Оқулық Алматы 2011 Пікір жазғандар: Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С. Тебегенов
жүктеу/скачать 1,06 Mb.
|
Әлем әдебиеті by Көптілеуова Д.Т. (z-lib.org)
| Томас Стернз Элиот (1888 -1965) модернисттік поэзияның шебері ретінде танылған. Ол тек ақын ретінде ғана емес, сонымен қатар драматург, әдеби сыншы, мәдениет тарихшысы ретінде де танымал. Элиот ХХ ғ. қайғылы қасіретке толы жағдайдың өзінде адамгершілік құндылықтарды уағыздап, соғысты басынан кешірген адамның ішкі сезімін қағаз бетіне түсіріп, «құдайсыз» әлемге аяқ басқан адамның мұң-мұқтажын, қайғы-қасіретін жеткізе білген. Элиот шығармашылығында қозғалған өзекті мәселелер ретінде тіршілік қасіреті мен рухани азғындалуды айтсақ болады. Бұлар адамгершілікке қарсы өркениеттің салдарынан болады. Оның поэзиясындағы негізгі образдар – «құнарсыз жер» мен «жүрексіз» адам.
Элиот АҚШ-та, Сент-Луис қаласында ауқатты отбасында дүниеге келген. Ол кішкентай кезінен бастап қатаң пуритандық тәрбие алып өседі. Гарворд университетінде әдебиетті, тарих пен философияны оқиды. 1914 ж. Еуропаға қоныс аударады. Элиот Лондонда тоқтап, мәңгі Англияда қалады. Ұлыбритания өмірінде және ағылшын әдебиетінің дамуында ерекше тарихи кезең болған Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Британия империясы саяси жүйе ретінде өмір сүруін тоқтатады. Үндістан (1947), Бирма және Цейлон (1948) өз тәуелсіздіктеріне қол жеткізеді. Мысырға билік жүргізу әрекеті де сәтсіз аяқаталып, 1956 жылы Суэц каналынан да айырылады. 1960 жылдың өзінде-ақ он жеті африкалық мемлекет өз тәуелсіздігін алады. Соғыстан кейін елде көптеген демократиялық өзгерістер орын алады. 50-60 жылдардағы әлеуметтік реформалар лейбористтер мен консерваторлар тарапынан да қолдау табады. Елде орын алған жағдайлар әдебиетке де өз әсерін тигізбей қоймады. Дэсмонд Стюарттың («Шөпте жатқан қабылан», 1953; «Жарамсыз ағылшындық» 1955; «Рөлдердің ауысуы» трилогиясы, 1965-1968), Базил Дейвидсонның («Өзен табалдырығы», 1957); Джмейс Олдриттің («Шөл даланың батырлары», 1954) жаңа романдары дүниеге келеді. Онда отар елдерде орын алған оқиғалар суреттеледі. Шығарамларда шынайы атаулармен қатар Африка мен Шығыс Араб елдерін білдіретін Бахрас, Дельмин, Мидня сияқты ойдан құрастырылған географиялық атаулар да кездеседі. Латын Америкасы, Үндіқытай, Африка және Араб елдерінде орын алған отаршылдыққа қарсы күрестер бейнеленеді. Жазушылар елде және әлемде болып жатқан оқиғалар туралы түрлі пікірде болады. Грэм Гриннің романдарында жаңа заманның өзекті мәселелері сөз болса, Уильям Голдинг, Аэрис Мердок, Мюриель Спарктың шығармаларында экзистенциалисттік ойлар келтіріледі. Соғыстан кейінгі жылдары Джон Пристлидің (1894-1984) «Мейірімді жолдастар» (1929) романы және «Қауіпті бетбұрыс» (1932) атты пьесасы үлкен жетістікке ие болады. Пристлидің Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жазған («Сенбі күнгі жарық», «Гретлидегі қараңғылық») романдары мен радиохабарларында ағылшындықтарды фашизмге қарсы күреске шақырады. Пристли өзінің «Ресейге саяхат» (1946) атты еңбегінде Кеңес Үкіметінің фашизмді жеңуге қосқан үлесі туралы айтады. Пристли соғыс жылдарында өзінің радикалды демократиялық көзқарастарынан бас тартқанымен, оның 60-70 жылдардағы шығармашылығында шынайы реализм принциптері үстемдікке ие бола бастайды. Джордан Оруэллдің (1803-1950) соғыстан кейін жарық көрген «Мал қора» (1949) атты романдарынан автордың сатиралық шеберлілігі айқын көрінеді Энтони Берджесс (1917-1993) Оруэллдің дәстүрін жалғастырушы болып табылады. Бұл жазушыларды тоталитаризмді әшкерелеу мен болашақтағы «Жаңа тіл» мәселесі жақындата түседі. Берджесс тек жазушы ретінде ғана емес, сонымен қатар музыкант, сценарист, лингвист әрі аудармашы ретінде танымал болған. Оның романдарының модификациялық жанрлары көп түрлі («Әсерлі отбасы» болашақ жайлы фантастикалық романы, 1962; «Наполеон симфониясы» атты тарихи романы, 1974; «MF» құрылымдық романы, 1971 және т.б.). Берджесс шығармаларында зұлымдық пен жамандық адам мен әлемнің «бөлінбес бөлшегі» ретінде қарастырылады. ХХ ғасырдағы Ұлыбритания әдебиетінің дамуына Ивлин Во (1903-1966), Джон Осборн (1929-1994), Кингсли Эмис (1922 жылы туылған), Джон Уэйн (1925-1994), Джон Брейн (1922-1986), Сид Чаплин (1906-1986) сынды жазушылар өз үлестерін қосады. ХХ ғасырдағы ағылшын әдебиетінің ұлттық дәстүрлерінде эпостық топтамалар пайда болады. Оған мысал ретінде Чарл Сноудың (1905-1980) «Бейтаныс және ағайындылар», Джек Линдсейдің (1900-1990) «Британ жолы», нтони Поуэлдің (1905 жылы туылған) «Заман әуені» атты эпостық топтамаларын келтіруге болады. ХХ ғасырдың соңғы ширегінде ағылшын әдебиетінде постмодернизм ағымы пайда бола бастайды. Бұл ағымның пайда боуы туралы зерттеушілер түрлі көзқараста. Постмодернизм «дәуірдің рухын» көрсететін әдеби бағыт ретінде ХХ ғасырдың соңына қарай Питер Акрой (1949) Джулиан Барис (1946), Дэвид Лодж (1935), Анджела Картер (1940-1992), Антоний Байет, Грэм Свифт, Мартин Эмис сынды жазушылардың шығармаларында көрініс табады.
жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|