3-0,4 
Қарқынды жүйедегі барлық суармалы дақылдар 
35-45 
9-12 
1,0-1,2 
0,7-1,0 
0,9-1,2 
0,4-0,6 
 
Топырақтағы қарашірінді мөлшері мен топтық құрамы 
 
Топырақтар 
рН 
Қарашірінді
-нің орташа 
мөлшері, % 
Қарашіріндінің топтық құрамы, % 
Гумин 
қыш-
қылы 
Фульво 
қыш-
қылы 
Басқа 
органикалық 
заттар 
Сілтісізденген 
қаратопырақ 
5,8-6,5 
8,5 
35 
42 
23 
Кәдімгі 
қаратопырақ 
6,8 
7,5 
35 
37 
28 
Қуатты 
қаратопырақ 
7,0 
10,7 
40 
39 
21 
Қою қаракүлгін 
топырақ 
7,5 
3,5 
34 
35 
31 
Қаракүлгін 
топырақ 
> 8,0 
3,0 
23 
45 
32 
Бозтопырақ 
< 8,5 
1,5 
21 
41 
38 
 

264 
8-қосымша 
 
Топырақтың қарашірінділік жағдайының көрсеткіші 
(Гришина және Орлов бойынша) 
Көрсеткіш 
Анықталу деңгейі 
Шамасының шегі 
Қарашірік 
қабатындағы 
қарашірінді мөлшері, % 
Өте жоғары 
Жоғары 
Орта 
Төмен 
Өте төмен 
> 10 
6-10 
4-6 
2-4 
< 2 
0-20см 
(0-100см) 
қабаттардағы қарашірінді 
қоры, т/га 
Өте жоғары 
Жоғары 
Орта 
Төмен 
Өте төмен 
> 200 (>600) 
150-200 
100-150 (200-400) 
50-100 (100-200) 
<50 (<100) 
С:N қатынасы бойынша 
қарашіріндінің 
азотпен 
қамтамасыз етілуі 
Өте жоғары 
Жоғары 
Орта 
Төмен 
Өте төмен 
< 5 
5-8 
8-11 
11-14 
>14 
Органикалық 
заттардың 
гумификациялану деңгейі; 
(С
гк
:С
общ
)х100% 
Өте жоғары 
Жоғары 
Орта 
Төмен 
Өте төмен 
>40 
30-40 
20-30 
10-20 
<10 
 
Жер беткейінің тіктігіне байланысты топырақтың
шайылу деңгейі 
 
Жер беті 
Беткейдің тіктігі, 
Градус 
Топырақтың ықтимал шайылу деңгейі 
Тегіс 
Жайпақ 
Ылди 
Тіктеу 
< 1 
1-2 
2-5 
>5 
Болмайды 
Нашар, әлсіз білінеді 
Орташа 
Күшті (қарашірінді горизонты толық 
жоғалған) 

МАЗМ¥НЫ
Kipicne...................................................................................................................................3
I Бел1м. 1.1 Топырак гылымыньщ даму тарихы.........................................................5
1.11 Топырак туз1лу у д е р ю .............................................................................................36
1.111 Топырактын морфологиясы..................................................................................50
I.IV Топырак тузуий факторлар.................................................................................... 78
I.V Топырактын химиялык курамы............................................................................. 91
II Бел1м. II.I Топырактын коллоидты бел1п жэне онын cinipy кабшеттш п...100
11.11 Топырактыц cinipy каб1леттшп........................................................................ 104
11.111 Топырактагы Tipi белжтщ манызы...................................................................111
II.IV Топырак гумусы мен су турлер1.......................................................................124
III Бeлiм. III.I Топырак кунарлыгы........................................................................... 130
111.11 Топырактагы органикалык заттар ыдырауыньщ аэробты yAepierepi..... 152
IV BefliM. IV.I Орманды дала мен далалы аймакта калыптаскан топырактар. 165 
IV.II Зонааралык (интразоналык) топырактар........................................................174
IV.Ill Ke6ip топырактар................................................................................................181
V Бел1м. К,азакстан Республикасы топырагына кыскаша сипаттама.
Топырак тYpлepi мен зоналары туралы TyciHiK......................................................187
V.I.К,азакстан топырак жамылгысынын жалпы сипаттамасы............................ 188
V.II Жаздык алкап топырактарындагы зоналык зандылыктардыц жергшюй 
жагдайга байланысты езгеру сипагы........................................................................ 193
VI Бол1м. VI.I Каратопырактын шыгу Teri.............................................................. 204
VI.II Кдратопырактыц касиеттер1.............................................................................. 208
VII EeniM. Кургак дала мен шелейт топырактары................................................. 214
VII.I Шел далалар мен тау бектерлер1 топырактары...........................................218
VII.II Тузданган топырактар мен солодтар, олардын таралуы мен аумагы....222
VII.III Казакстан территориясындагы зонашаларга кыскаша сипаттама........229
VII,IV Таулы аймактардыц топырактары................................................................ 234
VIII Бел1м. Топырак эрозиясы жэне онымен курес шаралары........................... 237
Топырактану терминдершщ кыскаша сезд!г1.........................................................249
К,осымшалар................................................................................................................... 255
Эдебиеттер Ti3iMi...........................................................................................................263
265