ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы
жүктеу/скачать 34,49 Mb.
|
Да, ему известны тайные мысли джунгаров*, при- бывших и обосновавшихся здесь с вражескими наме- рениями. Хотя внутренне они и трясутся, но внешне напускают льстивый лоск. С кем только из батыров они, визжа и лая, не кололись, не обменивались кров- ной местью, за землю, за добытый честным трудом скот? Огрызаясь-борясь, обе стороны, в конце концов, обессилев, вроде бы, разделив зимовья и джайляу, успокоились. Договор оказался лживым. Собравши силы на обосновавшейся земле, снова жадно облизы- ваясь, джунгарская сторона начала усиливать визг и лай. Угоняя хвостатых и гривастых на свою сторону, не признаваясь в угоне верблюдиц и кобылиц, выбра- ла снова раздор. Не говоря уже о том, что участились случаи избиения одиноких и слабых, даже более того,
– попыток стирания с лица земли целых казахских аулов. Отношения обеих сторон, как и в минувший год мыши, обостряясь, стали накаливаться, возникла необходимость переговоров, поэтому контайши вы- нужден был вызвать людей для новых соглашений и договоров. Пока эти, лежа в белой орде, размышляли о будущих 206 207
жайын ойласып ақ ордада жатқанда, бітік көз, домбық бет қара қонтайшының алдына шөкелей жығылған. – Иә, айт, келген қазақтарыңның басшысы кім? – деді, селдір сақал, сұйық мұрт қонтайшы темір кереуеттің үстінде, мамық төсекке көміліп жатқан қалпы. Төбесінде шоқпар тұрғандай бүгжең қаққан бітік көз, домбық бет қараның мысы басылып, даусы әдеттегідей мияулап шықты.
Іле-шала бір топ жігіт қауқылдасып жетегіндегі жалғыз қара тайды қазақтар түскен ақ орданың алды- на әкеп байлаған. – Қонақтар, бата беріңдер! Кәне… Бет сипатып үлгерген жоқ, жоңғарлар екі жарылып, қара тайдың мойнындағы қыл арқанды табан тіресіп шірей тартып жіберді. Сауырынан бит домалардай боп семіріп, жылт-жылт еткен жануар оқыс тұншығып шатқаяқтап туласын. Қыл арқан жіңішкеріп, талма мойынды сығып барады. Бұлқына шыңғырып еді, танауынан қызыл қан дірдектей шапшыды. Омақаса құлап, тыныс үзді. Мына тағылыққа жүзі шыдамаған қазақтар денесі құсеттеніп сырт айнала берген… – Астау толы еттен бір жапырақ та ауыз тиген жоқ. Арам өлгенді жемейміз десті, мырзам. Аяқ жағынан мияулап шыққан дауыс қонтайшының көңіліне желік бітірді. Кеңкілдеп күліп еді, жалпақ мұрны беттің жартысын алып кетті. – Бөрік алып қашқандай ғана шабысы бар жаман итогах и результатах разрешений противоречий, пе- ред контайши появился узкоглазый со сморщенным лицом простолюдин и рухнул на колени. - Так, говори, кто во главе прибывших казахов? – спросил жидкобородый, с реденькими усами, возле- жащий на железной кровати и утопающий в пуховой постели, контайши. Стоящий на коленях человек из черни, будто над ним нависла дубина, подал, как обычно, мяукающий го- лос. - Мой господин, помните, это тот самый красивый казах, заставивший в последней схватке трех наших батыров харкать кровью, это именно он! - Что ты сказал!? – контайши резко поднял голову с подушки. Жутко выпучился из глазницы его пра- вый глаз, от бешенства пот с лица полился градом. У жены, сидящей у подножья кровати и спокойно взбал- тывающей кумыс, затрепетало платье. Оно, встрепе- нувшись, обнажило под подолом стыдобу. Контайши, вытерев пот с лица, обрел дар речи. - Окажите казахам гостеприимство по традиции на- ших предков. Остальное услышишь потом. Пошел прочь! Тут же с шумом группа джунгаров привели на при- вязи стригунка к юрте, где остановились казахи. - Ну, гости, дайте благословение! Давайте... Не успели ладони коснуться лиц, как джунгары, раз- делившись надвое и накинув волосяной аркан на шею черного стригунка, стали натягивать его с двух сто- рон. Лоснящаяся от жира лошадь, на крупе которой поскользнулась бы даже вошь, задыхаясь, тут же по- пыталась встать на дыбы. Волосяной аркан, утончив- шись, впился в шею. У сопротивлявшегося и издав- шего пронзительное ржание животного вырвался из ноздрей фонтан крови. Резко упав, оно затихло. Казахи, не выдержавшие такого варварства, с дрожью отвернулись от этого зрелища. - С полного казана не стали пробовать ни кусочка. Они, сказали, что не едят мяса падали, мой госпо- дин. Мяукающий голос у порога приподнял настроение контайши. Громко рассмеялся, широкие ноздри за- крыли половину лица. Смотри-ка, как несчастные казахи, способные только 208 209
қазақтың бұтқа толуын көрдің бе? Ендеше, ертең қой сойыңдар! Бар! Алакүлік оймен төсегінен тұрған бітімшілер алдына тағы бір жоңғар қауқылдасып жүріп құйрығы тегене- дей ақсарбас ісекті жеткізді. – Қонақтар, бата беріңдер! Кәне… Тағы да бет сипатып үлгерген жоқ, бірі момақан тұрған ісектің қолтығын қанжармен сөгіп жіберіп, екі қабырғаның арасынан қолды салды дейсің. Жұлқынған ісектің жүрегі ұстатпай жанталасқанмен тар кеудеден ұшып қайда барсын, ақыры аяусыз алақанға ілінген. Үлпіл қаққан бір шөкім етті сығып- сығып жіберуі мұң екен, ақсарбас бір маңырап тыра- пай асты. – Астау толы еттен бұ жолы да бір жапырақ ауыз ти- ген жоқ. Әзірге сіздің қош алмайтыныңызды естісімен суыт аттанып кетті, мырзам! Әншейінде бас терісін қаралай құрыстыратын мияулаған дауыс бұ сапар қонтайшының құлағына сондай сүйкімді боп естілген.
– Әй, аналар кетіп барады. Қанға қан! Құныкерді сірке сыққандай ғып тастаңдар! – Жоңғар! Сары масадай самсап келеді! Қашса құтылмасын білген он шақты қазақ тырнауыштың тісіндей шүлдіреп жүз қаралы әскерге қарсы найза тіктеп тұра-тұра қалысты. Айналаны сапырған ала құйын қас пен көздің арасын- да өтті де кетті. Ысқырып, үрей шашып келген садақ оғы тар қолтығынан қадалған батыр ғана ат жалынан ауып бара жатты. Өзгесі ер үстінде. Қаз-қатар қойылған шашақты найзаның үстінде келе жатып жүзі ақ қайыңнан ойғандай көрікті ер дембіл- дембіл талықси берген. Буынып өлген қара тай шыңғырып кісіней ме… Жүрегін жұлдырған ақсарбас ісек маңырай ма… – Баһи кешкен тұсқа жерлеңдер… Моламды тегістеп кетіңдер… Дұшпан сүйегімді қорлайды… – деді есін бір жиып. – Жоңғарға мені емес, биді жұмса деп едім… – Кейін қалай табамыз, ойбай?! – деп жанындағы аузы на шапкозакидательство, раздули свою гордыню. Тог- да на завтра готовьте барана! Прочь!
Снова ладони не успели коснуться лиц, как один, рас- поров подмышку ножом, запустил руку между ребер кротко стоящего барана. Как бы у вырывающегося животного мечущееся в предсмертной агонии сердце ни давалось в руки, разве могло оно улететь из узкой груди, – в конце концов, попало в безжалостную ла- донь. Небольшой бьющийся кусок мяса, оказалось, не так уж сложно сжать в руке. Белоголовый, издав пред- смертное блеяние, тут же скончался. - И на этот раз они не притронулись к полному казану мяса. Как только они узнали, что вы не окажете им приема, тут же, быстро сев на коней, двинулись об- ратно. Этот мяукающий голос, обычно съеживающий кожу на голове, на этот раз, показался контайши, при- ятным. - Вызови сотника! У великана с толстой шеей перешагивание через по- рог правой ногой было боязливым. Контайши вос- кликнул: - Эй, те уходят. Кровь за кровь! Раздавите ответчиков, словно личинок вшей... - Джунгар! Джунгар! Скачут, словно комариный рой! Убедившиеся в том, что бегством уже не спастись, десяток казахов, выста- вив свои копья навстречу сотне воинов, словно зубцы граблей, встали единым фронтом. Перемешавший все вокруг густой вихрь пролетел в дуновение ока. Из свистящих и сеющих смерть стрел, только одна, впившись в подмышку батыра, вот-вот готова была повалить его, вцепившегося в гриву коня. Остальные седоки остались на своих седлах. Лежащий и несомый на выложенных в ряд копьях ба- тыр, с ликом, будто вырезанным из березы, стонал в бессознательном состоянии. То ли громко ржет заду- шенный черный стригун... То ли блеет белоголовый баран, с вырванным сердцем... - Похороните здесь же, где сомкну свои очи... Сров- няйте могилу с землей... Враги могут осквернить ко- сти... – выговорил, придя в сознание. – Говорил же, надо было отправить к джунгарам не меня, а бия. -А как потом найдем, Боже мой! – вскричал рядом 210 211
жылдам біреу бажылдап жіберді. – Оң уысымды жазбаңдар… Тал өсер, бәйтерек бо- лар… Содан… Қайтып тілі кәлимаға келмеді. Ақшам жамырай батырдың аманатын орындаған үзеңгілестер жас топырақты алақан қырымен тегістеп, үстіне қаңбақ аунатып жатты… - Араға үш жыл салып ағайындар іздеп барған екен, айтқандай жас шыбық бой түзепті. Қаратау би өз- өзінен шөгіп, маңдай әжімі батып Сырымға назар тіккен. – Кейін алып бәйтерек боп ержетті. Ол да қартаяды екен. Жұқанасы тұр. – Апыр-ай, Қарекем-ай, есіл ердің азан шақырып қойған ныспысы кім болды? – Ол ұмытылған. Тек «Бәйтерек» атанып, ұранымызға айналды. Сол қалпында жасасып келеді… Кешкі қызыл араймен таласып алдан ақбоз үйлердің төбесі көрінген. кто-то скорый на язык. - Не разжимайте правый кулак... Возможно, пробьет- ся росток, станет байтереком... Потом... Но договорить не успел. В наступивших сумерках, исполняя волю покойного батыра, его соратники, вы- равнивая ребрами ладоней свежевырытую землю, ма- скировали ее перекати-полем. - Через три года родственники, разыскав могилу, на самом деле увидели пробившийся росток дерева. Каратау-бий, осекая сам себя, углубив морщины на лбу, перевел внимание на Сырыма. – Затем вырос могучим байтереком. Да и он, видать, отжил свой век. Осталось только напоминание. - Вот это да, Кареке, какая прискорбная история и как жаль того горемычного батыра! А, кстати, как его зва- ли? - Оно уже забыто. Только, названный «Байтереком», остался он нашим родовым кличем. Под этим именем и существует он в памяти до сих пор. Соперничая с вечерним закатом, впереди показались покровы серо- белых юрт*. Перевод Бекета Карашина 212 213
ҚАДЫР 
Каталог: download -> version version -> БАҒдарламасы 5-9 сыныптар Астана 2010 Қазақстан республикасы білім және ғылым инистрлігі version -> Өмірбаяны Ақан сері, Ақжігіт Қорамсаұлы (1843 жылы бұрынғы Көкшетау облысы Үлкен Қоскөлдің маңы 1913 жылы, сонда) ақын, әнші, композитор. Әкесінің есімі Қорамса, шешесі Жаңыл version -> Абылай хан version -> Бағдарламасы 5-9 сыныптар Астана 2010 Қазақстан республикасы білім және ғылым инистрлігі version -> Ғалымдардың ең ежелгі адамды атауы version -> Өмірбаяны Ақан сері, Ақжігіт Қорамсаұлы (1843 жылы бұрынғы Көкшетау облысы Үлкен Қоскөлдің маңы 913 жылы, сонда) ақын, әнші, композитор. Әкесінің есімі Қорамса, шешесі Жаңыл version -> Mұхтар Омарханұлы Әуезов version -> ТҮркістан қаласы version -> Абай Құнанбайұлы version -> Міржақып Дұлатұлы жүктеу/скачать 34,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|