–
90
–
Салғастырмалы тіл білімі
салғастыруда тілдің жеке (атомарлық) элементтері емес, тіпті
тілдің жеке деңгейлері де емес, тіл тұтас, бүтін жүйе бойынша
салғастырылады.
Тіл аралық қатынастардың дамуына байланысты қазіргі
тіл білімінде салыстырмалы типологиялық әдісті қолдану –
генетикалық жағынан алыс тілдерді бір-бірімен салғастырғанда
аса маңызға ие болады. Бұл әдіспен зерттеу нәтижесінде жеке
тілдерге тән ерекшеліктер мен тіларалық сәйкестіктерді жан-
жақты зерттеуге мүмкіндік туады.
Лингвистер тіларалық сәйкестіктер мен олардың
типологиялық сәйкестіктерінің спецификалық құбылыс тарына
байланысты әртүрлі теориялық еңбектер жазды. Тілдерді
салғастыру тәсілдерінің негізгі ұстанымдары ресей және басқа
елдердің тілші-ғалымдарының еңбектерінде молынан кездеседі.
Салғастырмалы типология жалпы тіл білімінің қомақты
да маңызды салаларының бірі. Қазақ тілінің құрылымдық
жүйесі басқа тілдермен салғастырылып, олардың тұлғалық
жағынан ұқсастықтары мен ерекшеліктерін көрсететін,
салғастырмалы-типологиялық бағытта орындалған көптеген
ғылыми зерттеулер бар. Осы ретте М.М.Копыленко,
С.С.Құнанбаева,
Э.Д.Сүлейменова,
З.Қ.Ахметжанова,
М.К.Исаев, Н.И.Букетова, К.К.Дүйсекова, Н.А.Сәрсембаева,
Қ.Т.Рысалды, Е.Н.Нұрахметов, Е.К.Сәбитова, С.Ж.Тәжібаева,
Б.Қ.Мұрзалина, Г.С.Сағидолда, Ж.Н.Жүнісова, А.Д.Жакупова
т.б. ғалымдардың іргелі еңбектерін ерекше атауға болады.
Тіл білімінің маңызды саласы – салғастырмалы типология
соңғы жылдары қазақ тілін құрылымы өзге тілдермен
салғастыра зерттеу мәселесінде бірталай жетістіктерге
жетті. Мәселен, Т.Айнабекова, Ш.Аргинзинова, К.Ашинова,
А.Бақытов, П.Дәулетова, Р.Жүсіпова, Р.Атаханова, Г.Карбозова,
Т.Қалибекұлы, Б.Мизамхан, Т.Мықтыбаева, Ж.Тұрсынәліқызы
т.б. салғастырмалы зерттеулер жазды.
Лингвистикалық типологияда салғастырылатын материал
жөнінде мынадай екі пікір бар: 1) бүкіл тіл жүйесі бойынша
салғастыру, 2) аспект бойынша салғастыру. Аспект бойынша