13
Сызықтық масштаб
дегеніміз –
масштабтың негізі
деп
аталатын, үстіне тең бірнеше кесінділер салынған түзу сызық.
Пландағы масштаб негізінің ұзындығы бүтін метрлік (шақы-
рымдық) санға тең. 3 а-суреттегі негізі 2
см
сызықтық масштаб
1:1000 сандық масштабқа дəл келеді. Сол жақтағы кесінді 10 тең
бөлікке бөлінген. Сондықтан бұл бөліктердің оннан бір бөлігі
көз мөлшерімен алынады. Сызықтық масштаб ретінде кез келген
миллиметрлік бөліктері бар кəдімгі
сызғышты пайдалануға бола-
ды. Сызғышқа арақашықтық циркуль-өлшегіш арқылы салынады.
Сызғыштан кіші арақашықтықты көзбен жобалап алмас үшін,
яғни үлкен дəлдікпен өлшеуде
көлденең масштаб
қолданылады.
Əр
2 см
сайын бөлінген сызық үстіне перпендикуляр түсіріп,
олардың үстіне бір-біріне тең 10 бөлік салады. Осы бөліктер
арқылы масштаб негізіне параллель сызықтар сызады. Сол
жақтағы тік бұрыштың төменгі жəне жоғары сызықтарын тең
10 бөлікке бөледі (2
мм)
. Əрі қарай
жоғары сызықтың сол жақ
нүктесін төменгі сызықтың бірінші бөлігімен қосады
,
ал жоғарғы
сызықтың бірінші бөлігін, төменгі сызықтың екінші бөлігімен
жəне осындай жолмен барлығын қосып шығады. Негізі 2
см,
осындай
жолмен құрылған масштаб
қалыпты көлденең масштаб
немесе
жүздік көлденең масштаб
деп аталады.
Көлденең масштабты пайдалану өте қарапайым, мысалы,
1:2000 (1 сантиметрде 20 метр бар).
Көлденең масштаб арқылы
арақашықтықты (кіші бөліктерін) сантиметрмен емес, метрмен
салуға болады (3 ə-сурет).
Адамның пландағы арақашықтықты қаруланбаған көзбен
салу (анықтау) дəлдігі 0,1
мм
деп қабылданған.
Сондықтан жер
бетіндегі сызықтың сол масштабтағы пландағы ұзындығының 0,1
мм
,
масштабтың дəлдігі
деп аталады.
Достарыңызбен бөлісу: 
