ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы
жүктеу/скачать 34,49 Mb.
|
Бір күні бес-алты бала боп көл жағасында қоқандап қойған балықтарымызды қарап, өзіміз шомылып жүргенбіз. Көлдің дәл ортасына үш аққу келіп қонды. Су бетінде қағаздан жасаған қайықтар сияқты, қозғалмайды. Біздер қызықтап, аузымызды ашып қарап қалдық. Судың жағасында басқа құстар да жүреді ғой. Ал, мыналар олардан өзгеше. Ғажап сұлу көрініс балалық қызығушылығымызды оятты. - Мә-ә, аққуларды қара! - Аққу, аққу! – деп айқайладық. - Қандай әдемі. - Үш аққудың екеуі ата-анасы, біреуі –баласы болар, - деген топшылау да айтылып жатыр. Көлдің жан-жағынан келіп су ішіп, жағасында жу- сап жатқан сиырларда, шұбырып жүрген уақ жандықтарда, шулап ойнап жүрген біздерде олардың еш жұмысы жоқ. Біз оларға таңдана қарадық. - Аққу- киелі құс деп айтады қарттар. Оны атуға бол- майды дейді. Сол рас па? – деп өзімізден мазалдырақ Сисеннен сұрадық. -Әрине, бұл құстарды ату түгілі тас лақтыруға, дауы- стап шошытуға да болмайды. Егер оны атса, онда ол адам тегін кетпейді. Біраз жүзіп, көл бетінің рахатын көргеннен кейін, аққулар көтеріліп ұшты. Сол мезетте көлдің бір жағынан мылтықтың «гүрс» еткен дауысы естілді де, бір будақ түтін аспанда қалықтап тұрып қалды. Біз аққуларға қарап едік, аққудың біреуі қос қанаты екі жаққа қолапайсыз жалпылдап барып, су жағасына құлап түсті.
Құлап түскен ақ періштедей аспан еркесінің қасына барып қарасақ, бейшара өліп қалған екен. Оқ қақ жүрегіне тисе керек. Қан ағып жатыр. Аппақ қанаты қызыл қанға боялған. Бір қанаты суда, бір қанаты жағада жайылып жатыр. В один из таких чудных летних дней мы с ватагой местных мальчишек удили рыбу и плескались в ла- сковых теплых волнах. Как вдруг на озерную гладь неожиданно сели три лебедя. Словно бумажные кора- блики, не шевелясь, застыли…
- Старики говорят, что лебеди – птицы особые, свя- щенные. Их нельзя убивать. Это правда? - спрашива- ли мы друг друга. Решили спросить об этом Сисена, который был постарше нас. - Правда. Их не только убивать, даже вспугнуть нель- зя. Лебеди добрые птицы, мирные. Но если же кто-то поднимет на них руку, его непременно настигнет кара за содеянное. Тем временем, насладившись водной свежестью, ле- беди устремились ввысь. Но что это?! Вдруг тишину нарушил зловещий хлопок ружейного выстрела, и от его грома, казалось, содрогнулся, почернел не- босвод. А все живое замерло. Сквозь дымовую завесу мы всматривались в лебедей. О-о! Один из лебедей - словно руки - беспомощно раскинул крылья, упал, рассекая ровное водное полотно… Кто мог решиться на такое?! Увидели... удалявшую- ся фигуру старика Карагула с ружьем наперевес. Нас охватили гнев и обида. Как он мог? Ведь в лебедей нельзя стрелять!!! И он, пожилой человек, неужто не знает этого? Не слышал?! Мы то с возмущеньем глядели в сторону старика, то с жалостью на погибшую птицу. Мы рванулись на- конец, к лебедю… Он казался нам белым небесным ангелом! Но, о – ужас, он уже погиб! Пуля попала в сердце, птица истекала кровью. Алые струи на белых крыльях… Одно крыло на берегу, второе – в воде… 222 223
Аяғаннан оның қанатын аялай сипап, құс денесін құрғаққа шығардық. Осы кезде оқтан аман қалған екі аққу қаңқылдап, үстімізде ұшып жүрді. Бірде төмендейді, бірде қалықтап жоғары шалықтайды. Байқауымызша, олар қайғы құшағында. Иіріліп ұшып айналумен жүрді. Біз су жағасында ұзақ болып, қарнымыз ашса да, үйге баруды ұмыттық. Бір- бірімізге үндемей қарап, құсқа деген аяныш жүрегімізді өртеді. Ұшып жүрген, қайғыдан ойран-ботқа болған бауырларын да аяй- мыз. Бір кезде Сисен тұрды да: - Балалар, біз аулақ кетейік, бізден сескеніп, мына аққулар қона алмай жүр. Не істер екен қарайық , - деді. Осыған келістік те, аулақтау төбе басына барып отырдық. Аққулар өлген құстың қасына келіп қонбады. Тек қана айналып ұшумен болды. Сонымен, әбден кеш болғанша кетпей, біресе суға қонады,біресе қайта көтеріліп ұшады. Біз, балалар, құсқа деген аяныш сезіммен кешке қарай үйді-үйімізге тарадық. * * * Үйге келісімен әке- шешеме болған оқиғаны баян- дап жатырмын. Біздің үй-ішінің адамдары ата-анам, ағаларым, апа-қарындастарым менің әңгімемді едірейісе тыңдады. Мен баяндап болғанда, олардың көздерінен қорқыныш пен аяныш ұшқындары жыл- тылдады. Бәрі де «масқара, масқара,» деп шошып, өре түрегелді. Әкем : - Кім атты? – деп сұрады дауысын көтеріп. Мен: - Қарағұл ағам, - дедім. Әкем жалма-жан киіне бастады. Мен әкемді мұндай оқиғаға дым білмегендей қарау орынсыз деген пиғылда болғанын түсіндім. Қолына қамшысын алды, керзовый етігін киді. (Қырда жазда да мал- шылар ылғи «керзовый» етік киіп жүреді). Қалпағын қалай болса, солай басына жапсыра сала, әкем үйден шығып, ыдырына адымдай жөнелді. Шешем: «Қой, қой, қартым, сабыр ет» деп быж-тыж бола қалды. Бәріміз де: «Көке, көке, қайтесіз» деп жа- лынып артынан жүгірдік. Бірақ оның тоқтайтын түрі болмады. Адымы жер өлшеп бара жатқан землемердің өлшеуішіндей өте алшаң әрі асығыс әкем көйлегінің омырауы ашыла, етегі шалбарынан шыға желпілдеп кетіп бара жатты. Мы, горько плача, со слезами на глазах гладили лебе- диные крылья… Вынесли все вместе птицу на сушу.
- Давайте отойдем, а то лебеди не могут подлететь к нему из-за нас, - сказал Сисен, и мы, отойдя подаль- ше, сели на пригорок. Договорившись, мы отошли и сели на дальний при- горок. Белокрылые птицы не приземлились у погибшей пти- цы, продолжали то кружить над ней, то садиться на воду, и так - до позднего вечера. И мы, уже в сумерках, пребывая в печали, неохотно поплелись домой. * * * Не успев прийти к родителям, рассказали им о слу- чившемся и увиденном, отец и мать, братья и сестры, все родичи, слушали, затаив дыханье, и в глазах их читались страх и жалость. Наконец, объятые ужасом, они стали охать и ахать. Их возгласы походили на сто- ны. Отец медленно поднялся, я никогда не видел его та- ким. - Кто это сделал? – с гневом вопросил он.
- Ой-ой, родной, потерпи уж, - с этими словами на устах осталась стоять на своем месте мать. А мы, дети, побежали за ним, моля: папа, папа, куда ты, что ты собираешься сделать?! Но отец даже не повернул голову в нашу сторону. Отец, словно землемер, шагал семимильными шагами, ворот его расстегнулся, руба- ха вылезла из штанин. Он спешил, задумав что-то не- понятное и пугающее нас. 224 225
Күн ұясына ене бастаған кез. Күннің қызыл бояуы аспандағы ұшпа бұлттарда ғана қалған. Біздің үйден жарты шақырымдай жерде бір-екі түйесі, бір-екі сиыры мен уақ жандықтарын бағып отыратын, жұрттан саяқ ірге тіккен үй Қарағұлдың үйі. Қараша үйдің алдыңғы жағында қазан- ошақ маңында әйелі жүр. Қазанға от салып жатыр. Біз әкеміздің арты- нан жүгіріп бірге келдік. Төбелес болып қалар деп қорықтық. Бала болсақ та, арашаға түспекшіміз. Әкем үйге кіре төрде жалпиып жатқан Қарағұлды сегіз өрме қамшысымен үш рет тартып-тартып қалды. Қарағұл ойбайлап жатыр. Әйелі жанұшырып жетіп келіп араға түсті. -Не болып қалды, қайнаға, - деп шыжық - шіркей бо- луда. - Мына иттің баласы аққуды атыпты ғой. Атаңа нәлет! Өлтіремін, көзіңе көк шыбын үймелетемін, аққудың құнын аламын мен сенен. Әкем осылайша айқай салып, ақырды. Қамшысын тағы сілтей бергенде, біз қамшыға жармастық. «Жібер!» деп ақырды ашулы әкем. Біздерге: «жоғал, кетіңдер түге!» деп, қамшыны жұлқып, тартып алды. Үйдің іші азан-қазан. Қарағұл біресе басын ұстап, біресе бетін екі қолымен көлегейлеп, мүсәпір болып керегеге жабысып қалған. Дір- дір етеді. Үні өшкен. Бір заманда көкем менің қамшыға тағы жармасқаныма қарамай, мені итеріп тастап, тағы бір тартып өтті. - Көкетай, кешір ойбай, өлтіресің бе енді, бір білместік жасадым, көке, кешір, кешір, - деп жылап жатыр. Әкем: -Әй, қарабет, ана өліп жатқан аққуды алып келіп өзің асып же! Кереңді жегір! Халықтан аулақ, пәлекет! Өз күнәңді өзің жамыл. Қане, қазір бар, менің көзімше алып кел! – деп бұйырды. - Жарайды, жарайды, - деп Қарағұл жалаңаяқ жүгіріп кетті. Ол құсты алып қайтқанша, біз қарап тұрдық. Әкем де кетпеді. Қарағұл өлген аққудан кешірім сұрағандай бауыры- на басып, қанатын салбыратып алып келе жатыр. Үйге жетіп келгенде, басын төмен салып, сол құсты құшақтаумен сілейіп, сүмірейіп тұр. Әкем: - Өз күнәңді өз мойныңмен көтер. Құлқының құрығыр, осыдан осы құстың етін өзің пісіріп жемесең, тағы да көресің көресіні. Жегеніңді дәлелдеу үшін құстың сүйегін маған әкеліп көрсетесің, - деді. Біз: - «көке, жүрші, жүршіге» салып, әкемізді алып әупірімдеп үйге қарай жүрдік. Әкем әлі ашуын баса алмаған күйде, аяңдап үйге қарай келеміз. Бәріміз де тілімізді жұтып қойғандаймыз. Үн жоқ. Сөйлемесек День клонился к вечеру. Закатное солнце уже едва бросало отсвет на потемневшие облака. Вдалеке от нашего аула стояла юрта старика Карагула, поодаль две-три коровы, два-три верблюда еще про- должали мирно пощипывать траву, перед входом у очага возилась его жена, раздувая огонь под казанком. Мы догнали, наконец, отца. Мы боялись драки… Хоть и малы были, но не было в нас агрессии, ведь в своем родном гнезде мы не видели зла. Зайдя в дом, отец, увидев покоящегося на саке Карагула, раза три про- шелся по нему узорчатой камчой. Тот вскрикнул. За что?! – вскричала прибежавшая на шум хозяйка. - Этот собачий сын убил лебедя! Негодяй! Убью, отомщу за бедную птицу, пусть глаза твои покроют зелёные мухи.
цовской руке. - Отстаньте! – сердито прикрикнул на нас отец, - Сгиньте! И отнял у нас камчу. Атмосфера в доме между тем накалялась. Хозяин то старался спрятать голову, то закрывал лицо обеими руками, то пытался укрыться чем-то, его била дрожь. Вдруг, он оттолкнув меня, снова прошёлся камчой по его телу. -Убьешь! Виноват! Прости! – молил Карагул. - Ну, ты, сволочь! – грубо воскликнул отец, - иди за лебедем, принеси его, свари и съешь сам! Подавись! Чтоб твоего духа в народе не было, негодяй! Иди, при- неси его, пока я здесь. - Ладно, ладно, - Карагул, как был, босым, тут же со- рвался с места и выбежал вон из юрты. Пока он бегал за птицей, мы стояли как вкопанные. Отец тоже ждал. Но вот показался Карагул. Прижимая к груди, словно прося у нее прощения, он нес погибшую птицу. По- дойдя, встал, опустив голову. Все молчали. - Бери свою вину на свою шею. Если не сваришь и не съешь её, то получишь новую порцию камчи. Чтобы доказать, что съел, принесёшь кости птицы мне, - при- казал отец. - Папа! Папа! Пойдем домой! - канючили мы. Отец, еще не остывший от гнева, повернул к дому, мы шли молча, словно языки проглотили. Молчание. Но вну- три всё кипело. 226 227
те, ішімізде толған сөз бар сияқты. * * * Сіздерге өтірік, маған шын, екі аққу біздің ауылдың үстімен үш күн бойына кетпей, қаңқылдап ұшып жүрді. Кеште жоқ болады да, таң атқанда қайта ұшып келеді. Біз аққуларды аядық. Олар біресе көл бетіне қонады, біресе аспанға ұшады. Біздің ауылға қарғыс жауды- рып жүргендей. Әкем аянышпен: «Аппақ жарықтықтарым- ай, көз жастарыңызды түсінемін. Қайтейін, пенделер ішінде көрсоқырлар бар екенін сендер енді ұқтыңдар ма?! Иә, қанішерлер мен қорқаулар, қаныпезерлер мен тасжүректердің бар екендіктеріне көздеріңді жеткіздіңдер-ау! Кімде - кім ақтық пен пәктікке, бейбіт жүректерге қанжар сұқса, сол ақ періштілердін киесі ұрсын! Қош, аққулар, қайғыдан қанаттарың қарайғандай болдыңдар-ау, елдеріңе қайтыңдар енді. Онсыз да жүрегі жаралы адамдардың жүректерін жа- ралай бермеңдер, қарақтарым! » - деп ұзақ сөйледі. Үш күн өткен соң, аққулар көрінбеді. Үш күннен кейін Қарағұл аққудың сүйектерін дорбаға салып, әкеме әкеліп көрсетті. Әкем үндемей отырды. Бір кезде: - Бұл сүйектерді үйіңнен елу қадамдай жер- ге апарып көм, - деді. Үн –түнсіз Қарағұл үйден шығып кетті. Бір күн өткен соң, Қарағұл үйін жығып, малын айдап, көшіп кетті. Қайда қоныс тепкені белгісіз. Жан–жақтағы ауылдар болған оқиғадан хабарланып, ақсақалдар жиылып біздің ауылға келді. Сөйтіп, әкем бір үлкен семіз қой шалып, садақа берді. Бұл садақа аққулардың киесі ұрмасын деген ниетпен, Алла тағалаға жалбарынышпен жасалған рәсім еді. Күз орталағанда, ауылдар қыстауларына әлдеқашан көшкен. Қыс өзінің алғашқы қар- қылауымен бүркей бастаған кез болатын. Ауыл адамдары Қарағұл айықпас дертке шалдығып, қайтыс болыпты деген хабарды естіп, абыржып қалысты. Иә, құс киесі ме бұл, кім біліпті?! Табиғаттың сан- сыз құпиясын білу кейде қиын ғой. * * *
Мы жалели лебедей. Они, то приземлялись на поверх- ность озера, то снова взмывали в небеса. Будто осыпа- ли наш аул проклятьями. - Ох, душеньки мои, белокрылые, как мне понятны ваши слезы! – С горечью воскликнул раз отец, - те- перь и вы убедились, что рядом с добрыми и светлыми людьми ходят по земле двуногие существа с черными душами и каменными сердцами. Что я могу изменить, от меня ничего не зависит. Прощайте, милые мои, но знайте, - тот, кто посягнет на вашу мирную жизнь, тот будет отомщен, его приговорит к наказанию ваша чи- стая душа. Я вижу, вы улетаете с почерневшыми кры- льями, терзая и без того израненные наши души!... Так еще долго приговаривал наш отец. Благородные птицы улетели от нас через три дня. Вскоре Карагул принес отцу лебяжьи кости в мешке. Отец сидел и молчал. - Похорони иди! – промолвил наконец. Тот ушел, понурив голову. А через день он, собрав по- житки, исчез из нашего аула. Неизвестно, где он осел. Услышав о произошедшем, к нашему дому потяну- лись аксакалы из близлежащих аулов. Отец зарезал самого крупного жирного барана, накрыл стол для садака, с мольбой обращаясь к Аллаху во имя памяти павшей птицы. Глубокой осенью аульчане отправились на свои зи- мовки. Первые, еще робкие снежинки, опускались на землю, некогда бушевавшую травостоем. Аульчане, получив известие о кончине Карагула, из- умились. Кто знает, может быть, эта участь – настигшая его горькая обида беззащитных созданий?! Бесчисленные тайны Природы порой нелегко бывает понять. Перевод с казахского Регины Валишевой 228 229
АЖДАР УЛДУЗ 
жүктеу/скачать 34,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|