Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»


Майлы өсімдіктер дəнің майлылығы жəне майлардың сапасы



Pdf көрінісі
бет180/302
Дата06.02.2022
өлшемі3,11 Mb.
#80173
түріОқулық
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   302
Байланысты:
iztaev osimdik sharyashylygy (1) (1)

Майлы өсімдіктер дəнің майлылығы жəне майлардың сапасы
Дақыл Майлы-
лығы, 
пайызбен-
кебу, дəнге
Тығыз-
дығы,
г/см
Қату темпе-
ратурасы, 
нөлден төмен
Сабынға 
айналуы, 
мг КОН
Иодты 
байлау 
саны, г 
100г
Қышқыл-
дық саны
Кебу 
қасиеті
Майкене 54,3
0,951+0,964
10+18
182+187
81+86
0.98+6.8 Кеппейді
Жер-
жаңғақ 
48,7
0,911+0,926
0+3
180+206 90+103 0.03+2.24 Ақырын 
кебеді
Қыша 41,5
0,912+0.921
11+14
182+183 92+110
0.0+3.04
Ақырын 
кебеді
Рапс
42,4
0.911+0. 921
5+12
168+185 94+112 0.13+11.0 Жартылай 
кебеді
Күн-
бағыс 
45,1
0.920+0.929
16+19.5
183+196 119+142 0.10+2.40 Жартылай 
кебеді
Күнжіт 50,2 0.921+0.944
3+7.0
187+197 103+112
-
Жартылай 
кебеді
Соя 20,0
0.920+0.926
-
198+216 107+137
0.0+5.7 Жартылай 
кебеді
Зығыр 42,5
0.930+0.938
8+27
186+195 165+192
0.5+3.5
Жақсы 
кебеді
Сора 34,2
0.929+0.934
27
190+194 145+167
-
Жақсы 
кебеді
Арыш 36,2 
0.919+0.933
15+19
181+188 132+153 0.25+13.2
Жақсы 
кебеді


237
Далалық майлы күнбағыс əрі қарай, өзінің шыққан немесе өрбіген 
отанына қарай, солтүстік ресейлік жəне армениялық деп аталатын төрт 
топқа бөлінген. Қазақстанда тек оңтүстік ресейлік тобы өседі. 
Күнбағыстың сабағы жуан, тік өседі, кейде бұтақтайды, сырты түкті. 
Гүл шоғыры себет. Корзинкадан екі түрлі гүл шығады. Шет жағында 
тіл тəрізді, ал ортасында түтікше тəрізді гүлдер салады. Түтікше гүлдер 
дəн береді. Гүлдердің түстері ақшыл сарыдан қызғылт сарыға дейін, 
кейде күлгін түсті болады. 
Күнбағыстың дəні ұзыншақ, төрт қырлы сыңа тəрізді. Сыртында 
қатты қабығы бар. Қара түсті сорттарда қабықтың құрамына смоладан 
тұратын фитомелан деп аталатын сауыты бар. Ол күнбағыстың дəнін 
«күнбағыс оты» аталатын дəннің ядросын жейтін көбелектен қорғайды. 
Ол қабат тек қана қышқылдармен қайнатқанда ғана ериді. 
Күнбағыс оты немесе күнбағыс қара күйесі жұмыртқасын түтікше 
гүлдердің ішіне салады. Жас құрттар өсімдіктің тозаңымен немесе 
гүлдің жапырақшаларымен, ал өскен соң дəннің өзегімен қоректенеді. 
Ондай дəн ащы дəмді. Жеген орнында құрттың нəжістері толып 
тұрады. Сондықтан қара түсті сауытты сорттардың маңызы өте зор. 
Қазіргі егіліп жүрген сорттардың қабығында 95 пайызға дейін қара май 
бар. Оның астында эндосперм орналасқан. Қабықтың ішінде қара май-
ды сауыттың ең алдымен, қара немесе қара көк түсінен немесе аздап 
алынған өлшемдері 30 минут қайнатып немесе күкірт қышқылымен 
өңдеп табуға болады. 
Дəннің ірілігі корзинканың шетінен ортасына қарай кішірейе береді. 
Егер дəннің толуы жəне пісуі кезінде кенет жағдай нашарласа, қабықтың 
іші бос қалуы да мүмкін. 
Дəнінде 12-19 пайыз ақуыз, 25-52 пайыз май, 13-27 пайыз клетчат-
ка, 20-27 пайыз тағы да басқа көмірсутектерін, 2-5 пайыз минералдық 
заттар ұстайды, ал ақталған ядрода 18-29 пайызақуыз, 50-65 пайыз май 
болады. 
Күнбағыс шаршы тозаңданатын өсімдік. Сондықтан оны топтау 
өте қиын. Сонда да оны дəнінің құрылысына қарай үш топқа бөледі: 
1. Шағатын шекілдеуік, 2. Май алатын, 3. Межеумок деп аталатын 
жоғарғы екеуінің арасындағы дəн. 
Шағатын шекілдеуік күнбағыстың сабағы биік, дəні ірі, корзинкасы 
да үлкен, ал май алатын күнбағыс аласа бойлы, корзинкасы кішірек, 
дəні ұсақ, ал межеумок осы екеуінің арасындағы сипаттамада болады. 
Басқа айырмашылықтары 
37-кестеде
көрсетілген. 


238
37-кесте


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   302




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет