Тіршіліктің пайда болу тарихы

Кайнозой. Жаңа өмір заманы (үзақтығы 66 млн жыл) Антропоген (төртінші) (1,8 - біздің күндер)Мұздьң алаңының мезгіл-мезгіл кеңеюі. Қырымға және Еуропанын ортасына дейін жеткен 3-5 ірі мүз басу. Мұздыққа таяу климаттың ылғалдығы жөне мұздықтан алыс климаттық құрғақ болуы. Мұхит деңгейінің 80-120 м төмендеуі- Суыққа төзімді формалардың (зілдер, жүндес керіктер, солтүстік бұғылары), шөл формаларының өте көп мөлшерде дамуы. Ірі жыртқыштар, шөпқоректілер және гоминидтер.

Неоген (үшінші) (25-1,8)Альпі, Карпат, Гималаи, Кавказдар қалыптасты. Теңіздің өте құрғауы, Антарктиданы мұз басу. Солтүстік жөне Оңтүстік Америка арасында фаунаның алмасуы. Сонынан олтүстік және Оңтүстік Америка арасындағы алмасу. Австралияда - қалталылар. Жәндіктер мен өсімдіктердің түрлік құрамы қазіргі замандағыларға жақындаған. . Жабық тұқымды өсімдіктер және сүтқоректілер: аю, мысық, керік, бұғы, жайлаң (жи­раф), жоғары сатылы приматтардың (адамтөріздестердің) үстем болуы. Австралопитектің пайда болуы. Тайга және тундра флорасы қалыптасты. Адантектес приматтарда қарапайым естілік әрекеттің пайда болуы

Палеоген (66-25)Теніздердің сансыз көп көтерілуі және қайтуы, тау түзілу. Теңіздерде косжактаулы ұлулар, мүкденелілер, сүйекті балықтар тіршілік етті. Континенттік сукоймаларда құйрықты және құйрықсыз қосмекенділер, тәмсактар (крокодил) болды. Құрлықта тасбакалар, кесірткелер өмір сүрді. Төменгі сатылы приматтар (лемурлар) өркендеді. Бунакденелілер алуан түрде кездесіп, жабықтұқымды өсімдіктер үстемдік етті. Өте ежелгі маймылдар (парапитектер), кұстардын осы замангы тұқымдастары, тұяқтылар болды. Приматтардың миы жөне сезім мүшелері дамыды

Мезозой Орта өмір заманы (ұзақтығы 165 млн жыл) Бор (ұзақтығы 70 млн жыл)Су өте күшті жайылып, теңізді су басты және су қайтумен араласты және ауа райы салкындады. Анд және жартасты таулар өсті. Ұлулар, мүкденелілер, саусаққанатты балықтар, жорғалаушылар болды. Тісті және желпуіш құстар, қалталылар және қағанақты сүтқоректілер п.б. Алғашкы жабық\т өсімдіктер өмір сүріп. буынаяқты бунакденелілер (тозаңдандырғыштар) қаптап кетті. Қосжактаулылардын 70%-ы, теңіз кірпісінің 50%-ы, аммониттердің 100%-ы, белемниттер, динозаврлар, ихтиозаврлар, қарапайым сүтқоректілер және бірқатар балдырлар өліп бітті. Гинкголылар (ашық\т өсімдіктер класы) көбейді. Құстардың мишығында, сүткоректілердің алдыңғы миында сайлар пайда болды, кұрсақта даму, гүлдер және жемістер пайда болды

Юра (ұзақтығы 60 млн жыл) Атлант мұхиты, қатпарлық (жер кабығының) қалыптасты. Климат бастапкыда ылғалды, кейінірек құрғақ болды. Теңіздерде ұлулар (белемниттер, аммониттер, қосжақтаулылар, бауыраяктылар), сары балдырлар өмір сүрді. Құрлықта жорғалаушылар, ихтиозаврлар, плезиозаврлар, динозаврлар пайда болды. Қырыкжапырақтар және ашық\т өсті. Көмірдің жинақталуы жалғасады. Алғашкы құс - көнекүс (археоптерикс) пайда болып, бейімділік жетіле түсті.

Тирас 30-40 млн .Гондвана ыдырауы, құрғақшыылық климат, көмір түзудің азаюы. Косжактаулылар, тікентерілілер, бауыраяқтылар, балықтар, жорғалаушылар, қылшабуынұрпаттылар, қырықжапырақтылар, қырық буындар, қылқанжапырақтылар өмір сүрді. Алты сәулелі маржандар, тасбақалар, тәмсақтар, ихтиозаврлар, алғашқы қарапайым сүтқоректілер болды. Ірі космекенділер ж\е балықтардың көптеген топтары өліп бітті. Баласын сүтпен Коректендіру, төрт бөлікті жүректін пайда болуы.

Палеозой. Перм кезеңі (50 млн жыл)Орал жөне Тәңіртау (Тянь-Шань) тауларының калыптасып болуы, теңіздін кері қайтуы, тұйық континенттік айдындардың қалыптасуы. Климат суықтан ыстыққа дейін, құрғаққа аймақталған. Көмір түзілу жалғасуда. Жәндіктер (омырткасыздар) кластарында отрядтар мен тұкымдастар өте көп мөлшерде өліп біткен. Жорғалаушылар, қырықжапырактөріздестер және ашықтүкымдылардың (кылкан жапырактылардың) үстемдік етуі. Аңға ұқсас қасиеттері бар алғашқы жорғалаушылардың пайда болуы. Тістің саралануы

Карбон (тас көмір) кезеңі (65 млн жыл)Негізінен жылы және ылғалды климат. Осы заманғы континенттік жылы теңіздердің көлемі кеңейді, құрлықты су басты. Қазақстанда Орал жене Тәңіртау (Тянь-Шань) қалыптасты. Географиялық белдемділік айкындалып, анықтала бастады. Көлемді тас көмір түзілуі. Балықтар, аммониттер жөне өзге ұлулар, мүкденелілер, тікентерілілер, маржандар, қосмекенділер өмір сүрді. Өсімдіктерден қылшабуындар (плаундар) және әр түрлі қырықжапырақтар өсті.

Девон кезеңі (55 млн лет)Кезеңнің басында теңіз кейін жылжыды, ортасында - қатты шегініс болды, сонында құрлықтың көп тағы су басты. Сансыз жәндіктер (омырткасыз­дар) және жақсүйексіздердін көпшілігі өліп бітті. Балықтардың барлық формалары: шеміршекті, саусаққанатты, сүйекті (сәулеқанатты) және қостынысты балықтар пайда болды. Аммониттер пайда болып, үстемдік жасады. Құрлық игерілді. Өрмекшілер, кенелер, құйрықаяқтылар өмір сүрді. Алғашқы қосмекенділер болды. Споралардың негізгі топтары: қылшабуындар, қырықжапырақтар және нағызтұқымды өсімдіктер өсті. Риниофиттер өліп бітті, топырақ жабыны қалыптасты. Өсімдіктерде ұлпалар және мүшелер бөлініп, спора түзу іске асты. Өкпе және тері арқылы тыныс алып, аяк пайда болды.

Силур кезең (35 млн жыл)Теңіз шегініс жасады. Саян, скандинавиялық таулар түзілді. Балдырлар үстемдік етті. Ішекқуыстылар, ұлулар, мүкденелілер, иықаяқтылар өмір сүрді. Алғашқы ауамен тыныс алатын жануарлар - кұршаяндар, сондай-ақ көне балықтар пайда болды. Кұрлыққа өсімдіктер - ринифиттер шықты. Өсімдіктерде алғашқы ұлпа ризоидтар және жануарларда атмосфералық тынысалу пайда болды.

Ордавик кезеңі (55 млн жыл)Осы заманғы континенттін үлкен бөлігін теңіз алып жатты, олар соңынан шегініс жасады. Буынаяқтылар: трилобиттер мен иық аяқтылар үстемдік жасады. Тікентерілілер басаяқты ұлулар, маржандар, суда тіршілік ететін өрмекшітәріздестер, омыртқалылардан балықтар, өсімдіктерден балдырлар болды. Күрекаяқты ұлулар, мүкденелілер өмір сүрді. Басаяқтыларда және балықтарда ми пайда болды

Кембрий кезеңі (80 млн жыл)Теңіздердің көтеріліп, шегшуі, соңынан шегінуі, көлемшің ұлғаюы байқалды. Ми-нералданған қаңқалары бар ағзалар пайда болды. Балдырлардың, трилобиттердін, шаянтәрізділердін, ұлулардың, тікентерілілердін әр алуан типтері өмір сүрді. Желілілер, жақсүйексіз омырткалылар тіршілік етті. Әр алуан қарапайым тікентерілілер және т. б. өліп бітті. Екінші реттік ауыз және ішкі қаңқалы болды.

Протерозой. 2500-570+20 Венд (ежелгі славян тайпа-сының атауымен аталган) (80 млн лет) 650 или 690-570)

Архей 3,5-2,5 млрд жыл ±100 млн (900 млн жьиідан көбірек) Тарих өміріндегі ең ұзын заман Жанартау іс-әрекетінің белсенділігі байқалды. Тіршіліктің дүниеге келуі. Прокариоттың пайда болуы. Микроағзалардың, әсіресе бактериялар түріндегі сан алуан топтары қалыптасты. Строматолиттер - цианбактериялар, бәлкім шоғырлы формалар Жасушалық гетеро- және автотрофтық, пигменттер ж\е фотосинтез көрініс берді