Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

245
1-сурет. 
а
 
– бидайдың сабағы, ə
 
– бидай үйіндісі, б
 
– бидай дəні
2-сурет
. а
 
– қарабидайдың сабағы, ə
 
– қарабидай үйіндісі, б
 
– 
қарабидай дəні
3-сурет. 
а
 
– сояның сабағы, ə
 
– сояның үйіндісі, б
 
– соя дəні
4-сурет. 
а
 
– жүгерінің собығы, ə
 
– жүгері үйіндісі, б
 
– жүгері дəні

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 
ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
ԥ
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

246
5-сурет. 
а
 
– сұлының сабағы, ə
 
– сұлы үйіндісі, б
 
– сұлы дəні
6-сурет. 
а
 
– күріштің сабағы, ə
 
– күріш үйіндісі, б
 
– күріш дəні
7-сурет. 
а
 
– тарының сабағы, ə
 
– тары үйіндісі, б
 
– тары дəні
8-сурет
. а – бұршақтың сабағы, ə – бұршақ үйіндісі, б – бұршақ дəні

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

247
9-сурет. 
а
 
– күнбағыстың сабағы, ə – үйіндісі, б – дəні
10-сурет. 
а
 
– люпиннің сабағы, ə
 
– люпин үйіндісі, б
 
– люпин дəні
11-сурет. 
а
 
– қарақұмықтың сабағы, ə
 
– қарақұмық үйіндісі, б
 
– 
қарақұмық дəні
Бақылау сұрақтары:
1. Морфология деген не?
2. Морфологиялық белгілерді атап көрсет.
3. Дəнді дақылдарды атап көрсет.
4. Майлы дақылдарды атап көрсет.

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

ɚ
)
Ω
)
ɛ
) 

248
5. Бұршақ тектес дақылдарды атап көрсет.
6. Химиялық құрамы бойынша дəнді-дақылдар қай топқа кіреді?
7. Химиялық құрамы бойынша бұршақ тектестер қай топқа кіреді?
8. Химиялық құрамы бойынша майлы дақылдар қай топқа кіреді?
9. Бидай дəні қандай пішінмен сипатталады?
10. Бұршақ тұқымы қандай пішінмен сипатталады?
№2-зертханалық жұмыс
Тақырып: «Өлшендіні қолмен жəне БИС-1 бөлгішінде бөлу»
Жұмыстың мақсаты:
1. Кварттық əдіспен астық өлшенділерін қолмен бөліп алуды үйрену.
2. Астық өлшенділерін БИС-1 бөлгішінде бөліп алуды үйрену.
Тапсырма:
1. БИС-1 бөлгішінің құрылысын оқып-үйрену.
2. Өлшендіні БИС-1 бөлгішінде бөліп алу.
3. Кварттық əдіспен өлшендіні бөліп алу.
Құрал-жабдықтар:
1. Планкалар;
2. Циферблатты таразылар;
3. Жалпақ күрекше, шөтке, шпатель;
4. Өлшендіге арналған ыдыстар;
5. БИС-1 бөлгіші;
6. Техникалық таразылар;
7. Ожаудағы орта сынама;
Жұмыстың орындалуы:
1. Өлшенділерді қолмен бөлу
Кварттық əдіс.
Стандартқа сəйкес, орта сынаманы планкамен 
мұқият араластырып, квадрат түрінде тегістеп, планкалармен диагональ 
жүргіземіз. Бір-біріне қарама-қарсы үшбұрыштардан дəндерді план-
ка көмегімен алып тастап, қалған дəндерді бір-бірімен араластырып, 
тура сол жолмен қайтадан бөлу керек. Осындай бөлуді керекті масса 
шыққанша қайталап отыру керек. Бөліп алынған өлшендіні техникалық 
таразыда өлшеу керек. 
Екі тең үшбұрыштар əдісі.
 
Орта сынаманы араластыру жəне да-
йындау жұмыстары алдыңғы жасалған əдіспен бірдей. Тек беті тегіс 

249
астықты планкамен бөлген кезде бірақ диагональ жүргізіп, 2 тең 
үшбұрышқа бөліп, оның біреуіндегі дəн алып тасталынады. Сөйтіп 
өлшендіде бізге қажетті масса шықпайынша əдісті қайталай береміз.
Жұп тікбұрыштар əдісі. 
Орта сынаманы араластыру жəне да-
йындау жұмысы алдыңғы əдіске ұқсас. Бірақ оның пішінін қалындығы 
0,5-1,5 см болатын ұзынша тікбұрышты етіп жасайды. Құрылған 
тікбұрышты орта сынаманы ұзын жағынан сызғышпен бірнеше тақ 
тең бөлікке бөледі. Одан əрі əрбір жұп бөліктерін алып тастап, қалған 
тақ бөліктерін бір-бірімен араластырып, қажетті масса шыққанша осы 
əдісті қайталайды.
2. Бөлгіштің құрылысымын танысу
В. М. Филин, Т. В. Устименко, В. В. Бражников дайындаған «Оцен-
ка качества зерна крупянных культур на малых предприятиях» атты 
кітапқа сүйене отырып, «БИС-1» бөлгішінің құрылымын жəне онымен 
жұмыс істеу тəртібін қайталап шығу.
3. «БИС-1» бөлгішімен өлшенділерді бөліп алу
Орташа сынама циферблатты таразыда өлшеп алынады. 
Стандарттарға сəйкес қалдық мөлшерін анықтауға арналған өлшендінің 
массасы анықталады. «БИС-1» бөлгішінің шкаласында орташа сынама 
көлемі мен массасының қиылысуындағы санды тауып, оны оң жақтағы 
шкаланың төменгі жағына салады. Орташа сынаманы бөлгіш воронка-
сына құйып, тегістеп жапқышты (затворды) ашу керек. Дəн үш бөлгіш-
араластырғыш құрылғылардан өтеді де, біркелкі орналасады. Қалдық 
мөлшерін анықтамаға арналған өлшендіні оң жақ ожаудан алып, 
техникалық таразыда өлшеу керек. 
Егер ожау ішіндегі дəн массасы керекті массадан 10%-ға артық бол-
са, онда таразы ыдысындағы артық масса алынып тасталынады.
Егер ожау ішіндегі дəн массасы керекті массадан 10%-дан асатын 
болса, онда дəннің артық масса келесі жолмен алынып тасталынады. 
Бөлініп алынған дəн массасын тегіс бетке төгіп, жұқа қабатта жаяды. 
Артық масса кішкентай қалақшаның көмегімен кішкене порциялармен 
жұқа қабаттың əр жерінен бөліп алынады. 
Егер ожаудан алынған астық массасы стандартта көрсетілген 
өлшенді массасынан кем болса, онда өлшенді қайта анықталады.

250
42-кесте 

жүктеу/скачать 3,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: