Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
-мәтін Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір
жүктеу/скачать 2,72 Mb. Pdf көрінісі
|
null repaired (2)
| 3-мәтін
Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір Осыдан бес жарым ғасыр бұрын Жәнібек пен Керей султандар Әбілқайыр ханнан бөлініп, жүректерінде азаттық пен бостандықтың жалыным жанған елін ертіп, Батыс Моголстаннын Шу мен Талас өзендері аралығындағы Қозыбасы аймағына қоныстанды. Осындай тарихи оқиғаның бастауы болған бұл шежіреге толы өңірдің тауы мен тасы, әрбір баскан жері аңызбен өткен қезеңдерден сыр шертеді 2. Мұхаммед Хайдар Дулатидін "Тарих-и Рашиди атты еңбегінде көрсетілген Керей мен Әз Жәнібектің алғашкы хандық қүрып, ту тіккен жері -Шу бойындағы Қозыбасы. Ол шоқы Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналаскан. Шу өзенінің арнасы сол кезде Қозыбасы биігіне жақын болыпты. 3. Қозыбасы, Қозыбашы - атауына келер болсақ, тарихи түп дерек көздеріндегі Қазақ мемлекеті құрылган аймақ. Этимологиялық мағынасы қозының басындай ғана тау-төбелі жерлерді білдіреді. Жетісу өңірінде бірнеше Қозыбасы бар. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» кітабында Қазақ хандыгының кұрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасыда деп айтылады. Шу бойы мен Қозыбасы тауы - тарихи-географиялық тұрғыдан алғанда XIV- XV ғасырларда билік еткен Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі өңір. Бұл ерте заманнан бар жер атауы Қазақ хандығы осы Қозыбасыда шаңырақ көтерген. 4. Көне тарихқа үңілсек, Талас пен Шу езендерінің аңғарлары ерте заманнан адам баласының тұрағы - мекені болғандығын айғақтайтын белгілерге көптеп жолығамыз. Тарихи дерек көздеріне үңілсек, Батыс Турік қағандығыігың бастапқы жері Іле, ІІІу және Талас өнірлерін қамтыган. Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы түрлі мезгілде Шу өңіріндегі Суябта, Баласагұнда және Меркіде орналасты Бұл қалалар өз заманында қайнаған саяси өмірдің куәсі болды. 5. Осындай ғасырлар қойнауынан бастау алатын қазақ халқының қалыптасуы Қазақстан аумағында ежелгі замандардан бері үздіксіз жүрген этноүрдістсрдін заңды қорытындысы екені ғылымда дәлелденген тұжырым. Этногенез үрдісі арбір тарихи кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді Сондай ерекше кезеңге XIV - XV ғасырлардагы этноүрдістер жатады. Бул кезеңнің басты белгілерініе біріне - казақ халқының этнос ретіндс тарих теріне шыгуы жатса керек. 6. Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жаткан туркі- оғыз текті ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл. дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы этностың қайтадан «қазақ» деген жана атпен тарих сахнасына шыккан кезі. Яғни, бұрыннан әртурлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, уйсін, түрік, огыз, түркеш, қыпшақ, т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан пайда болган «қазақ» этнониміне байланысты, олардын мемлекеті «Қазақ хандығы» деп аталды, Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV гасырдың алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандыгы ұлттык кұрамы, аумақтык тұтастығы, мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі тандағы халықаралық қатынастар жүйесіндегі «меммлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Онын үстіне, «мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандығы құрылған XV ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер. яғни мемлекеттер біздің бүгінгі ұғымымыздагы мемлекеттік олшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алгаш кұрылған күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын. 7. Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы 1. Қозыбасы -- Жамбыл тауындағы шоқы 2. Қазақ хандығы XV гасырда қалыптасты 3. Қазақ халкының негізін туркі-оғыз текті ұлыстар кұрады A) Тек екінші B) Үшеуі де дұрыс C) Екінші мен үшінші Д) Бірінші мен екінші Е) Бірінші мен үшінші 8. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз A) Қазақ хандыгының 550 жылдық мерейтойы кашан, қайда тойланды? B) «Козыбасы» атауының этимологиялық магынасы қандай? C) Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімнің еңбегінде айтылган? Д) Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды? Е) Қазақ хандыгы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді? 9. Мәтіннің қазақ елінің жаңа атауға, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын бөлігі А)5 B) 3 C) 4 Д)1 Е)2 10. Мәтін мазмұнының реттілігі 1. Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі 2. Жаңа этнонимнің пайда болуы 3. Алғаш ту тіккен жер 4. Қозыбасы атауы 87474320427 85 A) 4, 2,1,3 B) 2,4, 3,1 C) 1.2,3,4 Д) 1,3,4, 2 Е) 3,4,2,1 11. Мәтівде кездесетін Баласағұн, Меркі, Суяб қалаларына байланысты нұсқаны көрсетініз A) Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан. B) Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. C) Батыс Түрік қағандығының саяси орталыгы болған. Д) Еуропа мен Азияның кез келген елімен тендесе алады. Е) Қозыбасы аймағында қоныстанған. 12. Мәтіннен 1 жэне 2-бөлігінің мазмұн жағынан сәйкестігін табыныз A) Ежелден казақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сөз болады. B) «Қазақ» деген жаңа аттык тарих сахнасына шыккан кезі туралы айтылады. C) Қасиетті Мойынқұмнын тол тарихы туралы айтылады. Д) Қазақ хандығының алгаш құрылған жері туралы айтылады. Е) Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады. жүктеу/скачать 2,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|