Оқу жұмыс бағдарламасы (syllabus)
-ші тақырып. Экономикалық дамудың қазақстандық үлгісі
жүктеу/скачать 0,84 Mb.
|
УМК каз 2021
| 8-ші тақырып. Экономикалық дамудың қазақстандық үлгісі
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшу жолына түсті. Осы бағытта 1992 жылы қаңтарда бағаны ырықтандыруға, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіруге кірісті. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді. Бірінші кезең - 1991-1992 жылдар, екінші кезең - 1993-1995 жылдар аралығы болып, осы мерзімде жүргізілетін іс бағдарламасы Жоғарғы Кеңестің сессиясында мақұлданып, Тұңғыш Президенттің Жарлығымен бекіді. Ал үшінші кезең - 1996-1998 жылдарды қамтуға тиіс болды. Осыған байланысты көптеген жаңа заңдар, реформаны жүзеге асыруға қажет басқа да құжаттар қабылданды. Нарықтық экономикаға көшу мәселелерімен айналысатын жаңа мемлекеттік басқару органдары құрылды. Олар: Мүлік жөніндегі, Монополияға қарсы саясат жөніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден және т.б. Сондай-ақ нарықтық экономикаға тән инфрақұрылымның кейбір түрлері: биржалар, коммерциялық банктер, сауда үйлері, жеке меншіктік кәсіпорындар мен шаруашылықтар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қоғамдар, холдингтік компаниялар өмірге келді. Сөйтіп, нарықтық экономикаға қарай, меншіктің түрін өзгертуде, аралас экономика құруда біршама жұмыстар атқарылды. 1992 жылдың бірінші жартысында республиканың басшылығы Н.А. Назарбаевтың «Қазақстанды егемен мемлекет ретінде қалыптастыру және дамыту стратегиясы» тақырыбында баяндалған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі стратегиялық бағыттарын әзірледі. Бұл саясаттың негізгі аспектілері ұлттық экономиканы жоспарлаудан нарықтық қарым-қатынастармен және қазіргі экономикалық дағдарыстың шығу жолынан өтуі болды. Сапалы жаңа қатынастарға көшудегі маңызды қадам жекешелендіруге және мүлікті жекешелендіруге айналды. Тегін, нарықтық бағалар инфляцияның күрт төмендеуімен, өнеркәсіптік құлдыраумен, ауыл шаруашылық дағдарысымен жүрді. 1993 жылғы наурызда мемлекет иелігенен алу және жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған ұлттық бағдарламасы қабылданды. Барлық меншік Мемлекеттік мүлікті бақару комитетінің қолына көшірілді. 1993 жылдың 12 қарашасында Тұңғыш Президент Н.Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы Жарлыққа қол қойды. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы «Шетелдік инвестициялар туралы» Заң шетелдік инвесторлар үшін ең қолайлы режим құрды. Қазақстан Конституциясы жеке меншік құқығын мойындады, осылайша республикада нарықтық экономиканы дамыту үшін қажетті жағдайлар жасалды. 1995 жылы экономиканы тұрақтандыру және қалпына келтіру белгілері пайда болды. 1996-1999 жылдары іргелі құрылымдық реформалар жүргізілді, бюджет, салық және банк жүйесі дамыды, жекешелендіру үдерісі негізінен аяқталды, инвестициялардың ағымы артты. 1997 жылдың қазанында 11 қазанында Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы» Стратегиясын қабылдады. Бағдарламада еліміздегі дағдарыстан шығудың және жүріп жатқан реформаларды аяқтаудың, сондай-ақ алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына қосылудың, немесе “Қазақстан барысын” қалыптастырудың жаңа бағдарламасын ұсынды. Бағдарламада еліміздің саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуының жақын арадағы және стратегиялық ұзақ мерзімдегі даму жолдары мен мүмкіндіктері жан-жақты көрсетілді. Онда елдің ішкі бекем тұстарын және сыртқы саясатындағы мүмкіндіктерді барынша пайдалана отырып, мемлекеттің дамуындағы ұзақ мерзімді жеті басымдықты іске асыру көзделген. Олар: 1) ұлттық қауіпсіздікті сақтау; 2) ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуын нығайту; 3) нарықтық қатынастар негізінде экономикалық өсу; 4) Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқатын көтеру; 5) энергетика ресурстарын жете пайдалану; 6) инфрақұрылым, көлік және байланысты дамыту; 7) демократиялық кәсіби мемлекетті құру. Тек осы аса маңызды шараларды іске асырғанда ғана Қазақстан халқының өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы мүмкін екендігіне сенім білдірілді. Ұлттық модернизацияның нақты жүзеге асырылуы мен ұлттың бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндеттері Президенттің 2004 жылғы «Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан үшiн, Бәсекеге қабiлеттi экономика үшiн, Бәсекеге қабiлеттi халық үшiн» атты Қазақстан халқына жолдауында, 2005 жылғы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Қазақстан халқына жолдауында және 2006 жылғы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына жолдауында қойылды. Сонымен, бәсекеге қабілетті ұлтты қалыптастырудың нақты міндеттері Қазақстан Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы халыққа жолдауында айқындалды. Жолдауда 2003 жыл индустриалды-инновациялық стратегияны жүзеге асырудың алғашқы жылы болғандығы және 2003 жылы тәуелсіз ел ретіндегі даму кезеңінде алғаш рет өңдеуші, яғни дайын өнім шығаратын өндірістің даму қарқыны өндіруші кәсіпорындарының даму қарқынынан асып түскендігі атап көрсетілді. 1998-1999, 2007-2012 жж. әлемдік қаржы дағдарысына еліміз жүйелі түрде төтеп бере алды. 2000-2007 жж. экономика тұрақты даму кезеңіне өтті. Әлемдік нарыққа белсенді араласуға жол ашыла бастады. Даму институттары құрылды, өнеркәсіп және шағын бизнес секторы қарқынды дами бастады. Қазақстан 1991 жылғы дағдарысқа дейінгі өнеркәсіптік өндіріс деңгейін 2003 жылы қалпына келтірген ТМД-дағы жалғыз ел болды. 2002 жылдың наурызында Қазақстан «нарықтық экономикадағы ел» мәртебесіне ие болды, ал 2003 жылы ТМД елдерінің ішіндегі Қазақстанға инвестициялық деңгейдегі рейтинг берілді. 2007-2012 жылдары Қазақстанның дамуының негізгі мазмұны жаһандық экономикалық дағдарыстың салдарын еңсеру және елдің үдемелі инновациялық индустриализациясына көшу болды. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары 2010 жылдың 1 ақпанында бекітілді. Оның жүзеге асырылуының негізгі жетістігі тұрақты әртараптандыру және Қазақстандағы экономикалық өсім құрылымын сапалы жақсарту нәтижесінде ел азаматтарының әл-ауқатының айтарлықтай өсуі болуы тиіс. Тұңғыш Президент Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2011 жылғы 28 қаңтардағы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!» Ел дамуының басты бағыты белгіленді: жеделдетілген экономикалық жаңғырту - үдемелі инновациялық индустрияландыру бағдарламасының жалғасы. «Самұрық-Қазына» ұлттық даму қорын құру арқылы мемлекеттік активтерді шоғырландырды. ТМД елдері арасында дағдарысқа қарсы ең ауқымды бағдарлама қабылданды. Осы кезеңдегі маңызды оқиға «Қазақстан-2030» Стратегиясын ерте іске асыру және елдің әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру мақсаты тұрды. Сондықтан 2012 жылғы желтоқсанда Елбасы «Қазақстан-2050» стратегиясын қабылдаған жаңа саяси бағыт туралы жариялады. Ол мемлекеттік қызметтің түрлі салаларын сәтті жаңғыртуға арналған. Стратегияның басты мақсаты - әлемнің ең дамыған 30 мемлекеттер қатарына кіру. Қазақстанның 2020 жылға дейінгі дамуының негізгі бес бағытының негізі - ұтымды макроэкономикалық саясат. Ақша-кредит саясаты инфляцияны болдырмау бойынша шаралар тиімділігін арттырады. Экономикадағы бар проблемаларды шешу үшін Қазақстан бірнеше бағыттарға баса назар аударады. Бұл үшін бірқатар мемлекеттік бағдарламалар жұмыс істейді. «Жаңа Жібек жолы» (2012) шеңберінде Вухан (ҚХР) - Падубице (Чехия) бағыты бойынша пилоттық контейнерлік пойыз іске қосылды. 2020 жылға дейін көлік инфрақұрылымын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы (2013 ж.) Жолаушылар тасымалы, жол және теміржол вокзалдары мен аэродромдар сапасының ұлттық стандарттарын енгізуді көздейді. Астана - Қарағанды - Алматы, Астана - Павлодар - Өскемен автожолдары және Алматы - Қапшағай - Өскемен автожолдары салынды. 6 халықаралық дәліз қалпына келтірілуде. Бағдарламаның мақсаттарының бірі Қазақстан арқылы 2020 жылға қарай транзиттік трафикті екі есеге, ал 2050 жылға қарай он есе арттыру. Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 8 қаңтардағы Жарлығымен «Ақпараттық Қазақстан-2020» мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. «Нұрлы Жол» жаңа экономикалық саясатының бағдарламасы (2014 ж.) 13 негізгі бағытты қамтиды, олардың 8-і тиімді көлік-логистикалық, индустриалдық, туризм, энергетика, тұрғын үй және білім беру инфрақұрылымын, «Бизнестің жол картасы-2020» жобаларын жасауға байланысты. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы (одан әрі – Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стартегиялық даму жоспарын іске асыру үшін әзірленген. Өңірлік кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар бар жұмыс орындарын сақтау және тұрақты жұмыс істейтін жаңа жұмыс орындарын құру болып табылады. Бағдарлама Қытайдың, Иранның, Ресейдің және ЕО елдерінің құрлық және теңіз порттарындағы терминалдық қуаттылығын арттырумен, жол және теміржол жобаларына, шығысында логистикалық хабты және елдің батысында теңіз инфрақұрылымын құруға бағытталған. 2015 жылдың желтоқсанында жекешелендіру үдерісіне масштабтау үшін 2016-2020 жылдарға арналған Жекешелендірудің жаңа Жоспары қабылданды. ТОП-65 нысандарының тізіміне «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ,« Бәйтерек» АҚ және «ҚазАгро» АҚ-ның құны 5 миллиард теңгеден асатын ірі және тартымды компания кіреді. «EXPO-17» Қазақстанның инновациялық және технологиялық дамуына қуатты серпін берді. 2010 жылдың ортасынан бастап Қазақстан тұрақты экономикалық даму жолына түсті, мемлекеттік институттар мен орта тапты қалыптастырды, өз азаматтарының өмір сапасын айтарлықтай жақсартты. 2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның үшінші жаңартылуын жүзеге асыруды қамтамасыз ету, еліміздің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсудің жаңа моделін құру міндеті тұрды. 2000 жылдан бастап, 2008 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығындары 5 еседен астам ұлғайды. Біздің 5 миллионнан астам азаматтарымыз мемлекеттік әлеуметтік қорғаумен қамтылып отыр. Бұл көрсеткіш осыдан бес жыл бұрынғыға қарағанда екі есеге артық. Ал осы жылдар ішінде Қазақстанда жүздеген, мыңдаған жаңа кәсіпорындар пайда болды. Қазіргі кезде автомобиль құрастыратын, оның ішінде жеңіл автокөліктер де құрастыратын бес кәсіпорын жұмыс істейді. Бүгінде Қазақстанда радиотехника мен компьютер де құрастырылады. Жиһаз жасау өнеркәсібі, құрылыс индустриясы және басқа салалар серпінді дамуда. Сөйтіп, қорыта келгенде, тәуелсіздік жылдары Қазақстанда алғашқы жылдардағы кездескен көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан экономиканы дамытуда, әлеуметтік мәселелерді шешуде біршама жұмыстар атқарылды және елеулі табыстарға қол жетті. Соның нәтижесінде біздің еліміз ТМД мемлекеттерінің арасында өзінің әлеуметтік-экономикалық дамуы жағынан алдыңғы қатарға шығып отыр. Қазақстан бүгін әлемнің ең серпінді дамып келе жатқан елдерінің бірі саналады. Еліміз әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына ену жөніндегі міндеттерді шешуде айтарлықтай ілгері жылжыды. жүктеу/скачать 0,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|