Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»

 
149 
 
 
33-
сурет. Сушаруашылық кешендерінің (СШК) қызметтік байланыс жүйесі 
          
Сушаруашылық  кешендері  (СШК)  бір-бірімен  өзара 
байланысты  үш  негізгі  және  қосымша  екі  бөліктен  тұрады: 
табиғи, техникалық, әлеуметтік, экологиялық және экономикалық 
(34-
сурет). 
 
 
 
34-
сурет. Сушаруашылық кешендеріндегі (СШК) құралымның жүйесі 

 
150 
Табиғи  бөлім  –  су  нысандары  және  су  қорлары,  басқа  да 
табиғи  ортаның  сыңарлары  және  де  жергілікті  жердің  табиғи 
жағдайы. Олар сушаруашылық кешендерді (СШК) құрудың және 
дамытудың  негізі  болып  табылады  және  техногендік  әсерді 
қабылдайды. 
Экономикалық  бөлім  –  шаруашылық  саласының,  яғни 
сушаруашылық 
кешендеріндегі 
(СШК) 
экономикалық 
қызығушылық  тудыратын  барлық  салалар  қатысады.  Оның 
негізгі  мақсаты    сушаруашылық  кешендерін  (СШК)  пайдалану 
кезінде  жоғары  экономикалық  тиімділікке  қолжеткізу  және 
судың  жетіспеуінен  болатын  шығынды  барынша  төмендетумен 
қатар, олардың ластануына, былғануына және титықтауларға жол 
бермеу. 
Техникалық  бөлім  –  жалпы  және  салалардың  техникалық 
құрылыстары,  ал  олар  кешеннің  тиімді  жұмыс  атқаруын 
қамтамасыз етуге тиісті. 
Әлеуметтік  бөлім  –  ұлттық,  адамдық  және  медициналық 
негізде бағаланады. 
Экологиялық  –  сушаруашылық  кешендерінің  (СШК)  табиғи 
кешендерге тигізетін шығынын талдау, өтеу және тарату. 
Сушаруашылық  кешендерінің  (СШК)  тиімді  шекарасы 
табиғи-экзогендік жүйенің шекарасымен сызбаланады, яғни өзен 
алқабының  шекарасының  шегімен  шектеледі.  Сондықтан 
сушаруашылық  кешендерінің  негізгі  үш  құрылымдасы  – 
қалыптасу,  қорғау  және  тарату  болашақта  өзен  саласының 
деңгейінде  іске  асырылуға  тиісті,  ал  су  қорын  пайдалану, 
жаңғырту  және  суғару  жүйелерін  пайдалану,  сушаруашылық 
шараларының әсерін және қысымын сезінетін аймақтық деңгейде 
қаралады. 
Осыған  орай,  сушаруашылық  кешендерінің  құрамын  екі 
деңгейге  бөлу  қажет,  яғни  қалыптасу  деңгейі,  алқапты  қорғау 
және  пайдалану  және  өлкелік  тұтыну  деңгейі.  Мұндай  екі 
баспалдақты  құрылымды  құрудың  екі  нақты  негізі  бар,  ал  ол 
оның табиғи экологиялық және экономикалық негізі. 
Табиғи  экологиялық  негізі  тұрғысынан  қарағанда 
сушаруашылық  кешендерінің  құрамын  екі  деңгейге  бөлу, 
биологиялық  бірлестіктердің  алқаптық  және  өлкелік  екі 
айналымда  бірдей  болуы,  яғни  суды  жинақтау  ауданындағы 

 
151 
бұзылған  немесе  бұзылмаған  техникалық  қызметтің  нәтижесі 
және олардың бір-бірімен тығыз байланыстылығы. 
Басқа  жағынан  қарағанда,  яғни  экологиялық  тұрғыдан 
қарағанда  өзен  арнасы  және  оған  түсетін  су  ағындары  салалық 
басқару  ретінде  жүргізіліп  және  негізгі  су  қорының  көзі 
әкімшілік өлкенің экономикасымен байланысты дамуы қажет.  
Сушаруашылық кешендеріндеріне (СШК) жүктелетін негізгі 
қызмет  су  қорларын  қалыптастыру,  яғни  табиғи  су  қорының 
түрін пайдалануға қажетті көлемге, сапаға және тәртіпке келтіру 
және қорғау.

жүктеу/скачать 3,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: