Орындаған: Орман Бекарыс Тексерген: Муса Құндыз Мусақызы Алматы 2023
жүктеу/скачать 67,6 Kb.
|
Психологиясрс
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырыбы: «
|
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Факультеті: «Экономика және бизнес жоғарғы мектебі» Кафедрасы: «Қаржы» СӨЖ Тақырыбы: «Тұлғаның мотивациялық сферасы.Эмоция психологиясы» Орындаған:Орман Бекарыс Тексерген: Муса Құндыз Мусақызы Алматы 2023 Тұлғаның мотивациялық сферасы дегеніміз не? Әрбір тіршілік иесінің өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған сол немесе басқа мінез-құлықты ынталандыратын өзіндік қажеттіліктері бар. Әр адамда қажеттіліктің саны мен деңгейі әртүрлі, бұл өмір сүру салтына, өмір сүру жағдайына, ұйымдасу деңгейі мен қоғамдағы орнына байланысты. Дегенмен, қажеттілік жеке ұғым, ал қажеттіліктерді қанағаттандыру адамның мінез-құлқын, іс-әрекетін бақыламай мүмкін емес. Осылайша, қажеттіліктер мотивацияны тудырады, ол өз кезегінде қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін сол немесе басқа мінез-құлықты қалыптастырады. Мотивация – адамдардың мінез-құлқын түсіндіретін себептер жүйесі. Ал, біз түсінгеніміздей, егер әркімнің қажеттіліктері болса (тіпті ең қарапайымдары да), онда әркімнің өз әрекетінің мотивтері міндетті түрде болады.Бұл құрылым жастың, қоғамдағы жағдайының, білімінің, материалдық әл-ауқатының, тәрбие деңгейінің, тіпті тұрғылықты жерінің өзгеруіне байланысты басым мотивтердің өзгеруімен сипатталады. Мотивациялар адамда туғаннан дерлік пайда болады және адаммен бірге дамиды. Ал белгілі бір иерархия адамда әрқайсысы басқалардан басым болатын белгілі бір моральдық және материалдық құндылықтардың болуына байланысты. Дегенмен, нақты мотивтер адамда ситуациялық түрде туындауы мүмкін - белгілі бір қажеттіліктердің туындауына қарай. Және, әрине, белгілі бір мотивтердің басым болуы нақты адамның бағытына тікелей байланысты. Тұлғаның бұл сферасының негізгі құрамдас бөліктеріне қажеттілік, тартымдылық, сонымен қатар белгілі бір қызығушылықтар, ниет, идеал, әлеуметтік-психологиялық нормалар, стереотиптер және т.б. Барлық адамдарда тұлғаның мотивациялық сферасының өзіндік иерархиялық құрылымы бар, бірақ, әдетте, мотивтер пирамидасының негізі барлығына бірдей. Шамамен диаграмма келесідей: • органикалық (тамаққа, сусынға); • материалдық (ақшаға, мүлікке қажеттілік); • әлеуметтік (құрметке, беделге, өзін-өзі бағалауға, әділеттілікке деген қажеттілік); • рухани (қажеттілік қоғамда, өзін-өзі тәрбиелеу, рухани деңгейді көтеру, сенім). Тұлғаның мотивациялық сферасы психологияның маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, өйткені мотивациялар адамның нақты мінез-құлқын, адамның қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты мақсаттарға жетуге бағытталған мінез-құлық қызметін анықтайды. Алайда, тұлғаның мотивациялық сферасы жеке адамды тек бір жағынан сипаттайды. Бұл саладан басқа, бір-бірімен байланысты және бөлек өмір сүре алмайтын эмоционалды, ерік-жігер мен интеллектуалды сәттер де бар. Біз бәріміз үнемі әртүрлі эмоцияларды бастан кешіреміз: қуаныш, қайғы, қайғы және т.б. Эмоциялар класына сонымен қатар сезімдер, аффекттер, құмарлықтар, күйзелістер жатады. Эмоциялар бір-бірімізді жақсы түсінуге көмектеседі. Әртүрлі ұлттарға жататын адамдар адам бетінің өрнектерін дәл қабылдай алады. Бұл сезімдердің туа біткен сипатын дәлелдейтін фактіні дәлелдейді. Қазір эмоцияларды бірқатар ғылымдар белсенді түрде зерттеп жатыр, сондықтан эмоцияларды атайтын, белгілейтін және сипаттайтын эмоционалды лексиканың барлық түрлерін зерттеуге тырысу өте уақтылы болып көрінеді. Бұл ретте этнопсихология мен ұлттық сипаттың ерекшеліктері, мәдениеті мен менталитетіндегі (атап айтқанда, орыс және британдық) ұқсастық пен айырмашылықтар позициясынан этникалық қауымдастықтың өмір сүру ерекшеліктері сияқты маңызды экстралингвистикалық факторлар ескеріледі. Эмоциялар ішкі тіл, сигналдар жүйесі, оның көмегімен субъект болып жатқан оқиғаның маңыздылығы туралы біледі. Эмоциялардың ерекшелігі - бұл әрекет мотивтеріне сәйкес келетін мотивтер мен жүзеге асыру арасындағы байланыстың тікелей көрінісі. Адам әрекетіндегі эмоциялар оның барысы мен нәтижелерін бағалау, іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру және бағыттау қызметін атқарады. Эмоциялар адамның қажеттіліктерін және олар бағытталған объектілерді сипаттайды. Эволюция барысында эмоционалдық күйлер мен сезімдер өмірлік процесті оңтайлы шектерде ұстау тәсілі ретінде биологиялық тұрғыдан бекітілді. Олардың ағза үшін маңызы белгілі бір факторлардың деструктивті сипатын болдырмау болып табылады. Эмоциялардың көмегімен адамдар бір-бірін жақсы түсінеді, ұжымдық белсенділікке, қарым-қатынасқа бейімделе алады. Сонымен, эмоциялар ағзаның функционалдық жағдайын және адам әрекетін реттеудің негізгі механизмдерінің бірі болып табылады. Эмоциялардың қызметтерін зерттеудің мақсаттылығы эмоцияның адам өмірі мен іс-әрекетіндегі маңыздылығына байланысты. Жүргізілген көптеген зерттеулерге қарамастан, даусыз өзектілігі мен практикалық маңыздылығы, эмоционалдық функция түрлерінің әдістемелік негізділігі мәселесі бүгінгі күнге дейін жеткіліксіз зерттелген. Эмоциялар адамның белгілі бір затқа бағытталған қажеттіліктерін сипаттайды. Эволюция үдерісінде эмоционалды түйсінулер мен күйлер өмірлік үдерістерді оңтайлы шекарасында қолдаудың құралы ретінде биологиялық тұрғыда бекіді. Олардың ағза үшін мәні белгілі бір факторлардың бұзушы сипаты туралы ескертуде байқалады. Осылайша, эмоциялар адамның ағзасы мен іс-әрекетінің функционалды күйін реттеудің негізгі тетіктерінің бірі болып табылады. Платонның шәкірті Аристотель «Жан туралы» трактатында 3 түрлі жан түрін анықтады және сезімнің міндетті түрдегі заттылығын, эмоцияның сипатын айқындады. Ежелгі гректік философияда эмоция жайлы Эпикур еңбектерінде құнды пікірлер айтылады. Ғалым жан күйзелісін, қорқыныш сезімін, мазасызданудың сана-сезімнің адасуы деп түсіндірді. Эпикур пікірінше, адам үшін сезімнен артық даму жоқ. Аффективті қалыппен күресудің бірқатар жолдары ұсынылды: 1) Аффекті сырттай байқалуға ауыспауы тиіс: сырттай байқалу аффектіні нығайтады (мұнда ішкі, эмоционалды реакциялар сыртқы мінезқұлықпен байланыста болады); 2) Өзге әрекетке ауысу яғни, қорқыныш кезінде ерлік пен шыдамдылық үлгісін, ал мазасыздану кезінде тыныш күйді еске түсіру. Бұл сияқты ұсыныстар, зейінді өзекті қалыптан ауқымды қалыпқа ауыстыру қазіргі, яғни психотерапевтік бағыттарда, мысалы нейролингвистикалық бағдарламада ұсынылады (NLP). 3) эмоцияларды үнемдеу оның қарқынын бәсеңсітеді. 4) iс-әрекет пен аффект арасында арақашықтықты құру. Мысалы, атақты философ Ф. Декарт өзінің философиялық тұжырымдамаларында эмоцияның психофизиологиясына үлкен мән береді, яғни тыныс алу, қан қысымы, пульстің өзгеруі сияқты өзгерістердің табиғаты туралы жазды. Сезімдер проблемасы жайлы «этика» деген еңбегінде Б. Спиноза терең жазды. Л.С. Выготский Б. Спинозаның еңбегіне орынды баға берді. Б. Спиноза бойынша, адам тәні табиғатынан аффектілер шығады. Ол 3 негізгі аффект түрін бөліп көрсетеді: қанағаттанбау, қанағаттану және қалау. Адамға зиян келтіретін аффектілер: қайғыру және жек көру. Жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуы біздің зерттеу пәндерімізге де өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Адам табиғаты жөнінде революция жасаған ғалымдар Ж.Б. Ламарк, Ч. Дарвиндер пайда болды. Жаратылыстанушы Ч. Дарвин өзге проблемаларымен қатар эмоцияларды да зерттеді. «Адамда және жануарларда эмоцияның пайда болуы» деген 1872 жылғы еңбегіндегі жүйеленген зерттеулер оны мынандай қорытынды жасауға келіп жеткізді: «Біздерді ым-ишарат арқылы бейнеленетін сезімдеріміз эволюциялық процесс нәтижесі болып табылады». Ч. Дарвин эмоциялардың байқалуын бас салып төну мен қорғануда көрінетін сақталып қалған әрекеттердің қалдығы деп қарастырды. Жануарлардың әлеуметтеніп дамуына орай бұл қимыл-қозғалыстар дербес рөлге ие болды. Американ психологы У. Джеймс теориясында субъективті эмоционалды тәжірибе физиологиялық функциялармен қатысты қарастырылады. У. Джеймстің жұмыстары әрі қарай ми мен эмоцияның нейрофизиологиялық негізін зерттеуде алғашқы қадам болып саналады [11]. З. Фрейд неврологияны мидың жұмысы арқылы эмоцияларды түсіндіруге тырысты. Ол былай деді: «Эмоциялар – ми тереңіндегі жағымсыз сезімдерінің күшеюі немесе азаюы». Американ психофизиологтары Д. Олдс, П. Милинер, Р. Хит, К.Сен-Джонсон, швейцар физиологы В. Гесс, кеңестік нейрофизиологтар В.Н. Бехтерев, Ю.А. Макаренко, П.В. Симов және т.б зерттеулері бас миында түрліше эмоционалды орталықтардың ашылуына әкеліп соқты. Бұл жаңалық П.К. Анохинге эмоционалды құбылыстардың жануарлар эволюциясының механизмі, олардың өмір сүруге тырысу, қоршаған ортаға бейімделу қасиеті екендігі жайлы тұжырымдама жасауға әкеліп жеткізді. П.К. Анохин эмоцияларды қарапайым субъективті құбылыстар деп түсіндірді де олардың психологиялық мазмұнын нақтылады. У. Джеймс пен К.Г. Лангенің перифериялық теориясы маңызды рөл атқарды. Бұл теория бойынша эмоция туындағанда, субъект бұл эмоцияны өзінің ағзасында физиологиялық өзгерістерді түйсіну ретінде бастан кешіреді. У. Джеймс былай деді: «Біздер қайғырамыз, себебі: жылаймыз, өкпелейміз – себебі: соққы береміз, қорқамыз – себебі: дірілдейміз». Әдебиеттерге талдау жасай келе, бүгінгі күні сипаттау ретінде эмоцияның келесі сипаттарын бөліп көрсетуге болады: а) санада эмоцияның тікелей бастан кешулер ретінде берілуі; б) эмоцияның психофизиологиялық сипаты: бір жағынан аффективті толқу, енді бірі – органикалық байқалуы: в) эмоцияның айқын берілген бояуы. Эмоциялар – бұл аса кең ұғым, сезімдер эмоционалды күйлердің белгілі бір көрінісін білдіреді. Күнделікті өмірде эмоция деп, біз әдетте адамның алуан түрлі реакцияларын – ынтызарлықтың буырқанған күйінен көңіл-күйдің нәзік тербелістеріне дейінгі реакцияларды атаймыз. Психологияда эмоция деп, адамның өмір сүруіне арналған ішкі және сыртқы жағдаяттарды бағалауды және тұлғалық маңыздылықты көрсететін, толғаныстар түрінде жүзеге асатын психикалық процестер аталады. Нәтижесінде, эмоцияның аса маңызды сипаттамасы ретінде олардың субъективтілігі алынады. Эмоциялар арқылы адам өзінің заттарға деген қажеттіліктерін саналы ұғынады. Кез келген эмоция жағымды немесе жағымсыз болуы себепті, адам қойылған мақсатқа жету туралы тұжырым жасай алады. Мысалы, жағымды эмоция әрдайым қаланған нәтижеге жетумен байланысты болса, ал жағымсыз эмоция керісінше, қойылған мақсатқа жетудегі сәтсіздіктермен байланысты болады. Осылайша, эмоциялар адамның іс-әрекетін реттеумен тікелей байланысты болады деген тұжырым жасауымызға болады. жүктеу/скачать 67,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|