Қоршаған ортаны модельдеуде сапалы мүмкіндіктерге ие, сезімдік тұрғыдан түсініктіұғымдар жиынтығы негізінде құрылады, алдын ала жазылып қойған программа кодын көп рет қолдануға мүкіндік береді



жүктеу/скачать 8,61 Mb.
бет11/35
Дата25.08.2017
өлшемі8,61 Mb.
#27256
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   35

Процедуралар мен функциялар

Программаларда кейбір операторлар бөлігі программаның әр жерінде қайталанып кездесуі мүмкін. Осы қайталанып кездесетін опреатор бөлігін ішкі программа түрінде келтіріп және ішкі рограмманы ақыруда ұйымдастыру керек. Ішкі программа – бұл үлкен емес программа, яғни жалпы есептің бір бөлігін шешуге арналған. Әрбір ішкі программаның аты болады, ол программада ішкі программаны шақыру үшін қолданылады. Ішкі программаларды құру үшін процедуралар мен функциялар қолданылады.

Ішкі программалардың параметрлері болады. Олар формальді және нақты параметрлер деп бөлінеді. Функцияны сипаттау бөлігіндегі көрстеілген парамтре формальді деп аталады. Процедураны шақыру инструкциясында көрстеліген параметрлер нақты парамтрлер деп аталады. Параметрлер ішкі программаға мәліметтер жібері үшін және ішкі программа нәтижелерін алу үшін қолданылады.
Функция.
Функция – бұл ішкі программа, аты бар инструкциялардың тізбегі. Функцияны шақыру жалпы түрде былай жазылады:

Айнымалы фнкция (параметрлер);



  1. айнымалы – функция есептеген мәнді меншіктеуге арналған айнымалының аты.

  2. Функция – функция аты;

  3. Параметрлер – формальді параметрлер тізбегі, функция мәнін есептеу үшін қолданылады.

Төмендегі ескертулерге көңіл бөлу керек:

    1. функция мәні меншіктелетін айнымалының типі, функция типімен сәйкес болуы керек.

    2. әрбір функция үшін параметрлер саны және типі анықталған болады.

Жалпы түрде функцияны сипаттау төмендегідей болады:

Function аты (1-параметр:1-тип,...,к-параметрлік: к-тип): Тип

Var // жергілікті айнымалыларды сипаттау;

begin


// функция инструкциясы;

аты өрнек;

end;

Function – Delphi ортасының қызметші сөзі, бұл сөзден кейін функция инструкциясы жазылады.



Параметр – функция мәнін есептеу үшін қолданылатын айнымалы.

Аты – функция аты, программадан функция инструкциясына ауысу үшін қолданылады.

Тип – функция мәнінің типі.
Процедура
Ішкі программа мына екі жағдайда процедура түрінде болады:


  1. Ішкі программа негізгі программаға ешқандай мәліметтерді қайтармаған жағдайда процедура түрінде болады.

  2. Ішкі программа оны шақырған программаға бірден артық мән қайтарғанда процедура үрінде болады.

Жалпы түрде процедураны сипаттау:

Procedure Аты (var 1 параметр:1-тип;..., var к-параметр: к-тп);

Var

// жергілікті айнымалыны сипаттау;



begin

// процедура инструкциясы жазылады;

end;

к-параметр – формальді параметр, ол процедура ішәінде қолданылады.

Процедураны шақыру.

Аты (параметрлер тізімі);

Аты – шақырылатын процедура аты.

Параметр тізімі – үтірмен ажыратылатын нақты параметрлер.

Енді процедуралар мен функцияларға мысалдар келтірейік.


1-есеп. Үш бүтін санның көбейтіндісін еептейтін процедура жазып, оны негізгі программада шақырып, нәтижесін экранға шығару.

Есептің шығарылуы (1 - әдіс).

    1. Формаға нәтижені шығару үшін Memo1 компонентін және процедура денесін жазуға Button1 компонентін орналастырайық. Компоненттер үшін өзгеретін қасиеттерді былай сипаттауға болады:




Компоненттер

Мәндер

Memo1

Button1


Button2

Lines: бос

Caption: «Есептеу»

Caption: «Шығу»





  1. «Есептеу» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне өту. Сонда OnClick оқиғасы процедурасының дайындамасы шығады.

  2. Процедура дайындамасына процедура денесін жазу:

Tform.Button1.Click(Sender:TObject);

Var

m:integer;

Procedure kob(a,b,c:integer; var nat:integer);

Begin

nat:=a*b*c;

End;

Begin

kob(9,7,5,m);

Memo1.Lines.Add(IntToStr(m));

End;

End.

  1. «Шығу» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне процедура денесін жазу:

Tform.Button2.Click(Sender:TObject);

Begin

Form1.close;

End;

  1. Іске қосу командасын орындау. Ол үшін Run пункті арқылы немесе F9 басу арқылы іске асыру.

  2. «Есептеу» батырмасын басу. Нәтиже форм терезесінде көрінеді.

  3. «Шығу» батырмасын басып, шығып кету.


2-әдіс. Функцияның көмегімен үш санның көбейтіндісін табу.

  1. Функцияның процедурадан айырмашылығы бірінші тақырыптарының жазылуында; екінші айырмашылығы, функция денесінде функция атына функция нәтижесі меншіктеледі. Формаға 1-әдістегі компоненттер қасиеттерімен орналастырылады.

  2. «Есептеу» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне өту. Сонда OnClick оқиғасы процедурасының дайындамасы шығады.

  3. Процедура денесі төмендегідей болады:

Tform.Button1.Click(Sender:TObject);

Var

M:integer;

Function kob(a,b,c:integer):integer;

Begin

Kob:=a*b*c;

End;

Begin

M:=kob(9,7,5);

Memo1.Lines.Add(IntToStr(m));

End;

End.

  1. Іске қосу командасын орындау. Ол Run мәзірінің Run пункті арқылы немесе F9 пернесін басу ароқылы іске асырылады.

  2. «Есептеу» батырмасын басу.

Мұндағы a,b,c – формальді параметрлер, 9,7,5- нақты параметрлер. Нақты параметрлер тізімінің саны және типі формальді параметрлердің тізімімен сәйкес болу керек.

Ішкі программалардың параметрлері мәндер, айнымалылар, тұрақтылар болуы мүкін. Сондықтан оларды параметр-мән, параметр-айнымалы, параметр-тұрақтылар деп атайды. Параметр-мәнге мысалы a,b,c жатады. Параметр-айнымалы var қызметші сөзінен кейін сипатталады. Параметр-тұрақты ішкі программада, егер берілетін мән өзгермейтін болса const қолданылады.


2-есеп. Екі бүтін санның қосындысын табуға процедура жазып, негізгі программада процедураны шақырып, нәтижені экранға шығару.

Есептің шығарылуы.

  1. Формаға нәтижені шығару үшін Memo1 компонентін және процедура денесін жазуға Button1 компонентін алдыңғы мысалда көрсетілгендей орналастырып, қасиеттерінің мәндерін қойып шығу.

  2. «Қосынды» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне өту. Сонда OnClick оқиғасы процедурасының дайындамасы шығады.

  3. Процедура дайындамасына процедура денесін жазу:

Tform.Button1.Click(Sender:TObject);

Var

m:integer;

Procedure min(a,b:integer; var c:integer);

Begin

If a>b then c:=b else c:=a;

End;

Begin

Min(7,5,m);

Memo1.Lines.Add(IntToStr(m));

End; end.

  1. Іске қосу командасын орындау.

  2. «Қосынды» батырмасын басу.


3-есеп. Жиын элементтерінің қосындысын есептеуге функция жазу. Негізгі программада жиын элементтерін енгізіп, нәтижені экранға шығару.

Есептің шығарылуы.

  1. Формаға нәтижені шығару үшін Memo1 компонентін және процедура денесін жазуға Button1 компонентін алдыңғы мысалдарда көрсетілгндей орналастырып, қасиеттерінің мәндерін қойып шығу.

  2. «Қосынды» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне өту. Сонда OnClick оқиғасы процедурасының дайындамасы шығады.

  3. Процедура дайындамасында программа модулін жазу:

Procedure

Tform.Button1.Click(Sender:TObject);

Type

Massiv=array[1..50] of integer;

Var

Mass:massiv

s,i:integer;

function sum(m:massiv; k:integer):integer;

var

nat,I:integer;

begin

nat:=0;

for I:=1 to k do

nat:=nat+m[i];

sum:=nat;

end;

begin

for I;=1 to 7 do

mass[i]:=I+5;

s:=sum(mass,7);

memo1.Lines.Ad(IntToStr(s));

end;

  1. Іске қосу командасын орындау. Ол Run мәзірінің Run пункті арқылы немесе F9 пернесін басу ароқылы іске асырылады.

  2. «Қосынды» батырмасын басу.

Ішкі программа өзін-өзі шақыра алады, Object Pascal-да оны басқаша рекурсивті ішкі программа деп атайды. Рекурсивті ішкі программаға мысал келтірейік.
4-есеп. Факториалды есептеу. Факториалды есептеуге функция жазу. Негізгі программада (Edit1)е нгізу өрісінен санды алып, функцияны шақыру және алынған нәтижені Memo1 өрісіне шығарады.

Есептің шығарылуы.

  1. Формаға енгізу үшін Edit1 өрісін, нәтижені шығару үшін Memo1 компонентін және функция денесін жазуға Button1 компонентін орналастырып, қасиеттерінің мәндерін қойып шығу.

  2. «Есептеу» батырмасын екі рет басып, программа код терезесіне өту. Сонда OnClick оқиғасы процедурасының дайындамасы шығады.

  3. Программа модулін жазу:

Procedure Tform.Button1.Click(Sender:TObject);

Varn:byte;

Function fac(n:byte):extended;

Var nat:extende;

Begin

If n in [0..1] then nat:=1 else nat:=n*fac(n-1);

fac:=nat;

End;

Begin

n:=StrToInt(Edit1.text);

Memo1.lines.Add(FloatToStr(fac(n)));

End;

End.
11-ДӘРІС. Батырмалар мен ауыстырғыштар

  1. Стандартты батырма.

  2. Суретті батырма.

  3. Тәуелсіз фиксациялы ауыстырғыш.

  4. Тәуелді фиксациялы ауыстырғыш.

  5. Басқару элементтерін біріктіру.

Delphi компоненті ТComponent класы деп атайды. Мына тарауда жалпы қасиеттері жазылады, әдістері және оқиғалар компанентері.Сондықтан әдістер жиының алу үшін, қасиеттер және оқиғалар нақты компонентер Delphi-да қызмет етеді.



Иерархия компоненті. Delphі-дағы компонентер Тcomponent класынан бұзылған жалпы қасиеттері және әдістері инкапсулировать етілген компонент.

Тcomponent класс көрінетін базалық компонентің құрайды, сол сияқты көрінбеу компоненті. Көбінесе көріну компоненті TControl класынан шығады.

Осы кластың 2 мұрасы- TWinControl және TgraphicControl компонентің екі группасын анықтайды: ресурс терезесі болатын (TСontrol ) және ресурстің болмауы (TgraphicControl)

Ресурс терезесі- Windows-та арнайы ресурс, терезеде қызмет етуге арналған ресурс. Терезе компоненті өзінің орындалу кезінде Windows-қа терезе қарайды, ресурсін белгілеп алу қажет етеді және егерде қажет еткенің қанағаттандырылса дискриптор терезесі пайда болады.



Тышқан көрсеткіші

Экранда тышқанмен көрсету Cursor компоненті осы қасиетте тәуелсіз болса, онда ол формасын өзгерте алады. Программист стандартты емес көрсеткіштерді пайдаланып құруға болады.

§ редактордың көмегімен Delphі-дағы бейне көрсетілген және оны ресурстың файл

программасына еңгізу.

§ ең алдымен программада жұмыс істеу кезінде ресурстік файлдан LoodCursor функция-

сының көмегімен жүктейміз және Cursor тізімімен Sreen обьекттісін жүктегеннен



кейін стандартты емес көрсеткіштерді Cursor компонентері немесе экранда тағайындау.

  1. меню опцийдан Tools/Image Editor, Delphi-дағы бейнені редакторда жүктеу.

  2. Редактор терезесінде File/ New/Resource File, таңдаймыз-содан сон Resource /New/ Cursor.

7 - сурет


3. Опцийдің көмегімен Resource/Rename міндетті түрде стандарты Cursor 1 ресурсты кез-келген атқа ауыстыру керек.

  1. Екі рет тізімдегі ресуртан шертіп немесе опцийдан Resourse/Edit таңдаймыз- сонда экранда терезе редакторында екі бос өріс пайда болады, қызыл бояумен рамкаға алынған. Сол жақ өріс үлкен масштабтағы көріністі көрсетеді, ал оң жақ өзінің табиғи түрін көрсетеді.

5. Формадан қажетті құралды таңдап редактордың сол жақ терезесінен Shift клавишасын басып отырып домалағымызды жасаймыз, фигурамыз ойдағыдай шығу үшін.

Көрсетілген тышқанмен крестиктан көрсетіп біраз оң жақта және сол жақ төмен бұрышта редактор өрісінің бұрышында орналасқан, тышқанның сол жақ батырмасын басып отырып және көрсеткішті біраз сол жаққа және өрістің оң жақ төменгі бұрышында содан сон клавишпен батырманы жібереміз.

6. Бос формадан жаңа проект құрайық және мынадай оқиғалармен өңдейік OnGreate

Form1 үшін

{SR*.DFM}

{SR Cursor,res}

Procedure TForm1.FormGreate(Sender: TObject);

Begin


//көрсеткішті тіркейміз

Screen.Cursors[1]:=LoodGreate(Sender:TObject);

//клиент формасының бөліміне пайдаланамыз

Cursor:=1;

End;

Ескерту:Screen.Cursor көрсеткішін тіркеу кезінде диапозонда индекс көрсеткіші көрінбеуіде мүмкін –32768-ден +32767-ға дейін.



Диапозондағы индекс –22-ден –1-ге дейін стандартты көрсеткіштерге толық.

Жалпы тағайындау компонентерін пайдалану.

Әр бір тараудың бөлімдерінің тағайындау жұмыс істеу компонентер класына қысқаша сипаттама беру.

TFrame-рамка және қалып компоненті. Ол компонент ең алғаш Delphi 5-те шыққан. Ол рамкасын айқындайды-контейнерге басқа компонентерді орналастырады.

TPopupMenu-көмекші (локальді) меню.

TpopupMenu-компонентер класын көмекші (локальді) меню құруға пайдаланады, тышқанның оң жақ батырмасын басқаннан кейін пайда болады.

Басты менюден көмекші менюге кез-келген компонентік терезеге құруға болады.

TLabel -текстік бейнелер үшін белгі. Tlabel- (метка) компонентер класы әр түрлі формадағы жазуды сығыстырады. Ол үшін центірлік компонент Caption қасиеттерін пайдалынады.

TFont-қасиеттерінің көмегімен жазуды әр түрліғып жазуға болады. (осы 2 қасиет TgraphicControl мұрасынан белгіленген. Сондықтан ол кестеден дұрыс бейнеленбейді.

TEdit- шығару және жолды бейнелеуді.

Tedit –компонент класы 1 жолды тексті көрсетеді, оның көмегімен бір текстік немесе бірнеше ұзын жолдар қосуға болады.

Центірлік компонент Text.OnChange өңдеуші оқиғасының көмегімен текстің шығуын программа байқалады және оны сүзгілеп алады және шықпаған символдарды илемейді.



TMemo- шығару және тексті бейнелеу.

TMemo- компонент класы шығаруға арналған редакциялау және жеткілікті текстің ұзындығын бейнелейді. Қасиеттерімен және әдістерімен мына кластардың (Count, Add, Delete, Clear және т.б) сақталған компонентер динамикалық өңдеуге болады.

BorderStyle, CanUndo, HideSelection, MaxLentgh, Modified, OEMConvert, OnChange, ReadOnly, Sellength, Selstart және SelText қасиеттері аналогты

Tedit қасиеті.

TButton- батырма . Tbutton-батырмасы программада кең көлемде басқара алады, алгаритм батырмасымен байланысты іске асыру OnClick-оқиға өңденеледі.

TCheckBox- тәуелсіз қосылғыштар. TcheckBox- тәуелсіз қосылғыштар, тұтынушылар өздірінің шыққан шешімдерін көрсете алатын үшін Да/Нет немесе Нет/Незнаю деген үшін пайдалынады.

TRadioButton- тәуелді қосылғыштар. TCheckBox-тен айырмашылығы TRadioButton- компонентері тәуелді қосылғыштарды көрсетеді, бір немесе бірнеше өзара іс-қимылдарын тағайындайды.

TListBox- таңдау тізімі.

TListBox- компонент класы Windows-қа таңдау тізімі үшін стандартты түрде пайдалынады.

TComboBox- тізімдерді таңдауда ашады. TComboBox- комбинерлі тізім TListBox- және редактор Tedit комбинациялық тізімді көрсетеді, сондықиан оның қасиеті және тәсілдері компонентерде өзара байланысты.

TGruopBox- топтасу мәтіні . Бұл компонентер контейнер қызмет етеді, рамка және текстік тіктөрбұрыш терезені көрсетеді, үздік рамка.

TActionlist- механикалық әрекет. Бұл компонент ең алғаш Delphi 4-те шыққан. Ол көрінбейтін бейне және ол механикалық әрекетке қызмет етеді. Ең алдымен оның редакторының көмегімен әрекет құрайды- Taction обьект класы ( редактор 2 рет батырманы басып компонентке немесе опций Action List Editor көмегімен көмекші меню тышқанның оң жағымен үстінен басып отырғанды шығарады.

Timer- таймер нақты уақыт аралықтарын есептеу. Оның қасиеті Interval , интервал уақытын анықтайды милисекундта.

Таймер қосындысы Enable қасиеттегі True-ден өту керек. Таймерді бірлет қосқанда уақыт сайын OnTimer оқиғасын қозғай береді, пока Enable қасиеті False-ні қабылдағанша.



TBitBtn- бейнелі батырма. TВitBtn- пиктографик батырма TВutton батырмасында әр түрлі стандартты атқа ие. Оның ерекше қасиеті-Cluph қасиет, батырманың үстінгі жағында салынады.

TSpeedButton- құрал саймандар тақташасындағы батырма TSpeedButton- батырмасы TBitBtn айырмашылығы 3 жағдайда қарастырылады:

1) бұзылып бара жатқан жағдайды өңдеуге болады..

2) олар берілген модальді терезені жаба алмайды.

3) олар үнсіз бола алмайды.



TMasKEdit- арнайы редактор. TmasKEdit –редактор тексті шығаруға арналған. Егер . TmasKEdit қасиеті берілген онда жай оқағанға True берілген, егерде шаблон жолдары берілсе.

TDrawGrid- тәлкелік кесте.

TDrawGrid- компоненті программистқа құруға мүмкіндік береді және кестелік структура мәлеметтерге қызмет етеді. Бұл өрістер текстік жолдарды сақтауға пайдалынады және суреттейді.

Procedure TfmDrowGrid.FormGreate(Sender:Tobject);

//тізімді құрады және толтырады SlBitMap

const


Fnames:array [0..3] of String={}

(“athena.bmp”,”construe.bmp”,”earth.bmp”,”technlgy.bmp”);

var

k:integer;



begin

//жолдың тізімін құру

SlBitMap:=Tstringlist.Greate;

//Файлдарды немесе суреттерді құрайды

witn SlBitMap do for k:=0 to 3 do

begin


Add(Fname[k]);

Objects[k]:=TbitMap.Greate;

(object[k] as TbitHap). Lood Fromfile(Fname[k]);

end;


end;

procedure TfmDrawGrid. FormDestroy(Sender:Tobject);

//жолдар тізімін жояды.
begin

SlBitMap.Free

end.

TImage- сурет бейне салу.

Бұл компонент Delphi-ң бір түріндегі 3 форма еңгізуге, құруға пайдаланып бейне, сурет, пиктограммалар немесе метафайлдар. Кез-келген осы 3 бейне центірлік компонентке- Pucture-де орналасқан.



TShape- cтандартты фигура. Компонент қарапайым бір элементарлы геометриалық фигураны салады, (тікбұрыш, квадрат, домаланған тіктөртбөрыш, элипс, домалақ) Фигуралар компонентке толық орын алады.

TSrollBox- мәтіндік сырғытпалар.

TSrollBox- компонент класы келесі контейнерлік компонентерінің сығыстыру үшін қызмет етеді.

TRichEdit- RTF кстік бейнені шығарады. TRichEdit- компоненті ұзақ жолды редакторға қызмет етеді. RTF форматты текстік кеңейтпеде жұмыс істейді.

Animate- (жаңдандыру, қозғалыс әсерін ұйымдастыру) қозғалыс әсерін ұйымдастырады. Компонент формаға орнатылған кезде соңына индекс қосылып класс атауын алады.

TDateTimePicker- мерзім/уақыттың шығуын бейнелейді. Компонент мерзім және уақыттың шығуына жұмыс істейді.

Date Mode= dmComboBox бейнесін көрсету кезінде колендары ашылмауы мүмкін, мерзімді терезенің жоғары жағына қолмен орналастыруы мүмкін.

Property Date:Tdate мерзімнің көрінуін ашады.

TDTDateFormat=(dfshort dflong);

Property Date Format: мерзімнің шығуын анықтайды.

dfshort-08.09.99

dflong-8 Сентябрь 1999,

TdateTimeKind=(dtkDate,dtkTime);

Property King: TdateTimeKind: Сақтау компоненті анықталады: dtkDate- дата dtkTime-уақыт.

TPaintBox- сурет салу терезесі. TpaintBox- компонентің тағайындау қарапайым таза арқау терезені алып сурет салу үшін бейнелейміз. Арқау (Канва) компонентінде сақталынады, графикалық құралдар-Font қасиеттерінде, Pen және Brush ал жалпы сурет салу өңделген OnPaint оқиғасында жатыр.

Мысалы:

Procedure Tform1.PaintBox1.Paint(Sender:Tobject);

var


x,y:integer;

begin


with PaintBox1, Canvas do

begin


Brush. Color:ClRed;

Ellipse(0,0, Width, Height);

Font.Name:='Arial';

Font.Size:=Height div 5;

Font.Style:=[fsBold,fsItalic];

Font.Color:=ClWhite;

x:=(Width-TextWidth('Delphi'))div 2;

y:=(Height-TextHeight('D'))div 2;

TextOut(x,y 'Delphi');

end;


end;

Қайталау кезінде бос форма компоненті TPaintBox және оның өлшемін белгілеп қою керек;

Height=100, width=300.

TGouge-индикатор көлемі.

TGouge- компоненті кейбір сандық өлшемдердің ауысуына қызмет етеді

Property BackColor: TColor; индикатор боялмаған бөлімі

Property Fore Color: TColor; индикатор боялған жағы

12-ДӘРІС. Формаларды қолдану


  1. Форма сипаттамасы.

  2. Формалардың өзараәрекеттесуін ұйымдастыру.

  3. Модальды формалардың ерекшеліктері.

  4. Диалогтарды жүзеге асыратын процедуралар мен функциялар.



Бос форма және оны түрлендіру

Біз формалар терезесі, прогаммалар терезесі Windows жобасыннан тұратынын айттық. Сөйтіп File/New/Application опциясын таңдағаннан кейін қарапайым программа дайын болды. Дегенмен, бұған дейін: өзіңіз жұмыс істейтін каталогты құрып, Delphi – дің күйін келтіру (баптау) қажет.


Delphi – ді баптау

Программалар жобасымен жұмыс істеу процесінде сізге формалар мен модульдер жиындығын құру қажет. Бұл мәліметтерді жеке папкада файлдар түрінде сақтаған дұрыс. Оның ішінде өзініздің жұмыс папканызды құруға болды. «My_fist_program» деген атпен папка құрыңыз, оның ішіне өздерініздің программанызды сақтайтын папка құрыңыз.

Екіншіден, Delphi ортасының стандартты келтірілген күйіне өзгеріс енгізу қажет. Бұл сіздің құрған программаңыздың соңғы нұсқасының автоматты түрде сақталу үшін керек.

Ол үшін Tools/Environment Options менюін таңданыз, пайда болған сұхбат терезесінде Preferences бетінің екеніне назар аударыңыз. Осы беттің сол жақ жоғарғы бұрышында Autosave Options тобында “Editor Files”және “Desktop” деген ауыстырып қосқыштары бар. Ауыстырып қосқыштары екпінді жасау- программа коды терезесінің мәтінін және Delphi терезесінің жалпы орналасуын автоматты түрде сақтайды. Бұл программаны жоғалудан қорғайды. Тышқанмен белгілеу арқылы осы ауыстырыа қысқыштарды екпінді жасаймыз. Компиляция барысын қадағалап отыру үшін Compiling және Running тобындағы Show Compiler Progress ауыстырып қосқышын екпінді жасаңыз. Сондай –ақ, программа кодына түсіндірмені – мәтін фрагменттерін сақтауға болады, ол программа жұмысына әсер етпейді, бірақ оның мәтінін түсінікті етіп көрсетеді. Мәтін шығару үшін шрифті тағайындау қажет:

Tools/ Editor Options Display бетінде Editor Font–қа Times New Roman шрифт түрін тағайындау қажет.

Енді алғашқы программаны жүргізуге бәрі дайын болды. Негізі  терезеден батырмасын немесе F9 басқару клавишын басыңыз. Сонымен, Delphi ортасындағы программа үш кезеңнен өтеді: компиляция – компоновка – орындау.

Компиляция кезеңінде код терезесінде дайындалған программа мәтіні Object Pascal тіліне ауыстырылады; комппоновка кезеңінен дайын программа жедел жадыға шақырылып, орындалуға жіберіледі.

F9 клавишін басқаннан кейін Save Unit1 As сұхбат терезесі пайда болады, яғна Delphi Unit1.pas модулі үшін файлдфң аты мен ол орналысатын папканың атын сұрайды, сондай-ақ, модульдің де атын өзгерту қажет (немесе әрбір есепке жеке папка ашып, Save All командасы арқылы бәрін сақтаған дұрыс).



Delphi- дегі атаулары. Delphi- дегі атау латын әріптерінен басталатын әріптер, цифрлар және сызғыш болуы тиіс, атау цифрдан басталуы керек, ұзын атау бере беруге болады.
Форманың қасиеттерін өзгерту

Алдымен модуль ұғымына тоқталайық. Әрбір жаңа форма құрғанда модуль құрылады. Программаны компиляциялау кезінде Delphi заты .PAS, .DFM және .DCU болып келген файлдарды әрбір модуль үшін құрады: .PAS файл- программа коды терезесіндегі мәтін көшірмесінен тұрады; заты -.DFM файылында форма терезесінің мазмұны сақталады; ал файылында – екі файлдан алынған мәтінді машиналық нұсқауға түрлендіру нәтижесі сақталады. .DCU файлдары компилятормен құрылады және ол компоновщиктің жұмысы үшін қажетті базаны береді. Одан кейін ол заты .EXE болып келген біртұтас шақырылатын файлға түрленеді. Енді программаны түрлендіру көрейік, алдымен терезе тақырыбын өзгертейік. Алғаш Delphi жүйесіне кіргеннен кейін, терезе тақырыбы форма тақырыбына сәйкес келеді. Тақырыпты өзгерту үшін Объектілер Инспекторы терезесіне беру қажет. Form1 программасының терезесін жабыңыз. Объектілер Инспекторы терезесінің Caption жолын тышқанмен белгілеңіз. Осы жолдың оң жағында жыпылықтаған курсор болады. Клавиатураны кириллицияға ауыстырып, «программа» деп жазыңыз, одан кейін F9 ды басыңыз. Программаның бұл орындалуы – тақырыбы «программа» деп аталатын терезе құру. Объектілер Инспекторы терезесі арқылы программалар терезесінің бір қасиетін – тақырыбын өзгертейік. Дәл осылай формалардың кез келген қасиетін өзгертуге болады.


Формаға жаңа компоненттер орналастыру
Формаға жаңа компонент орналастыруды қарастырайық. Ол үшін алдымен орналасатын компонентті таңдау қажет, одан кейін форма терезесіндегі компонент орналасытын орынды тышқанмен белгілеу жеткілікті.

Енді программалар терезесіне әртүрлі жазуларды, түсініктемелерді орналастыруға арналған Label(белгі) компонентін орналастырайық. Алдымен, компоненттер политрасынан Standard бетінің ашылғанына көз жеткізу қажет. Курсорды әрбір компоненттің үстінен жүгізгенде оның аты жазылады. Компоненттер политрасына курсорды келтіріп, тышқанмен белгілейміз, одан кейін форма терезесінде белгінің орнын көрсетеміз.

Жаңа компоненттің стандартты аты Label1, батырмадағы жазудың да аты осындай болады. Объектілер Инспекторы терезесіндегі жолының көмегімен бұл жазуды оңай өзгертуге болады: «программа N1» деп енгіземіз. Бұл енгізілген жазу формадағы компоненттен көрінеді.

Енді жазудың түсі мен шрифті өзгертейік. Ол үшін Объектілер Инспекторы терезесіндегі Font қасиетін тышқанмен белгілейміз, батырманың көмегімен жолдың оң жақ бөлігінен шрифті түзететін сұхбат терезесі ашылады. Size тізімінен шрифтің өлшемін 24, Color тізімінен қажетті түсті таңдаймыз. ОК батырмасымен терезені жабамыз. Форма терезесіндегі компоненттегі жазу өзгеруге сәйкес қасиетін өзгертеді.


13-ДӘРІС. Менюмен жұмыс істеу

  1. Басты меню.

  2. Контексті меню.

  3. Меню конструкторы.

  4. Менюді динамикалық баптау.

Файл деп дербес компьютердің сыртқы жадысының атау берілген бөлігін түсінеміз. Кез келген файлдың өзіне тән үш ерекшелігі болады. Біріншіден, файлдың атауы бар, программаға осы атауы бойынша бір мезгілде бірнеше файлмен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Екіншіден, ол бір типті компоненттерден тұрады. Файлдан басқа Object Pascal–дың кез келген типі компоненттер типі бола алады. Үшіншіден, файлдың ұзындығы жөнінде оны хабарлауда ешнәрсе айтылмайды, ол тек сыртқы жады құрылғысының көлемімен шектеледі. Файлдық типті төмендегі үш тәсілдің бірімен беруге болады:



<аты>=File of <тип>;

<аты>=TextFile;

<аты>=File;

Мұндағы <аты> - файлдық типтің аты; File of - қызметші сөздер (файл, содан); TextFile - стандартты мәтіндік файл типінің атауы; <тип> - файлдан басқа Object Pascal –дың кез келген типі.

Мысалы,

Type


Product=Record

Name: String;

Code: word;

Cost: Comp

End;

Text80=File of String[80];



Val F1: File of char;

F2:TextFile;

F3:Text80;

F4:F4 of Product;



Файлдармен жұмыс

Хабарлау тәсіліне қарай, файлды үш түрге бөлуге болады: мәтіндік, типтік және типтік емес.

Ақпарат ASCII кодымен берілген файл мәтіндік файл болып табылады. Мәліметтердің кез келген қарапайым типі осылай беріледі. Жеке мәндер файлда жол болып беріледі. Мұндай жазулар ақпарат бөліктері болып бірігуі мүмкін. Мәтіндік физикалық файлдың атауы үшін оның заты .txt, .doc болып беріледі. Программалау тілдеріндегі программа мәтіндегіфайлдар үшін заты тілдің белгісін білдіреді, мысалы, .pas, .bas. Физикалық мәтіндік файл тізбекті кіру мүмкіндігі бар файл болып табылады.

Типтік файл – бұл компоненттері – мәндері екілік кодпен берілген, файлдық типтен басқа, жай және құрылымдық типті файл. Файл компоненті деп файл жөніндегі дербес мәліметті айтады. Мысалы, integer немесе real типті файл. Типтік файл тікелей кіру мүмкіндігі бар файл болып табылады, бірақ өзінің компоненттеріне тізбекті түрде кіру мүмкіндігін де береді.

Типтік емес файл – бұл компоненттері 0 мен 1 екілік цифрлардан құралған сегіз битті тізбек болып табылады. Мысалы, жадының кез келген ұяшығындағы кез келген типті ақпарат түрінде көз алдымызға елестетуге болады. Файлдарға төмендегідей ұғымдар тән: файл атауы, файл типі, файл компоненті, файлды жазу, файлды жазудың соңы және файл соңы. Бұл ұғымдардың бәрі логикалық та, физикалық та бола алады. Мысалы, файлдың логикалық атауы және файлдың физикалық атауы. Файлды жазудың соңы – тасымалдаушыға физикалық жазудан кейін қойылатын белгі. Ол EOL (End Of Line) деп аталады. Ол физикалық файлмен жұмыс барысында жазудың соңы кездессе мәнін қабылдайды.

Файлдың соңы – тасымалдаушыға физикалық файл компонентінің соңын жазғаннан кейін қойылатын белгі. Ол EOL (End Of Line). Сондай-ақ, физикалық файлмен жұмыс барысында файлдың соңы кездессе, true мәнін қабылдайтын Паскальдың бұл айнымалы функциясы да осылай аталады.

Физикалық файлдар оның компонентіне кіру тәсіліне қарай тізбекті және тікелей болып екіге бөлінеді. Осы бөлінуге сәйкес файлдар тікелей кіру және тізбекті кіру мүмкіндігі бар файл деп аталады.

Файлға тікелей кіру жағдайында файлдың кез келген компоненттерімен жұмыс істеу үшін тікелей кіруге болады. Тікелей кіру мүмкіндігі бар файлдың барлық компоненттері нөмірленген. Нөмір нольден басталады, яғни 1-компоненттің нөмірі - 0, екінші компоненттің нөмірі 1 және т.с.с. Бұдан, файлдың соңына n+1–ші орынға n–нөмірлі компонент орналасады. Тікелей кіру мүмкіндігі бар файлды тасымалдаушының кез келген бөлігіне тікелей кіруге мүмкіндік беретін ақпарат тасымалдаушыларда ғана орналастыруға болады, мысалы, магнитті дискілерде.

Тізбекті түрде кіру мүмкіндігі бар файл компоненттерін оқу тек бірінші компоненттен басталады. Сондықтан, тасымалдаушының қандай да бір компонентін оқу үшін ізделінді компонент табылғанынша алдыңғыларын өткізіп отыру қажет. Тізбекті файлдың қарапайым мысалына магнитті лентада жазылған файл жатады.

Object Pascal тілінде файлдармен төмендегідей жұмыс түрін ұйымдастыруға болады:



  • файл құру;

  • мәліметтерді файлға жазу;

  • мәліметтерді файлдан оқу;

  • файлды түрлендіру.

Файлмен жұмыс істеу үшін логикалық атауы бойынша логикалық файл сипатталуы тиіс. Одан кейін логикалық файл физикалық файлмен сәйкес құрылғыда, ақпаратты тасымалдаушыда байланысуы тиіс. Одан кейін физикалық файлды ашуға мүмкіндік болуы қажет. Файл тек оқу үшін, тек жазу үшін немесе оқу және жазу үшін ашылады. Оператор арқылы логикалық файл мен физикалық файлды байланыстырғаннан кейін файлмен жұмыс істеуде файлдың логикалық атауы пайдаланылады. Бұдан кейін жұмыс физикалық файлмен орындалады.

Логикалық файлдың сипатталуы

Файл үшін логикалық және физикалық файл ұғымы енгізіледі. Логикалық файл – бұл ақпараттың қандай да бір абстракт көлемі. Физикалық файл – бұл физикалық тасымалдаушыда жазылған логикалық файл: диск, дискет, дисплей экраны, магнитті лента және т.б. Мысалы, сыныптағы оқушылардың аты-жөнінің тізімі логикалық файл болып есептеледі. Сондай-ақ, қағазға немесе дискіге жазылған Object Pascal программасының мәтіні де физикалық файл болып табылады. Логикалық файл мен физикалық файлды байланыстыру стандартты AssignFile процедурасы арқылы жүзеге асырылады:

AssignFile(<логикалық файл аты>,<физикалық файл аты>);

Мұндағы <логикалық файл аты> – программада файлдық айнымалы ретінде хабарланған файлдық айнымалы, <физикалық файл аты> – файл атынан тұратын мәтіндік өрнек, егер қажет болса файлға кіру маршруты толық көрсетіледі.

Паскаль тілінде логикалық файл ретінде мәліметтердің арнайы типі – файл құрылымы енгізілген.

Файлды ашу

Программада файлдармен жұмыс істеу үшін алдымен оны ашу қажет. Бұл әрекет алдын-ала хабарланған файлдық айнымалыны бұрын құрылған файлдың немесе жаңадан құрылатын файлдың атымен байланыстырылғаннан кейін, сондай-ақ, ақпарат алмасу бағытын көрсетуді қамтиды: файлдан оқу немесе оған жазу.

Файлмен жұмыс істеу үшін – ашу, ал жұмыс аяқталғаннан кейін – жабу қажет. Оқуға арналған файл RESET(FF) операторымен, жазуға арналған файл REWRITE(FF) операторымен ашылады. APPEND(FF) – мәтіндік физикалық файлға мәліметтер қосып жазуға арналған.

Мәліметтерді оқу және жазу белгілі READ/WRITE операторларының көмегімен жүзеге асырылады, тек тізімінің басында файлдық айнымалының аты көрсетіледі:

READ(FF,тізім)

WRITE(FF,тізім)

Файлдың жабылуы CLOSE(FF) операторымен орындалады.

Файлды шартты түрде басы бар, соңы тіркелмеген лента түрінде елестетуге болады. Файлдың компоненттері осы лентаға бірінен соң бірі тізбектеліп жазылады.



REWRITE командасы жазуға арналған файлды ашып, файлды жазу режимінің бастапқы күйіне келтіреді, маркер нольдік позицияға орналасады. Егер FF файлы бұрын болса, онда ол жойылады.

RESET командасы бойынша диск каталогындағы физикалық файлдың бар екендігіне көз жеткізеді, егер физикалық файл табылмаса, онда файл табылған жоқ деген хабарлама беріледі. Егер файл табылса, маркер көрсеткіші нольдік күйге келтіріледі, файл мазмұны жойылмайды.

APPEND командасы бойынша файл көрсеткіші оның соңына орналастырылып, бұрыннан бар файлға қосымша мәліметтер тіркеліп жазылады.

Файлдармен жұмыс істеуге арналған процедуралар мен функциялар

Файлдың кез келген түріне пайдалануға болатын процедуралар мен функциялардың тізімін келтірейік.



  1. Procedure AssignFile(var F; FileName,:String); - Fфайлдық айнымалысын FileName атты файлмен байланыстырады;

  2. Function ChangeFileExt(const FileName, Extensions:String):String; - файлдың затын Extension параметрімен берілген файл затына өзгертеді;

  3. Procedure ChDir(Path:String); - Ағымдағы каталогты өзгертеді: Path -ескертусіз орнатылған каталогқа баратын жолды көрсететін жолдық өрнек;

  4. Procedure CloseFile(Var F); - Файлды жабады, бірақ F файлдың айнымалысымен AssignFile процедурасымен алдын-ала орнатылған байланыс сақталады. CloseFile процедурасының функциясы программа жұмысы дұрыс аяқталған жағдайда барлық ашылған файлдар автоматты түрде жабылады.

  5. Function DateTimeToFileDate(DataTime:TDataTime):Integer; - DataTime мәнін файл құру уақытының жүйелік форматына аударады;

  6. Function DiskFree(D:Byte):LongInt; – көрсетілген дискідегі бос орынның байттық көлемін береді; D - диск нөмірі (0 ескертусіз құрылғы; 1 - диск А; 2 – диск В және т.б.). Функция, егер жоқ дискінің нөмірі көрсетілсе 1 деген мәнді береді.

  7. Function EOF(Var F):Boolean; – Файлдың соңын көрсетеді, егер файлдық көрсеткіш файлдың соңында тұрса, онда True мәнін береді. Жазуда бұл кезекті компонент файлдың соңына қосылғанын, ал оқуда файлдың жойылғанын көрсетеді.

  8. Procedure Erase (Var F): - F файлын өшіреді. Процедураны орындар алдында файлды жбау қажет.

  9. Function FileAge(const FileName: String):integer; - FileName файлы үшін оның соңы жаңартылған (қайта жазылған) уақытын береді (жүйелік форматта); егер мұндай файл болмаса, онда – 1-ге тең.

  10. Function ExcludeTrailingBaslash(const S: String): String; - Sжолын тұйықтайтын “/” символын өшіреді (егер бұл символ жолды тұйықтамаса, онда S–ті өзгеріссіз қалдырады);

  11. Function ExpandFileName(const FileName: String):String; - файл атын ағымдағы каталогпен толықтырады;

  12. Function ExpandUncFileName(const FileName: String):String; – файл атын ағымдағы желілік каталогпен толықтырады;

  13. Function ExtractFileDir(const FileName: Srting):String; – файлдың толық атауынан оған кіру маршрутын шығарады (соңғы “/”символынсыз);

  14. Function ExtractFileExt(const FileName: String): String; – файлдың толық атауынан оның затын нүктесімен шығарады;

  15. Function ExtractFileName(const FileName: String): String: String; –файлдың толық атауынан оның атын затымен шығарады;

  16. Function ExtractFilePath(const FileName: String): String; – файлдың толық атауынан оған кіру маршрутын символымен қоса шығарады;

  17. Function ExtractRelativePath(const BaseName, DestName: String): String; – файлдың толық атауынан DestName–ге қатысты маршрут атын шығарады (аралық каталогтар: “/” символымен алмастырылады).

  18. Function FileDateTimeToDateTime (DataTime: Integer):TDateTime; –жүйелік форматы FileDate файлының құрылу уақытын дата-уақыт форматына түрлендіреді.

  19. Function FileExists(const FileName: String):Boolean; – егер FileName атты файл бар болса, онда True мәнін береді;

  20. Procedure FindNext(Var F:TSearchRec); – FindFirst/FindNext функциясымен файлды іздеуге бөлінген жадыны босатады;

  21. Function FindNext(Var F: TSearchRac): Integer; - F файлының каталогтағы келесі файлдың атын береді;

  22. Procedure Flash(var F); – дискідегі файлдың соңғы өзгертулерін сақтай отырып, файлдың ішкі буферін тазартады;

  23. Procedure GETDir(D:Byte; var S:String); – Ағымдағы каталогты береді: D - құрылғы нөмірі; 1 – А дискісі; 2 – В дискісі және т.б. S – String –типті айнымалы, ол көрсетілген дискідегі ағымдағы каталогқа баратын жолды көрсетеді;

  24. Function IncludeTrailingBackslash(const S:String); – “/” символымен файлға кіретін толық маршрутты береді;

  25. Function IOResult: Integer; – соңғы енгізу – шығару операциясының шартты белгісін береді;

  26. Function ISPathDelimiter(const S:String; Index:Integer):Boolean; – егер S жолындағы Index символында “/” белгісі болса, онда true мәнін береді;

  27. Function MatchesMask(const FileName, Mask: String):Boolean; – Егер FileName аты Mask топтық атауына сәйкес келсе, true мәнін береді;

  28. Procedure MKDir(Dir: String);– көрсетілген дискіде жаңа каталог құрады: Dir каталогты іздеу маршруты. Бұрын құрылған каталогтар атауы қайталанбауы тиіс;

  29. Procedure Rename(var F; NewName:String);–F файлының атын өзгертеді; NewName - файлдың жаңа атынан тұратын жолдық өрнек. Процедураны орындамас бұрын файлды жабу қажет;

  30. Procedure Reset(Var F:File; [RecSize:World]); – бұрын құрылған файлды ашады. RecSize–дың тек типтік емес файлдар үшін ғана мағынасы бар және мәліметтер блогының өлшемін береді;

  31. ProcedureRewrite(Var F:File; [RecSize:World]); – жаңа файл құрады. RecSize-дың тек типтік емес файлдар үшін ғана мағынасы бар және мәліметтер блогының өлшемін береді.

  32. Procedure RmDir(Dir:String); – Dir каталогын өшіреді. Өшірілетін каталог бос болуы тиіс.

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУГЕ

АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Зертханалық жұмыс №1

Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу

Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама

Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:

Компьютер, Delphi программалау ортасы

Теориялық түсініктеме:

Delphi ортасы-программист жұмысының өте жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін орта.

Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі терезе шығады. (1.1.-сурет).



  1. негізгі терезе;

  2. объектілер тармағының терезесі;

  3. объектілер инспекторының терезесі,

  4. броузер (көру) терезесі;

  5. формалар терезесі;

  6. программа кодының терезесі.

Программа кодының терезесін көру үшін Ғ12 клавишін басу жеткілікті. Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін «Delphi» терезесі барлық терезесінің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise коорпарациясының WEB –беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
1

4

2


5

6
1.1–сурет. Delphi ортасының интерфейсі.



Негізі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын негізіг қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде . Delphi ортасының бас менюі, пиктографиялық командалық батырамалар жиынтығы, компоненттер палитрасы орналасқан.

Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады. Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын қамтиды.

Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген панельді терезеден алып тастауға болады.

Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды (настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.

Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы: Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру; View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру және т.б.

Пиктографиялық батырмалар

Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген. әрбір топ панельге орналасады:



  1. Standard тобы;

  2. View тобы;

  3. Debug тобы;

  4. Custome тобы;

  5. Desktops тобы;

  6. Internet тобы.

Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.

Терезелерді түзету

Delphi ортасының 5-нұсқаларынан бастап, үш жаңа интерфейстік элементтерден толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан.осы инструменттің көмегімен программист Delphi-дің қалған терезелерінің орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлына сақтап қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізіг конфигурациясы таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау кезінде экранда форманың өзі, объектілер тармағы мен объектілер инспекторы терезелері көрініп тұруы тиіс.

Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың кейін келтірілгенннен кейін, оны мысалы, “Design desk” деген атпен сақауға болады. Кодтау режимін түзеткеннен кейін “Code desk” отладкалық режимді “Debug desk” деген атпен сақауға болады.

Delphi ортасының компоненттер палитрасы

Компоненттер палитрасы- Delphi ортасының ең басты байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар. Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, програмист формалар терезесіне орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз. Компоенттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және т.б.

Батырмалар паенлі тәрізді, компоенттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін арнайы компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын таңадағанда пайда болады.

Формалар терезесі

Формалар терезесі Windows жобасы - болашақта програма жазатын терезе болып саналады. Басында бұл терезе бос болады. Дәлірек айтсақ, ол Windows -дің интерфейстік элементтері үшін стандартты жүйелік менюді шақыру батырмаларын, терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларын және тақырып жолынан тұрады. Әдетте, терезенің жұмыс алаңы нүктелік координаталық тормен толықтырылған, ол формадағы компоенттердің орналасуын ретеу қызметін атқарады (бұл нүктеерді алып тастау үшін Tools/Environment Options меню командаларының көмегімен, Preferences қоймтасындағы Display Gird ауыстырып қосқышындағы жалаушаны алып тастау қажет).

Объектілер тармағының терезесі

Бұл терезе екпінді формада немесе мәліметтердің екпінді модулінде орналасқан жеке компоенттер арасындағы байанысты көрнеі бейнелеуге арналған. Терезедегі кез келген компонетті белгілеу формалар терезесіндегі сәйкес компонентті екпінді жасайды және объектілер инспекторы терезесінде осы компоненттің қасиеті бейнеленеді. Екі рет тышқанмен белгілеу Code Insight механиімінің жұмыс істеуіне әкеледі, ол On Click оқиғкасын өдеу үшін дайындалғанды код терезесіне орналастырады.



Объектілер инспекторының терезесі

Формаға орналасатын кез келген компонент бірқатар параметрлер жиынымен сипатталады: орналасуы, өлшемі, түсі және т.б. Мысалы, компоненттің орналасуы мен өлшемін программист формалар терезесінде компоентті басқара отырып, өзгерте алады. Ал, объектілер инспекторы терезесі қалған өзгертулерді орындауға арналған. Бұл терезеде екі бет бар: Properties (Қасиет) және Events (Оқиға). Properties беті-компоенттің керекті қасиеттерін тағайындау қызметін атқарады, Events беті-қандай да бір оқиғаға компоенттің жауабын анықтайды.

Объектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте түрінде беріледі, сол бағанда қасиеттің нақты мәні немесе сәйкес оқиға өдейтін қосалқы программаның аты болады.

Кесте жолының оң жақ бағанын тышқанмен белгілеу ондағы көрсетілген қасиеттің мәнін екпінді жасайды, бұдан жолдың оң жақ шетінде үш нүкте (...) немесе батырмаларының бірі пайда болады. Үш нүкте (....) батырмасын белгілеу күрделі қасиеттің мәнін тағайындайтын сұхбат терезесін экранға шығарады, батырмасын белгілеу қарапайым қасиеттің мүмкін болатын мәндердің тізімін шығарады. Объектілер инспекторы терезесінің жоғарғы бөлігінде формада орналасқан барлық компонентерінің ашылатын тізімі орналасады. Форманың өзі де компонент болғандықтан, оның аты да осы тізімде болады.

Тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын терезенің контекстік менюінде терезені түзетуге мүмкіндік беретін опциялар бар. Мысалы, Stay On Top командасын таңдағаннан кейін, Объектілер Инспекторы терезесі, оның екпінділігіне тәуелсіз басқа терезелердің үстінде «қалықтап» жүреді.

Программалар коды терезесі

Код терезесі –программа мәтінін құрып, жөндеуге арналған. Бұл мәтін арнайы ереже бойынша құрылады және программаның жұмыс алгоритмін сипатайды. Мәтінді жазу ережелерінің жиынтығы программалау тілі деп аталады. Delphi жүйесіне Объект Pascal программалау тілі пайдаланылады. Ол кеңнен таралған PascaІ тілінің кеңейтілген, жетілдірілген нұсқасы, оны алғаш рет швецариялық ғалым Н.Вирт 1970 жылы ұсынған және оны Borland коорпорациясының қызметкерлері жетілдірілді (олардың құрған тілдері Turbo Pascal, Borland Pascal және Object Pascal деп аталады).

Ең алғашында Код терезесіне толыққанда Windows терезесі ретінде бос форманы басқаруды қамтамасыз ететін алғашқы шағын мәтін шығады. Жобамен жұмыс барысында программист оған программаны басқаруды жүзеге асыратын алғашқы толықтырулар жасайды.

Тіпті қарапайым программа құру үшін программа кодын құрып өзгертуге, жөндеуге тура келеді, төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі тәсілдері келтіріледі. Жаңа жобаны ашқаннан кейін төмндегідей жолдар көрінеді:

Unit Unit1;

Interface

Uses Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics,

Controls, Forms, Dialogs;



Type

TForm1=class(Tform)



Private {Private Declartions}

Public{Public Declarations}

End;

Var Form1:TForm1;



Implementation

{SR*.DFM}

End.

Delphi бұл жолдрды жаңа форма үшін код терезесіне авторматты түрде қояды. Код терезесі программаның жұмысы басталғаннан кейінгі жағын қарастырады. Ал форма терезесі оның сыртқы көрінісі. Екі терезе бір-бірімен тығыз байланысты, Delphi ортасы



Unit Unit1;

және


Implementation

жолдрының арасына қажетті жолдарды қояды.

Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек программаның мәтін терезесіне

{SR*.DFM}

Және

End.


жолдарының арасына қажетті мәтінді енгіземіз. Терезеге жаңа жол енгізу үшін қажеті орынға курсорды келтіріп, клавиатурадан мәтін енгіземіз. Программадағы кеткен қатені жөндеу BS және Delete клавиштарының көмегімен жүзеге асырылады. Егер толық жолды өшіру қажет болса, онда CTRL+Y клавиштер комбинациясы басылады. Мәтіндегі соңғы өзгерісті алып тастау үшін (отмена) CTRL+Z немесе менюден Edit/Undo командадлары пайдаланылады. Код терезесімен бірге әдетте, Code Exploler броузер терезесі де екпінді болады, ол терезеде кодтың жолдары көп болған жағдайда керекті элементті іздеуді жеңілдету үшін пайдаланылады.

Броузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сәйкес объектіні сипаттау үшін код терезесіне курсорды орналастырады немесе оны алғашқы сақтау кезінде орындалады.

Аса күрделі емес оқу програманларын құруда броузер терезесін жауып қоюға болады. Броузер терезсін шығару үшін View Explorer терезесін таңдаймыз.

6-нұсқада код терезесінің «Code» және «Diagram» еген бетері бар. Алғашқыда бұл бет бос болады, оны толтыру үшін Инспектор терезесінен компоненттік байланыстыратын тышқанмен тасымалдап әкелу қажет. Диаграммалар өрісіне компенттрді тасымалдауда SHIFT клавишін басып ұстап тұрып, қажетті орынға қойғаннан кейін, тышқанның сол жақ клавишін басу жеткілікті. Диаграммалар бетін басып шыаруға болады.


Тапсырма:

Келесі әрекеттерді орындайтын программа құру:



  1. Программаны жүктегеннен кейін келесі терезе ашылу керек


2. Программадан шығу үшін тыщқан батырмасын ЗАКРЫТЬ батырмасына шертіңіз
Каталог: ebook -> umkd
umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені
umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы
umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған

жүктеу/скачать 8,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   35



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет