Орталық Азия ұғымының тарихи, географиялық негіздері(§1-2)
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
10-CЫНЫП 1-60 тақырып (1)
| жайылымдары қысқаруы, 2) қазақтар егіншілікке өтпеген жағдайда қоныстанған аймақтардан күштеп ығыстырылатын болды, 3) патша өкіметінің отарлау саясаты қазақтарды отырықшылыққа көшіруді көздеді
Қазақстандағы патшалық Ресейдің басты мақсаты: өлкенің негізгі тұрғындарын жерінен айырып, қоныс аударушыларға босатып беру және қазақ қоғамында патша билігі үстемдігін бекіту Қазақ шаруашылығында қосымша кәсіптер: аң және балық аулау Аң аулауда қолданылған тәсілдер: қыран құс салу, құмай тазы жүгірту, қақпан және тұзақ құру Балық аулау едәуір дамыған аймақтар: Арал, Каспий теңіздерінде Балық көп ауланған өзендер: Ертіс, Жайық Егіншілік кәсіп ертеден дамыған өңірлер: Оңтүстік Қазақстан, Жетісу Қазақтардың кәсіптері: малшаруашылығы, егіншілік, аңшылық, балық аулау Қолөнер мен кәсіп(§3-4) Көне дәуірден Қазақстан жерін мекендеген ежелгі тайпалардың рухани және материалдық мәдениетінің тікелей мұрагері: қазақтар «Қазақстан жеріндегі тұрғындардың негізгі бөлігі төрт мың жыл бойы автохтонды түрде өлкені тұрақты мекендеп келді» - деп жазған антрополог, ғалым: О. Смағұлов 1969 ж. Есік қорғанындағы қару-жарақтар мен күміс тостаған, ағаш ыдыстар және қыш құмыраларды ашқан археолог: К. Ақышев Қазақ халқы киіз үй жасауды білді: сақ заманынан бері «Жезқазған маңындағы кен орындары бұл аумақтың көне металлургия орталықтарының бірі болғанын айғақтайды»: Ә. Марғұланның тапқан кен орындары Көшпелілер тұрмысындағы малдың маңызын дәл сипаттаған: Ш. Уәлиханов «Көшпеліні ішіп-жегізетін де, киіндіретін де мал, ол үшін малының аман болғаны қымбат. Қазақтардың амандасуы «мал-жан аман ба?» деуден басталады» - деп жазған: Ш. Уәлиханов Көнкөрістің негізгі көзі: мал өсіру Мал өнімі теңелген ұғым: обал, күнә Халық шеберлері түрлі қобдишалар, музыкалық аспаптар мен үй жиһаздарын көмкеру үшін пайдаланды: сүйек пен мүйізді Үй және жабайы жануарлардың мүйізінен жасалған бұйым: тарақ Берік арқан жасалды: жылқы жалынан Қойдың тезегін пайдаланды: отын үшін Үйдің сыртын сылауға пайдаланды: жылқы тезегін Жоғары сапалы қара сабын қайнатылды: төрт түлік сүйектерінен Кілем мен киіз дайындалды: жүннен Киіз түрлері: сырмақ, текемет, аяққап, тұскиіз, алаша Жаңа заман зерттеушілерінің қазақ қолөнер кәсібін жіктеуі: ерлер және әйелдер кәсібі Алтын және күмістен түрлі бұйымдар жасады: зергер-ұсталар Ерлер жасаған жұмыстар: темір бұйымдар, киіз үйдің ағаш сүйектерін, ыдыстар жасау Әйелдер шұғылданған жұмыстар: жүн өңдеу, киіз басу, киім тігу, тоқыма, кесте, өрнек салу, тері илеу мен тон пішу Зергерлер жасаған әшекей бұйымдар: сырға, білезік, түйреуіштер, шашбау, шолпы Ерлер кәсібі: ұсталық, зергерлік, ағаш, сүйек, тас өңдеу Ұсталар темірден жасаған бұйымдар: таға, үзеңгі, пышақ, самаурын кернейі, қайшы, орақ, кетпен ХІХ ғ. соңында ел арасында үлкен абыройға ие болды: темір ұсталары «Темір ұсталары балта, үзеңгі, ер-тұрман, пышақ жасады… Бұл заттардың сапасы біздегі Ресей бұйымдарынан кем түспейді» - қазақтарға жоғары баға берген: И.Я. Словцов Сүйек ұқсататын шеберлер тұрмыстық бұйымдарды әсемдеуге пайдаланған мал сүйектері: жауырын, қабырға Үй жануары мен жабайы аңдар мүйізінен жасалды: қанжар, қамшы, пышақ сабы Насыбай сақтайтын шақшаны жасауда қолданылған мүйіз: қойдык Ожаудың сабы, тарақ жасауда қолданылған сүйек: ірі қараныкы(сиыр) Үй жиһаздары: төсағаш, асадал, адалбақан, сандық, кебеже Қазақ өмірінде ежелден маңыз алған бұйымдар: тері және былғары бұйымдары Жабайы аң терісінен пішілді: тон (ішік) Үй малы терісінен жасалған ыдыстар: саба, торсық, мес Тас қашау өнерінің кең таралған аймағы: Батыс Қазақстан Ағаш ұсталары жасаған бұйымдар: ер-тоқым, жерағаш, келі-келсап Ыдыс түрлері: күбі, астау, шара, тегене, тостаған, ожау Қайың, қараағаш, үйеңкі ағашынан жасалған құрал-саймандар: айыр, тырма, күрек Қазақ ыдыс аяғы жасалған материалдар: тері, ағаш Теріден бие саууға арналған ыдыс: көнек Ағаштан шабылған ыдыстар: тегене, шара, ожау, астау Құсмұрын округінің аға сұлтаны: Шыңғыс Уәлиханов «Жейде, шапан, тон аң терісінен тігіледі. Малақай, шалбар, бешпент, қамзол, тақия – осының барлығын әйелдер өздері дайындайды, сатып алмайды» - деп әйелдер кәсібі туралы сипаттаған аға сұлтан: Шыңғыс Уәлиханов Әйелдер киізден жасады: сырмақ, тұскиіз, текемет, кілем Қазақ кілемдері тоқылу ерекшелігіне қарай аталады: түкті және тақыр Кілем тоқуға қолданылған жүн: қой және түйе Кілем берудегі қазақ дәстүрі: қалау Кілем тоқу бойынша өткізілген ежелгі салт-дәстүр: кілемасар Далалықтардың негізгі байлық өлшемі: қой Қошқармүйіз өрнегінің мағынасы: байлық пен молшылық, дәулет пен еркіндік қазақ халқының қолөнер саласында кең қолданылып келе жатқан көне өнердің бір түрі: ою-өрнек Қазіргі қазақ оюларымен ұқсас: Алтай және Пазырық қорғандарынан табылған ою-өрнектер «Бұл өнер туындысы сақ, үйсін, ғұн, түркі, қаңлы, қыпшақ секілді көне көшпелі тайпалар өнерінің негізінде қалыптасты» - деп жазған академик: Ә. Марғұлан Ою-өрнектер түрлері: зооморфтық (аңдық стиль), космогониялық (қиял- ғажайып), өсімдік, геометриялық Ең жиі кездесетін ою-өрнек: зооморфтық Зооморфтық өрнектер кездеседі: Батыс Қазақстанда Қабыр үстіне салынған зооморфтық өрнек түрлері: мүйіз, қосмүйіз, сынықмүйіз, сыңармүйіз Үй малына байланысты өрнектер: табан, түйемойын, қазмойын, өркеш Өсімдік тектес өрнектер: ағаш, жапырақ, үшжапырақ, шиыршық, гүл, жауқазын Өсімдік өрнектердің білдіретін ұғымы: бірлік пен келісім Космогониялық өрнектер: күн, ай, жұлдыз Космогониялық өрнектер білдіреді: аспан әлемін Геометриялық ою-өрнек: сүйірбұрыш, төртбұрыш, үшбұрыш, айқышты, сопақша Көк түстің мағынасы: аспан Қызы түстің мағынасы: от, күн Ақ түстің мағынасы: ақиқат, қуаныш, бақыт Сары түстің мағынасы: ақыл, парасат Қара түстің мағынасы: жер Жасыл түстің мағынасы: жастық, көктем Белгілі бір аймақтың ежелгі жергілікті халқы: автохтонды Өзіне ұнаған затты, бұйымды үй иесінен сұрап алу тұрмыстық салты: қалау жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|