Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы Тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік өндеу

_____ _____________ 2014 ж. Хаттама №

Физиология дамуының қазіргі кезеңдегі ерекшеліктері. Қоздырғыш құрылымдардың функциялық ерекшеліктері.

1. 
   Физиология пәні және міндеттері.
   
2. 
   Физиология медицинаның ғылыми негізі ретінде.
   
3. 
   Физиология медицинаның ғылыми негізі, адам денсаулығын жəне жұмысқа қабілеттілігін бағалау.
   
4. 
   Әр түрлі жадайларда адамның өмірі мен әрекеттерін қамтамасыз етудегі физиологияның ролі.
   
5. 
   Физиологияның қазіргі таңдағы даму кезеңдерінің ерекшеліктері.
   

1. Физиология пәні нені оқытады?

2. Физиология пән ретінде өз алдына қандай міндеттерді қояды?

3. Физиология мен медицинаның байланысы қандай?

4. Физиологияның дамуының заманауи кезеңініңерекшеліктері қандай?

5. Адам денсаулығының жағдайын қалай бағалауға болады?

6. Денсаулықтың физиологиялық негізі қандай?

7. Денсаулықты сақтау мен алдын-алу шараларының қандай негізгі әдістерін атауға болады?

8. Адамның жұмысқа қабілеттілігі неге байланысты?

9. Қозғыштық дегеніміз не?

10.Қозғыштықтың функционалдық ерекшеліктері мен құрылымы қандай?
Әдістемелік өндеу №2.

1. Тақырыбы: Физиологияда қолданылатын зерттеу əдістері. Тітіркенгіштік. Қозғыштық. Бұлшықеттердің физиологиялық қасиеттері. Ми бағанасының статикалық және статокинетикалық рефлекстері.

2. Мақсаты: қозғыш тіндердің негізгі түрлерімен танысу, түсініктерді: қозғыштық, қозу, тітіркендіру табалдырығы және функционалдық лабильділікті түсінуі, әртүрлі бұлшықет түрлерін және олардың физиологиялық қасиеттерін оқып білу, бұлшықеттердің жиырылуын анықтауды үйрену және олардың физиологиялық ерекшеліктерін ажырату.

3. Оқыту мақсаты: бақаның жүйке-бұлшықет препаратын дайындау, бұлшықеттің жиырылуын зерттеу әдістерін меңгеру электростимулятормен және электромиографпен жұмыс істеуді үйрену, бұлшықеттердің жиырылу түрлері мен тәртібін оқып үйрену, жиырылудың түрлерін салу және осы үдерістің механизмін түсіндіре алу.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Биологиялық мембрананың негізгі физиологиялық жағдайы.

2. Биопотенциал кезіндегі натрий, калий, хлор концентрациясы градиентінің мәні.

3. Қозғыш тіндерді зерттеу әдістері.

4. Тыныштық потенциалы.

5. Әрекет потенциалы.

6. Қозу үрдісінің әртүрлі кезеңдеріндегі қозудың өзгеруі.

7. Бұлшықет тіндерінің түрлері.

8. Көлденең жолақты бұлшықеттердің қызметі мен қасиеттері.

9. Бұлшықеттің жиырылу түрлері.

10. Бірізді жиырылу.

11. Біріктірілген жиырылу (жайпақ және тісті тетанус).

12. Бұлшықет жиырылуының механизмі.

13. Бұлшықеттің жиырылу тәртібі.

14. Баяу солуға бұлшықеттің реакциясы.

15. Бұлшықеттердің жұмысы мен күші.

16. Бұлшықеттердің қажуы.

17. Бірыңғай салалы бұлшықеттердің жиырылу үдерісінің ерекшеліктері.

18. Ми бағанасының статикалық және статокинетикалық рефлекстері.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері – аспаппен жұмыс істеу және зерттеу нәтижелерін талқылау.

Лабораториялық жұмыс №1.

Жүйке-ет препаратын жасау әдісі.

Құрал-жабдықтар: препарат жасайтын жиынтық, салқынқандыларға арналған Рингер ерітіндісі, дәке, эфир. Жұмыс бақамен жүргізіледі.

Жұмысты орындау. Қимылы тоқтатылған бақаны сол қолымен артқы сирақтарынан ұстап тік тұрғызса, оның белі мен сегізкөзі арасындағы буыны бүгіледі. Осы буыннан 1,5-2,0 см жоғары жерден бақа денесін көлденең кесіп, ішкі мүшелерімен бірге алып тастайды. Сол қолымен бақаны жотасынан ұстап тұрып, оның терісін сүлгі арқылы сыдырып алып тастайды да, препаратты крі аударып жіберіп, құйымшақтан тіліп жібереді.Содан кейін бақаны шатынан екі айырып үлкен қайшымен оның жотасын бойлай қақ ортасынан тіледі де, екі сирағын екі жаққа тартып қақ айырады. Екі сирақтың екеуінен де жүке – ет препаратын жасауға болады. Ол үш шонданай жүйкесінің астын ала кіші қайшынының ұшын өткізіп жібереді де, жүйке шығатын жерде аздаған омыртқа кесіндісін сау қалдырады, қалғанын кесіп алып тастайды. Шонданай жүйкесін ұршық буынға дейін абайлап рей отырып, айналадағы басқа өрімдерден тазартады. Екі қолдың бас бармақтарымен санның артқы жағында орналасқан жартылай жарғақ және қос басты еттердің арасын ашып сол жерде жатқан шонданай жүйкесін тауып алады. Омыртқа қалдыған іскекпен көтеріп тұрып, жүйке тұсына дейін босатады. Ол үш жүйке діңімен жалғасқан жүйке талшықтарын кіші қайшымен абайлап отайды. Жүйкенің өзін тілмей бүтін күйінде тізеден сәл жоғары жерден тіліп жібереді де сан еттерін сүйегімен бірге кесіп тастайды. Ахил сіңірінің астына қайшы ұшын өткізеді де, балтыр етін жілігімен бірге ажыратып алады. Содан соң сіңірін тіліп жіберіп тізесінен төменгі асық жілікті кесіп алып тастайды. Мұның нәтижесінде жүйке-ет препараты дайын болады.

Оның құрамы: балтыр еті, тізе буыны және омыртқа бөлігімен жалғасқан шонданай жүйкесі. Тізе буыны препаратты миографқа бекіту үшін қалдырады. Препарат кеуіп кетпеу үшін оған физиологиялық ерітінді тамызып отыру керек. Содан кейін оны миографқа бекітеді.

Тізе буынының қабынан миографтың үстіңгі қармағына іледі де, ахил тарамысын жазғыштың ілгегіне бекітеді.

Шонданай жүйкесіне жалғасқан омыртқа кесіндісін миографқа бекітілген тығын кесіндісінің үстіне салады.

Жұмыс нәтижесін көрсету.
Лабораториялық жұмыс №2.

Графикалық әдістердің тіркеуін сиппаттау.

Тіркеуге арналған электродтар тітіркендіргіш электродтардан айтарлықтай айырмашылығы жоқ. Олардың параметрлері зерттеу мақсатына тәуелді, конструкциясы, электрлік үрдістерді тіркеуге арналған (электромиографтардың, электроэнцефалографтардың, электрокардиограф-тардың) т.б. сәйкес приборлардың сипаттамасында түсіндіріледі.

Электрлік емес өлшемдеріді тіркеу үшін арнайы өлшегіш құралдарды (датчик) қолданылады. Арнайы өлшегіш құрал (датчик) деп өлшегіш немесе бақылайтын өлшемін сигналға айналдыратын аспапты айтамыз. Арнайы өлшегіш құрал (датчик) классикалық вариантта механикалық ығысуларды тіркеу үшін (қаңқа және бұлшықеттер жиырылуы, тамырлардағы қан тербелісі көкірек қуысының қозғалысы т.б.) қажет. Бұл приборлар ішінде негізгі құралдарға механикалық тегершік (рычаг) тікелей зерттелуші объектпен жалғастырылған. Миограф, Энгельман тегершікшесі немесе пневмокамера (капсула Марея) арқылы тікелей емес жалғастырылған. Бұл түрдегі арнайы құрал тегіршікшесімен жазғыш аспабы бар және кимограф барабанында (сур. 3.) жазуды жүзеге асырады.

в —уақыт белгілейтін электромагниттік аспаб

Электрлі миография-ет қозған кезде пайда болған электрпотенциалдарын жазып алу үшін қолданылатын әдіс. Бұл әдіс еттің ауру-саулығын және қимыл аппаратын тексеруге арналған.

Қойылған мақсатқа қарай электр миограммасын қозғалмай сылқ түсіп жатқан адамнан, ет еркін жиырлған немес жұмыс жасаған кездерде жазып алуға болады.Электромиограф құрамына корек денгейін күшейтетін блоктар, динамик, екі осциллоскоп және биопотанциалды фотосуреттер түсіретін құрал кіреді. Ет биопотенциалдарын қабылдау үшін теріге тақалатын электродтар пайдаланылады. Электродтары зерттейтін еттін үстіне салады да, жабысқак таңғышпен, немесе манжетамен таңып тастайды. Электр потенциалдарын еттің шағын нүктесінен қабылдау қорек болса, инеге ұқсас электродтар пайдаланылады.

Қажетті құрал-жабдықтар: Электрмиографы, салмағы әр түрлі жүктер /І,3,5 кг/, теріге салатын элекродтар, спирт, мақта, жабысқақ, таңғыш.

Жұмысты орындау: Бір студентті орындақа отырғызады да, оның иығындағы қос басты ет биопотенциалдарын тіркеуге кіріседі. Ол үшін ет үстіндегі теріні спиртке малынған мақтамен сүртіп, жібереді де, сол жерге физиологиялық ерітіндіге малынған екі салфетка жапсырады. Салфетка үстінен электодтар салады да, оны манжеткамен таңып тастайды. Қасына жермен байланыстыратын электродтар қояды. Аспапты электр торабына қосып, бірер минут жылытады. Зерттелуші еттің босаңсыған, жиырлған және жүк көтерген кездерде пайда болатын электр потенциалдарын аспап экранынан көруге болады. Сол потенциалдар пайда болған кезде шығатын дыбысты динамик арқылы естуге болады. Ауыр жүк көтерген кезде потенциалдар биіктігі амплитутасы әлде қайда жоғары болатыны байқалады.
6. Әдебиет: № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

Тесттер

1. Қозғыш ұлпаларға ... жатады.

1. 
   жүйке,бұлшық ет, без
   
2. 
   жүйке, шеміршек, дәнекер
   
3. 
   бұлшык ет, эпителий, глиальды
   
4. 
   без,сүйек, коллагенді талшықтар,
   
5. 
   сіңірлі,бұлшық ет, сүйек
   

жүйке бұлшық ет синапс

1. 
   1000 300 100 имп/сек.
   

С. 600 200 1000 имп/сек.

Д. 400 100 70 имп/сек.

Е. 1000 100 200 имп/сек.

3. Ұлпаның аккомодациясы ... дамиды.

1. 
   қандай да болмасын күшi бар тiтiркендiргiштiң күшiнiң баяу жоғарлауында
   
2. 
   тiтiркендiргiштiң күшiнiң баяу жоғарлауы және ұзақ әсерi
   
3. 
   табалдырықтан жоғары күшi бар тiтiркендiргiштiң күшiнiң ырғақты әсерi
   
4. 
   синусоидты тоқ кезiнде электр тогының тiк бұрышты әсерi
   
5. 
   тiк бұрышты электр тогының күштi әсерiнен
   

1. 
   шекаралык мөлшерге дейін тым төмендейді
   
2. 
   жойылуға дейін төмендейді
   
3. 
   өзгеріссіз
   
4. 
   шекаралык мөлшерге дейін тым жоғарылайды
   
5. 
   фазалык өзгерістер
   

1. 
   Na және К иондарына мембрана өткізгіштігінің бірдей болмауынан
   
2. 
   мебрананың өткізгіштігі болмауынан
   
3. 
   Cl және Mg иондарының өткізгіштігінен
   
4. 
   мембрананың Cа және Na иондарына өткізгіштігінен
   
5. 
   мембрананың Cl және Ca иондарына өткізгіштігінен
   

А. жойылуға дейін төмендейді

В. өзгермейді

С. шекаралык мөлшерге дейін тым жоғарлайды

Д. фазалық өзгерістер байқалып, төмендейді

Е. жылдам ауытқулары байқалады

7. Қаңқа бұлшықеттері ... жиырылуға қабiлеттi.

А. тетаникалық

В. тоникалық

С. бірізді

Д. фазалық

Е. спастикалық

8. Тегiс бұлшықеттер ... жиырылуға қабiлеттi.

А. тоникалық+

В. тетаникалық

С. бірізді

Д. фазалық

Е. спастикалық

9. ... лабильділігі жоғары, рефрактерлігі төмен.

А. Жүйке талшықтарының

В. Жүйке орталығының

С. Синапстың

Д. Қаңқа бұлшық еттерінің

Е. Тегіс бұлшықеттерінің

10. Тегiс бұлшықеттердiң физиологиялык касиеттерiне ... жатады.

1. 
   қозушылық, өткiзгiштiк, автоматия
   
2. 
   жиырылудың үлкен жылдамдығы, тез шаршағыштық, автоматия
   
3. 
   қозудың тез таралу жылдамдығы, өткiзгiштiк
   
4. 
   жеке дара жиырылуға қабiлетсiздiк, әсемдiк
   
5. 
   автоматияға ие және ОЖЖ бағынбау
   

А. электрлік, медиаторлық

В. электрлік, осмостық

С. термиялық, химиялық

Д. осмостық, электрлік

Е. магниттік

1. Ас қорыту жүйесінің бөлімдері.

2. АІЖ қызметтері;

3. Асқорытылу туралы түсінік;

4. Асқорытылудың түрлері;

5. Сілекей бездерінің жіктемесі;

6. Сілекейдің құрамы мен қызметі.

7. Сілекей бөлінудің реттелуі.

8. Жұтқыншақ және өңеш қызметтерінің ерекшеліктері;

9. Асқазанның пилорикалық және кардиалды бөлімдерінің морфофункцио налдық ерекшеліктері;

10. Қарын бездері. Қарын сөлдерінің құрамы мен қасиеттері.

11. Асқазан сөлінің түзілуі мен бөлінуінің реттелуі.

12. Асқазандағы сіңірілудің реттелуі.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері – клиникалық-физиологиялық

әдістерді игеру.

Жұмыстың мақсаты: Тілдің дәм сезу түрлерін анықтау.

Жұмысқа қажетті заттар: Қант, тұз, лимон, бұрыш.

Жұмысты орындау: Тілдің әр аумағының (ұшы, түбірі, бүйірі) сезімталдығы тітіркендіргіштерге әртүрлі. Тәттіге – тілдің ұшы, қышқылға – бүйірі және түбірі, ащыға – түбірі, тұздыға – ұшы және бүйірі сезімтал келеді.