ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

Барлық жер шаң. Қазiр ол – кiр сияқты. Оның өзі – зәрлі, жабысқақ, қалалық жолдарының тас жолда- ры үстінде езіліп жатқан кiр... егер ол жерге тас жол салынған болса. Ал басқа жерлердегі жолдардың өздерi – кiр болып табылады. Өйткенi, Атырауға – көктем келді.
Қар еріп, оның лай суы шаңмен бірге кірге айна- луда. Оны табандарына жағып үйге апарады, олар күртелерге және пальтолерге жабысады, және ерлердің шалбарларының қайырмаларына жабысады, еден мен қабырғаларға әуелі жұқалап байқалмай жа- бысады, егер оны уақытында жинамасаң - бұл жақын арада байқалып тұратын болады!
Сондықтан театр жинаушылары таңертеңнен едендерді жуады. Шаршаған соң киім бөлмесінде жиналады, шай iшедi, және де күбір-сыбыр, қысқа әңгімелерге көшеді. Бiрақ БҰЛ қысқа әңгімелерді ешқашан театр сыртында айтпайды. Мүмкiн, себебі ешкiм бұлар туралы бiлмедi. Театр да, дала да – өз құпияларын сақтай алады, ал сахна сыртындағы өсекшiлерден құпияны әрмен ұстау керек. Тек еркеле- ген шаң ғана барлығын біледі, өйткенi - жазалаусыз, және де Дала мен Театрдың арасындағы соғыстың қашан біткен күні есінде. Шаң – бүкіл жерде, себебі бұл оның қаласы еді. Томирис қайта туылған қалада.
* * *
Жас актриса өз гримеркасында, өз шар айнасына отыр- ды... Бiр жағынан - дәл осылай емес, не шар айна, не гримерка оның атында емес еді. Әлі атақтары жоқ, әрі жас та еді.
Ескi театр қасқырлары тобының алдында ол кiм еді?

«Қызым» деген мейiрiмдi сөз оны ешқашан алдамады

– Кәрі Актрисалар, әр түрлi лауазымдағы, бірақ ол ла- уазымдарын дұрыс атқармайтын олардың күйеулеріне ол ешқашан қыздары болмайды.

Бұл Қалада театр дәстүрлерi бар, бiрақ қайта кел- ген қыз жаман дегендей, Даланың дәстүрлерi де сақталған. Мүмкін - қалыңдық болса?..

Кетіп қалса ма! Шетел азаматымен танысып кетіп қалса ше! Барлығын да, театрды да, қаланы да, әзірге кәрілік кірмейінше кәрілерге қызмет көрсету ғана жазылған бұл өмірін де тастап кетсе ме...
Шеттен келген режиссер оны Томирис ханшаның рөліне фильмге түсуге алды. Ендi олардың барлығы үшiн ол - дұшпан! Даңқтың бір үзімін, қаламақыны, рөлді жұлып алып, тартып алғандай болды, бұл кiм еді? Театрға қызмет ету үшін еліне қайта оралған, кешегі боқмұрын, астаналық театр студиясының түлегі... өз Дала соғысынан жеңіліс тапқан еді...

Пыль везде. Сейчас она – как грязь.

Она и есть – грязь, едкая, липкая, размазывающаяся по асфальту городских дорог… там, где этот асфальт уже проложили. А в других местах сами дороги и есть

– грязь. Потому что в Атырау – весна.

Снег растаял, смешав мутные свои воды с пылью, и родив грязь. Ее несут в дом на подошвах, она липнет на куртки и пальто, и обшлаги брюк мужчин, она по- крывает полы и стены сначала тонким, незаметным слоем, и если ее вовремя не убрать – слой этот будет очень скоро – и очень – заметен!

Поэтому театральные уборщицы с самого утра моют полы. Устав, собираются в костюмерной, за кулиса- ми, пьют чай, и травят байки. Но ЭТУ байку никогда не травят за кулисами Театра. Наверное, потому что о ней так никто и не узнал. И Театр, и Степь – они уме- ют хранить свои тайны, а уж от закулисных сплетни- ков тайны нужно держать подальше. И только пыль, балованная, потому что – безнаказанная, знала все, и помнит тот день, когда закончилась война между Сте- пью и Театром. Пыль же – она у нас всюду, ведь это ее город. Город, в котором заново родилась Томирис…

* * *
Молодая Актриса сидела за своим трюмо, в своей гри- мерке… Хотя – не так, потому что ни трюмо, ни сама гримерка не значились за ней. Чином не вышла, да и возраст еще не тот.
Кто она для этой стаи старых театральных волков? Ласковое «кызым» ее никогда не обманывало – доч- кой она, что для Старых Актрис, что для их мужей, значившихся в театре под разными должностями, но не всегда на этих должностях появлявшимся, никогда не будет.
Нет в этом Городе традиций театральных, но есть традиции Степи, когда дочь – хуже рабыни… А кто может быть хуже рабыни для степнячки? Разве что – невеста?..
Уехать бы! Познакомиться с каким ни будь иностран- цем – и уехать! Бросить все это – и театр, и Город, и эту жизнь, в которой тебе назначено служить стари- кам, пока сама не станешь старой…
Приезжий режиссер взял ее в фильм, на роль самой царицы Томирис. И теперь она для них всех – враг! Вырвала, выцарапала кусок славы, гонорар, роль, и кто? Соплячка вчерашняя, выпускница столичного театрального, вернувшаяся на родину, чтобы служить Театру… который почти проиграл свою войну Сте- пи…

234 235

Оған рөлден бас тартуын да меңзеді! Ол қуана бас тартар еді, бірақ мына түрік режисер барлығын өзінің, капиталистiк мәнерінде жасайды, Даланы сыйламай- ды, қарияларға сенбейді, бұл белгіленген Театрды ол басқарады. Ол Театр туралы фильмде облыстық мәдениет бөлімі бастығының ашынасын түсіруден бас тартты да, оның орнына мұны таңдады.
Әрі бұны мазалап, көңілін білдірмеді, оның пiскен бидайдың түсіндей, Жас Актриса мұндай түсті театр учелищесінің группасымен гастролге барғандарында Тың далада көрген, шашы бар суретші қызға ғашық екенін тiптi бүкіл театр бәрі біледі.
Түрiктер - сары шаштыларды көрсе, есі кетеді! Ол қызғанып тұр ма? Жас актриса басын сiлкiп жiбергенде сонша еңбекпен тігілген Томирис ханшаның сақ телпегі еденге ұшып кетті.
Мiнекей саған бұл жарияланбалған соғыстың тағы бiр дәләлі - костюмерша оның басына жарты сағат бойы кигізген болды, ал ол бiр қимылдан ұшып кетті!
Ал егер, дубль дұрыс шықпай жатса өзінің түрік тілінде айқайлайтын, балағаттары құлағыңды жа- уып қойсаңда қазақтардікіне ұқсас... Кілең ұятты сөздермен...

* * *
Ана-Дала - өкпелі болды. Оны түсiнбейдi. Түсiнуден бас тартады. Олардың, ядролық жарылыстардың қалдықтарымен уланған, жараланған, шаршаған, оның кеудесінен ғарышқа от боп ұшқанда күйген ол бәрібір бұл адамдарды сүюді жалғастырды. Сынақтарда, оны бұл адамдарды сүюге бiрдей жалғастырған ракет оны самғауық жалындауға күйген уланған.

Бұл оның ұлты еді. Оның балалары. Көшпендiлердiң ұрпақтары, олар ендi даладан алшақтап, өз қалаларын тұрғыза бастады, енді оларға Даладан қалғаны дәстүрлері еді. Нан мен баспанаға онша жо- март емес онда өмiр сүру үшін, ғасырлар бойы ол бір бүтін болуға, отбасы болуға, әулет болуға, үлкенді қадірлеуге үйретті, әйтпесе тек бәрі күшпен шешілер еді.
Ал қай жерде мықтылар ғана үкім шығарса, онда ұлт болмайды.
Мықтыларының ғана хұқы жүретін жерде, ұлт бол- майды. Қарттар әлсізденеді, бірақ оларда уақыт даналығын бар – Дала осылай пайымдап берген, мықты да жас көшпелілерді сыйлауға, қағандар, хандар, Орда үшін және де оларға тағдырлары жазған билеушілері үшін «алаш» деп ұрандатып ұрысқа шығуға ендігі әрі қолдары қылыш ұстай алмайтындардың, садақ тарта алмайтындардың, ал аяқтары әлсіреп жауынгерлік атының жауыры-

Ей уже пытались намекнуть – откажись! Она бы и рада, да режиссер этот, турок, все на свой, на капита- листический манер делает, не смотрит на традиции, не уважает Степь, не верит Старикам, ею править в этом Театре назначенным. Отказался снимать в филь- ме про Театр любовницу областного начальника по культуре, выбрал почему-то ее.