Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 (075. 8)

жүктеу/скачать 6,42 Mb.

бет	68/216
Дата	18.05.2022
өлшемі	6,42 Mb.
	#143677
түрі	Оқулық

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 216

Байланысты:
Bilim Mendebaev-Stand-metr-sertif

Білік  60n6. СТ СЭВ 144-75 стандартына сәйкес өлшем ауытқуын табамыз:
Жоғарғы ауытқу ei = +39 мкм, төменгі ауытқу ei = 20 мкм.
Максималды диаметр dmax = 60,039 мм, dmin = 60,02 мм.
6 квалитет үшін МСТ 24853-81 стандартына сәйкес 50-80 мм аралығында мәліметтерді табамыз: H₁ = 5 мкм, Z₁ = 4 мкм, Y₁ = 3 мкм.

Жаңа ПР калибрдің ең кіші өлшемі:

ПРmin= dmax – Z₁ – H₁/2 = 60,039 - 0,004 - 0,005/2 = 60,0325 мм.
Сызбада қойылатын калибр өлшемі 60, 0325 ^{+ 0,005} мм.

Тозған ПР калибрдің ең үлкен өлшемі:

ПРmax тозу = dmax + Y₁ = 60,039 + 0,003 = 60,042 мм.
Егер өлшемі осы мәнге тең немесе үлкен болса, онда ол жарамсыз.
3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең кіші өлшемі:
НEmin = dmin - H₁/2 = 60,02 - 0,005/2 = 60,0175 ^+0,005 мм (2.21-сурет)

2.8 -кесте. Калибрлердің шақтамалары мен ауытқулары, тесіктерді бақылау үшін (тығын), (ішкі өлшемдерді) СТ СЭВ 157-75 стандарты бойынша

Шақтама ква-литеті	Белгіленуі	Ауытқу аралығы (өлшемдер), мм
Шақтама ква-литеті	Белгіленуі	3-тен 6-ға дейін	6-дан 10-ға дейін	10-нан18- ге дейін	18-ден 30- ға дейін	30-дан 50 -ге дейін	50-ден 80- ге дейін
		Өлшемдер, мкм
6-7	Z	2	2	2,5	3	3,5	4
	Y	1,5	1,5	2	3	3	3
	H	2,5	2,5	3	4	4	5
8	Z	3	3	4	5	6	7
	Y	3	3	4	4	5	5
	H	2,5	2,5	3	4	4	5
9-10	Z	6	7	8	9	11	13
	Y	0	0	0	0	0	0
	H	2,5	2,5	3	4	4	5
11-12	Z	12	14	16	19	22	25
	Y	0	0	0	0	0	0
	H	5	6	8	9	11	13
13-14	Z	24	28	32	36	42	48
	Y	0	0	0	0	0	0
	H	12	15	18	21	25	30

2.9-кесте. Білікті бақылауға арналған калибрлердің ауытқулары мен шақтамалары (қапсырма), (сыртқы өлшемдердің) СТ СЭВ 157-75 бойынша

Шақтама квалитеті	Бел гіленуі	Ауытқу аралығы (өлшемдер), мм
Шақтама квалитеті	Бел гіленуі	3-тен 6-ға дейін	6-дан 10-ға дейін	10-нан 18-ге дейін	18-ден 30-ға дейін	30-дан 50-ге дейін	50-ден 80-ге дейін
		Өлшемдер мкм
6-7	Z₁	2	2	2,5	3	3,5	4
	Y₁	1,5	1,5	2	3	3	3
	H₁	2,5	2,5	3	4	4	5
8	Z₁	3	3	4	5	6	7
	Y₁	3	3	4	4	5	5
	H₁	4	4	5	6	7	8
9-10	Z₁	6	7	8	9	11	13
	Y₁	0	0	0	0	0	0
	H₁	4	4	5	6	7	8
11-12	Z₁	12	14	16	19	22	25
	Y₁	0	0	0	0	0	0
	H₁	5	6	8	9	11	13
13-14	Z₁	24	28	32	36	42	48
	Y₁	0	0	0	0	0	0
	H₁	12	15	18	21	25	30

2.9. Домалау мойынтіректерінің шақтамалар және қондырулар жүйесі

Домалау мойынтіректері дегеніміз арнайы зауыттарда жасалынатын, көп тараған стандарттық біріктіру бірліктері. Домалау мойынтіректерінің сапасы:

- біріктіру өлшемдерінің дәлдігімен d_п – ішкі диаметр (тесік), D_п – сыртқы диаметр (білік), B – мойынтірек ені, T – конустық мойынтірек үшін орнату биіктігі;
- мойынтірек сақинасы бетінің пішіні мен өзара орналасу және кедір-бұдырлығының дәлдігімен;
- домалау денелерінің пішіні мен өлшемдерінің дәлдігімен;
- айналу дәлдігімен анықталады.
ГОСТ 520-71 (СТ СЭВ 774-77) мемлекетаралық стандартымен домалау мойынтіректері үшін дәлдіктің 5 класы тағайындалған, 0, 6, 5, 4, 2 дәлдігінің жоғарылау ретімен орналасуы. Дәлдік класы мойынтірек жұмысы жағдайының талаптарын ескере отырып таңдалады. Механизмдердің көбіне «0» класын қолданады. Дәлдігі бұдан жоғарырақ мойынтіректерді айналу жиілігі үлкен кезде және біліктің жоғары айналу дәлдігі талап етілген жағдайларда (аз бойлау және радиалды соғу) қолданады. Дәлдік класы мойынтіректің шартты белгіленуінің алдында сызықшамен жазылады (6- 205) – 6 клас.
Шақтамалар мен қондырулар. Түрлерін қысқарту үшін мойынтіректерді ішкі және сыртқы диаметрлері өлшемінің ауытқуын, олардың қондыру түрлеріне тәуелді болмайтындай етіп жасайды, демек әрбір мойынтірек типтері үшін бұл ауытқулар әрқашанда тұрақты және бірдей.

Барлық дәлдік кластары үшін біріктіру диаметрлерінің жоғарғы ауытқуы «0» тең болады. Сонымен, сыртқы D_п және ішкі d_п сақина диаметрлері негізгі білік пен тесік (H, h) сәйкес диаметрі ретінде алынады, осымен сыртқы сақина мен тұрқының бірігуінің қондыруын білік жүйесінде /h, ал ішкі сақинаның білікпен бірігуінің қондыруын тесік жүйесінде Н/ тағайындайды. Бірақ, ішкі сақинаның тесігінің диаметрінің шақтама алаңы, қарапайым негізгі тесіктегідей номиналды өлшемнің «плюс» жағында емес «минус» жағында орналасқан, сақинаның «денесіне» қарай емес, нөлдік сызықтан төмен қарай кетеді. Ішкі сақина диаметрінің шақтама алаңының төңкеріліп орналасуы барысында шамалы керіліспен сақина мен біліктің бірігуінде, біліктің n6; m6; k6; j_S6 шақтама алаңдарын пайдаланып, шамалы керілісі бар қондыруларға қол жеткіземіз. Үлкен керілісті, сақинаның қабырғасының жұқалығынан және оны орнату кезінде өзгеріп және сынып кетуі мүмкін болғандықтан қолданбайды.
Білік пен тұрқыға қондыруды мойынтіректің типі мен өлшеміне, пайдалану шарттарына, жүктеме түрлері мен сипатына байланысты таңдайды. СТ СЭВ 773-77 стандарты бойынша мойынтірек сақиналарын жүктеудің 3 түрін ажыратамыз:
1. Жергілікті жүктеу - тұрақты бағытталған радиалды F_τ жүктемені (қайыстың тартылуы, салмақ күші) сақина домалау жолының шеңберінің тек шектелген бөлігімен қабылдайды және оны біліктің немесе тұрқының қондыру бетінің шектелген сәйкес бөлігіне береді.
2. Циркуляциялық жүктеме – қорытынды радиалды F_τ жүктемені сақина домалау жолының барлық шеңберімен қабылдайды және білік пен тұрқының барлық қондыру бетіне береді. Сақинаны бұлай жүктеу оның айналуында және тұрақты бағытталған F_τ жүктемеде немесе керісінше, қарастырылып отырған сақинаға қатысты айналатын, радиалды F_с жүктемеде болады.
3. Тербелісті жүктеме – айналмайтын сақина екі радиалды жүктеменің (F_τ – тұрақты бағытталған, F_с – айналмалы, демек F_τ> F_с) мойынтірек домалау шеңберінің шектелген бөлігімен теңдесін F_τ_+с қабылдайды және оны білік пен тұрқының қондыру беттерінің шектелген сәйкес бөлігіне береді.
Теңдес F_τ_+с жүктеме толық айналым жасамайды, А және В аралығында тербеледі. Қондыруды, мойынтіректің айналатын сақинасы білік пен тұрқының отырғызу беттерімен сырғанауы мен орағытуын болдырмайтын керіліспен таңдау қажет.
Сақинаның басқасы саңылаумен орнатылуы керек
Қолданыста жиі кездесетін және ұсынылатын қондыру. Айналмалы білікте – ішкі сақина білікпен бірге шамалы керіліспен қозғалмайтындай етіп орнатылады, білік ауытқуы (к6), ал тұрқыдағы сыртқы сақина шамалы саңылаумен орнатылады, тұрқының – тесіктің ауытқуы (Н7) (2.22-сурет).

Сыртқы сақина айналып тұрғанда қондыру керісінше – білік ауытқуы h7, тұрқы-тесік ауытқуы (К6) (2.23-сурет). Домалау мойынтіректері үшін ұсынылған қондырулар СТ СЭВ 773-77 стандартында берілген.

2.10. Бұрандалы біріктірулерді стандарттау

Машина жасау саласында бұрандалы біріктірулер кеңінен тараған. Қолданылатын негізгі бұрандалар.

1. Машина тетіктерін ажыратпалы біріктіру үшін қолданылатын бекіткіштік (метрикалық, дюймдық) бұрандалар, олардың негізгі функциясы – біріктіру беріктігін және пайдалану кезінде біріктіру жапсарының тығыздығын сақтауды қамтамасыз ету.
2. Жүрістік бұрамалар, метал кескіш станоктардың суппортарының бұрамалары, өлшеу құралдарының үстелі т.б. үшін қолданылатын кинематикалық бұрандалар (трапециялық, тікбұрышты), орын ауыстыруға және дәл жылжуға, баспақтар мен домкраттарда айналу қозғалысын түзу сызықты қозғалысқа түрлендіруге арналған.
3. Құбырлық және арматуралық бұрандалар, құбыр жолдары мен жабу арматуралары үшін арналған негізгі мақсаты біріктірудің қымталуын қамтамасыз ету.
Бекіткіш бұрандаларын жиі қолданатындықтан және көп тарағандықтан қарастырайық.
Бекіткіш цилиндрлік бұрандалардың негізгі параметрлері (2.24-сурет). Сыртқы (ішкі) бұранданың орта d₂,(D₂), сыртқы d,(D) және ішкі d_1,(D₁) диаметрлері, Р адымы, α пішін бұрышы, бастапқы үшбұрыштың биіктігі Н, пішін жақтарының көлбеу бұрышы β және γ, бұранда өрінің бұрышы ψ, бұрау ұзындығы l, пішіннің жұмыс биіктігі Н₁ және ішкі бұранда ойықтарының номиналды дөңгелену радиусы R. Сыртқы бұранда өзекте (бұрандамада), ішкі бұранда тесікте (сомында) жасалады.

0,25-тен 600 мм дейінгі диаметрлер үшін метрикалық бұранданың пішіні мен оның элементтерінің өлшемдері ГОСТ 9150-81, СТ СЭВ 180-75 (Н = 0,8660254хР) мемлекетарлық стандартымен реттелген, бұранда төбесінің кесімі Н/4 тең сомынды және Н/8 тең бұрандаманы қарастырады. Мұндай пішінді бұрандалы біріктірулер жоғары беріктікті көрсетеді. Бұрандалар статикалық жүктемелерде өзін-өзі тоқтату қорына ие.
Метрикалық бұрандалар үлкен және кіші адымды болады. ГОСТ 8724-81, СТ СЭВ 181-75 мемлекетарлық стандарттары метрикалық бұранда диаметрлерінің, үлкен және кіші адымдарының 3 қатарын бекітеді. Бұранда диаметрлерін таңдауда бірінші қатарды екіншіге, ал екінші қатарды үшіншіге қарағанда тәуірірек деп табу қажет.
Метрикалық бұрандалардың шақтамалар және қондырулар жүйесі. Ішкі және сыртқы бұрандалар көбіне, пішіннің бүйір жақтарымен түйіседі. Бұранданың төбесі және ойығымен түйісу мүмкіндігі жоқ. Пішіннің бүйір жақтарымен (орта диаметрі бойынша) түйісу сипатына байланысты қондырулар саңылаулы, керілмелі және өтпелі деп ажыратылады. Бұранда пішінінің бүйір жағымен бұрау ұзындығы бойынша өзара түйісуінің қондыру сипаты орта диаметрінің мәнімен ғана емес, адымының ауытқуымен және біріктірілетін тетіктердің бұранда пішіні бұрышының жартысымен анықталады. Сондықтан, бұрандалы біріктірулердің қондыру сипаты бұрау мен сомынның келтірілген орта диаметрлерінің нақты мәндерінің айырмасын көрсететін саңылау немесе керіліске байланысты. 1-ден 600 мм дейінгі метрикалық бұранда диаметрлері үшін шақтамалар және қондырулар жүйесі, МСТ 16093-81, СТ СЭВ 640-77 – саңылаулы қондыру, ГОСТ 4608-81, СТ СЭВ 306-76 – керілмелі қондыру, ГОСТ 24834-81, СТ СЭВ 305-76 – ауыспалы қондыру, мемлекетарлық стандарттарымен регламенттелетін ИСО МС 965/1-73 халықаралық стандартына негізделген.

Бұл жүйе бұрандалы біріктірулерді халықаралық унификаттауды, тетіктерді біріктіруді жеңілдететін саңылаулы бұранданы кеңінен енгізуді қамтамасыз етеді, коррозияға қарсы жабындау мүмкіндігі, өзгермелі жүктемелерде бұрандалы біріктірулердің циклдық беріктігін жоғарылатады.

Саңылаулы қондыру. Саңылаулы қондыруға қол жеткізу үшін ГОСТ 16093-81 мемлекетарлық стандартына сәйкес сыртқы бұрандаға 5 негізгі ауытқу алаңы (d, e, f, g, h) және ішкі бұранда үшін 4 ауытқу алаңы (E, F, G, H) қарастырылған (2.25-сурет).
Бұл ауытқулар d₁; d; d₂; D₁; D; D₂ диаметрлері үшін бірдей. Негізгі H/h ауытқуларының үйлесімінде нөлге тең, ең кіші саңылау құрылады, H/g ; H/f; H/e; H/d E , F, G/ h, g, f, e, d ауытқуларының үйлесімінде кепілдікпен берілетін саңылау құрылады. Көрсетілген негізгі ауытқулар сыртқы бұранда үшін жоғарғы ауытқуларды, ал ішкі бұранда үшін бұранда диаметрінің төменгі ауытқуларын анықтайды. Екінші шекті ауытқу бұранда дәлдігінің қабылданған дәрежесі бойынша анықталады. Әріппен белгіленген негізгі ауытқу мен қабылданған дәлдік дәрежесінің үйлесімі бұранда диаметрінің шақтама алаңын құрады. Бұранда шақтама алаңы, орташа диаметрдің шақтама алаңы мен шығыңқылар диаметрінің шақтама алаңының үйлесімімен құрылады. Көп тараған түрлері шамалы саңылауы бар бұранда 6H/6g.
Керілмелі қондыру. Жұмыс температурасының, өзгермелі жүктеменің және діріл салдарынан шпильканың өзінен-өзі ағытылып кетуі және қымтақтылықтың бұзылу қаупі болғандықтан бұрама-сомын тұрпатты бұрама біріктіруді қолдануды түйін құрылымы шектеген жағдайда орта диаметрі бойынша керілісті қондыруды қолданады. Біріктіру және пайдалану процесінде немесе сомынды шығаруда шпильканың айналып кетуін болдырмау үшін оны тұрқыға тығыздап қатты кіргізу керек. 5-тен 45 мм дейінгі диаметрі бар метрикалық бұрандаларға таратылатын керілмелі қондырулар ГОСТ 4608-81 мемлекетарлық стандартымен регламенттелген.
Өтпелі қондыру. Өтпелі қондырудың бұранданың коникалық сүйірленуі, жайпақ үймегі және цилиндрлік шетмойын бойынша шпильканың қосымша сыналануы кезінде қолданады.

2.11. Тісті берілістер. Өзараауыстырымдылық және метрологиялық талаптар

Пайдалануына байланысты тісті дөңгелектерді 4 негізгі топқа бөлуге болады.

1. Санайтын. Өлшеу аспаптарының тісті берілістері. Көп жағдайда бұл дөңгелектер кішкентай жүктемелер мен жылдамдықта жұмыс жасайды және модульдері кішкентай болады. Негізгі пайдалану көрсеткіші жоғары кинеметикалық дәлдігі.
2. Жылдамдықты. Шеңберлік жылдамдығы 60 м/с дейін жететін, беретін қуаты 40 МВт тісті дөңгелек турбиналық бәсеңдеткіштердің, автомобиль, ұшақ қозғалтқыштарының тісті берілістері. Негізгі пайдалану көрсеткіштері – жұмыс бірқалыптылығы, шусыз, жоғары күш салуды беру мүмкіндігі. Мұндай берілістің дөңгелектерінің модульдері орташа мәнді болады.
3. Күштік. Айналу жиілігі аз болса да, үлкен айналу моментін беретін тісті берілістер. Илемдік орнақ, көтеру механизмдері, жүкшығыр бәсеңдеткіштері және т.б. сияқты үлкен модульді дөңгелектер.
4. Жалпы қолдану берілістері. Олардың дәлдігіне жоғары талаптар қойылмайды.
Цилиндрлік тісті дөңгелектердің шақтамалар жүйесі.
Тісті берілістер үшін шақтамалар жүйесін құруда тісті дөңгелекті қателігі механизмнің кинематикалық функциясының бұзылу сипатын анықтайтын механизм буыны ретінде қарастыру қажет.
Дәлдік көрсеткіштері бөлек алынған дөңгелектің дәлдігін ғана регламенттейтін емес, жұмыс жасау сипатына тәуелді, берілістің пайдалану параметрін анықтайды. Беріліс дәлдігіне қойылатын талаптарды олардың жұмысқа тағайындалуына байланысты қою керек. Бұл ережелер ГОСТ 1643-81, СТ СЭВ 641-77, СТ СЭВ 643- 77, СТ СЭВ 644-77 эвольвенттік цилиндрлік тісті дөңгелектердің шақтама жүйелерін жасауда қолданылады. Бұл жүйе бөлу шеңбері 6300 мм дейін, модулі 1-ден 55 мм дейін, тәж ені 1250 мм дейінгі ілінісуі ішкі және сыртқы түзутісті, қисықтісті және шыршатісті эвольвенттік цилиндрлік берілістерді қамтиды. Шақтамалар жүйесі ИСО 1328-75 стандартының нұсқауларына сәйкес.
Кему ретімен орналасқан 1,2,..,12 тісті дөңгелек және тісті берілістің 12 дәлдік дәрежесі тағайындалған. 1 және 2 дәлдік дәрежесі үшін шақтамалар және шекті ауытқулар МСТ 1643-81 стандартында берілмеген. Әрбір дәлдік дәрежелері үшін дөңгелектер мен берілістің кинематикалық дәлдігін, жұмыс бірқалыптылығын және тістердің түйісуін анықтайтын параметрлердің тәуелсіз, рұқсат етілген ауытқулар нормалары белгіленген.
Берілістердің кинематикалық дәлдігі. Кинематикалық дәлдікті қамтамасыз етуге берілістің кинематикалық қателігін және дөңгелектің кинематикалық қателігін шектейтін нормалар қарастырылған.
Берілістің кинематикалық қателігі F_кпп деп берілістің жетектегі тісті дөңгелектің, бөлгіш диаметрінің доға ұзындығының сызықтық шамасымен көрсетілген нақты φ₂ және номиналды (есептеу) φ₃бұрылыс бұрыштарының айырмасын айтады.
,
мұнда r – жетектегі дөңгелектің бөлгіш шеңберінің радиусы.
Тісті дөңгелектің кинематикалық қателігі F_кпк деп дөңгелектердің айналу осьтерінің өзара номиналды орналасуы жағдайындағы, тісті дөңгелектің жетектегі дәл жұмыс (өлшеу) дөңгелегінің нақты φ₂ және номиналды (есептеу) φ₃бұрылыс бұрыштарының айырмасын айтады, оны бөлгіш диаметрінің доға ұзындығының сызықтық шамасымен көрсетеді.
Кинематикалық дәлдік параметрлеріне адымның жиналған қателіктері, тіс тәжінің радиалды соғуы, жалпы нормаль ұзындығының тербелісі, номиналды ось аралық өлшеу арақашықтығы жатады.
Беріліс жұмысының бірқалыптылығы. Берілістің бұл сипаттамасы тісті дөңгелектің айналымында қателіктері көп рет (цикл бойынша) білінетін және кинематикалық қателіктің бөлігін құрайтын параметрлерімен анықталады.
Берілістің бірқалыпты жұмысын бұзатын қателіктердің циклдық сипаты және гармониялық талдау мүмкіндігі бұл қателікті кинематикалық қателік ретінде нормалауға және анықтауға негіз береді. Берілістің циклдық f_zkor қателігі және тісті дөңгелектің f_zkr қателігі берілістің немесе дөңгелектің кинематикалық қателігін құрайтын екі еселенген амплитудасы. Циклдық қателіктерді шектеу үшін шақтамалар тағайындалған. Бұл шақтамалар:

өрнегімен анықталады. Мұнда k_ц – тісті дөңгелектің айналымындағы цикл жиілігі, F_r – тісті дөңгелектің дәлдік дәрежесіндей f_zk дәлдік дәрежесі бар тіс тәжінің радиалды соғуының шақтамасы. Тісті дөңгелектің айналымындағы цикл жиілігі k_цартқан сайын циклдық f_zkor қателік және тісті дөңгелектің f_zkr қателігі кемитінін өрнектен көруге болады.
Тіс пішінінің қателігі f_fr – арасында дөңгелек тісінің нақты активті бүйір пішіні орналасқан екі жақын номиналды бүйір пішіні арасындағы нормаль бойымен алынған арақашықтық. Пішін қателігі дөңгелек қозғалысының бірқалыпты болмауын, қосымша динамикалық жүктеменің пайда болуына, тістердің түйісу беттерінің азаюына әкеледі.
Берілістегі тісті дөңгелектердің түйісу түрлері. Берілістің қызуы кезінде сыналану мүмкіндігін жою үшін, майлау сұйықтарына ағу жағдайларын қамтамасыз ету үшін және кері қимылда болатын өлі жүрісті шектеу үшін дөңгелектің бүйірлік саңылауы j_п (түйіскен дөңгелектердің тістерінің жұмыс жасамайтын пішіні арасында) болуы керек. Бұл саңылау берілістің жасау және орнату қателігін өтемдеу үшін және жұмыс кезінде жұмыс жасамайтын пішінде пайда болатын соғуды жою үшін қажет.
Тісті берілістің шақтама жүйесі дөңгелек пен берілістің дәлдік дәрежесіне тәуелді емес, кепілдікпен берілетін бүйірлік саңылауды j_{п min} (2.26-сурет) тағайындайды.

Түрлі өнеркәсіп талаптарын қанағаттандыру үшін, дөңгелектердің жасалу дәлдігі дәрежесіне тәуелді емес j_{п min}, түрлі мәндерін анықтайтын, түйісудің 6 түрі қарастырылған. A, B, C, D, E, H түйіндесулерін 3-12, 3-11, 3-9, 3-8, 3-7, 3-7 бірқалыпты жұмыс нормалары үшін, сәйкес дәлдік дәрежесіне қолданады. Н түйіндесуі үшін саңылау нөлге тең, А үшін ең үлкен, В – жиі қолданады, өйткені ол дөңгелек пен тұрқының қызу температурасы айырмашылығы 25 ⁰С келетін болат немесе шойын берілістерінің сыналану мүмкіндігін жоятын минималды бүйір саңылауын кепілдікпен береді.

I-ден VI-ке дейінгі рим сандарымен, кему ретімен белгіленетін ось аралық арақашықтық ауытқуының 6 класы тағайындалды. Әрбір түйіндесуде кепілденген бүйір саңылауы, ось аралық арақашықтық ауытқуының класымен қарастырылған ауытқулардың (Н және Е түйіндесулері үшін II клас, D, C, B, A түйіндесулері үшін – III, IV, V, VI сәйкес кластары) сақтаумен қамтамасыз етіледі. Түйіндесу түрлері және көрсетілген кластар сәйкестігін ауыстыруға болады.
Тісті дөңгелектердің дәлдік дәрежесін талдау. Дәлдік дәрежесін кинематикалық дәлдікке, бірқалыптылыққа, берілетін қуатқа, дөңгелектердің шеңберлік жылдамдығына қойылатын талаптарға байланысты тағайындайды. Мысалы, түзутісті дөңгелектердің 10-15 м/с шеңберлік жылдамдығында 6-7 клас, 20-40 м/с жылдамдықта 4-5 дәлдікті дөңгелектерді қолданады. Дәлдік дәрежесі есептеу жолымен анықталады. Дәлдік дәрежесін таңдауда осындай берілістерді пайдалану тәжірибесі ескеріледі және дәлдік нормаларын құрамалау принципін міндетті түрде қолдану, атап айтсақ нақты беріліс үшін, оның арналуына байланысты түрлі дәлдік дәрежесін: кинематикалық дәлдік нормасы бойынша, жұмыс жасау бірқалыптылығы және тістердің түйісуі бойынша тағайындайды. Дәлдік нормаларын құрамалау пайдалану процесінде дөңгелектің қажет параметрлеріне ғана жоғары дәлдік тағайындауға мүмкіндік береді.

Өлшем тізбектері

Өлшем тізбектері дегеніміз – тұйықталған контур құрайтын өлшем жиынтығы. Өлшем тізбектері кеңістіктік және жалпақ болады. Өлшем тізбектері құрастырушы буындардан және бір тұйықтайтын буыннан АΔ тұрады.

Тұйықтайтын буын АΔ бұйым түйіндерін жинау процесінің соңында болатын өлшем. Оның сандық мәні мен дәлдігі өлшем тізбектерінің мәндері мен дәлдігіне тәуелді.
Өлшем тізбектерінің құрастырушы буыны – бастапқы буын мәніне әсер етпейтін, өзінің мәні мен ауытқуын өзгертуге мүмкіндігі бар тұйықтаушы буын мәніне әсер ететін өлшем.
Өлшем тізбектерінің бастапқы буын – мәні мен ауытқуын өзгертуге болмайтын, мәні жиналатын түйіннің жұмыс істеуіне қойылатын функционалдық талаптармен берілген өлшем.
Өлшем тізбектерін есептеу мен талдау түйін тетіктерінің өлшемдері арасындағы сандық байланысты белгілейді, номиналды мәндерді және пайдалану талаптары мен өңдеудің экономикалық дәлдігіне қарай өлшем ауытқуларын анықтайды. Барлық өлшем тізбектерінің құрылымы мен технологиясына қойылатын талаптарға байланысты шақтамалар мен шекті ауытқуларды тағайындаудан есептеу тұрады. 2 есеп бар.
1. Талдау есебі. Құраушы буындардың берілген номиналды өлшемдері мен шекті ауытқуларынына байланысты тұйықтаушы буынның номиналды өлшемін, шекті ауытқуларын және шақтамасын анықтау (тексеру есебі) – берілгені А₁, А₂ , т.б. АΔ анықтау қажет.
2. Синтез есебі. Тізбектің барлық өлшемдері мен бастапқы өлшемнің берілген шекті өлшемдері бойынша құраушы өлшемдердің шақтамалары мен шекті ауытқуларын анықтау (жобалау есебі).
Өлшем тізбектерінде болатын өлшемдер:
- үлкейтетін өлшем үлкейсе, тұйықтаушы өлшем өседі,
- кішірейтетін өлшем үлкейсе, тұйықтаушы өлшем кішірейеді.
Өлшем тізбектерін есептеудің келесі әдістері бар:
1. Толық өзара ауыстырымдылық. Бұл әдісті қолданғанда өлшем тізбегінің тұйықтаушы буынының талап етілген дәлдігіне, оның кез келген буынының типі мен өлшеміне дәл сондай буынды таңдаусыз, іріктеусіз және оның шамасына қосымша өңдеусіз қол жеткіземіз. Осы әдісті қолданғанда тетіктердің толық өзара ауыстырымдылығына ие боламыз. Жинастыру кезінде жұмысшы партиядан кез келген тетікті алып біріктіру түйініне еш жөндеусіз, қиюластырусыз қондырудың берілген шақтамасымен өз орнына қоя алады. Жасаудың мұндай дәлдігін қамтамасыз ету қиын, және бұйымды бұл әдіспен жасау қымбатқа түседі. Бұл әдіс, қатаң жолға қойылған технологиялық процестерді, арнайы технологиялық және көмекші жабдықтарды, кескіш құралдарды қолдануға болатын жаппай және сериялық өндіріс түрінде қолданады. Бұл өндіріс типтерінде, тетіктерді қиюластыруға уақыт бермейтін, бұйымды жинаудың қатаң және қысқа такті қойылған, мысалы, автомобильдерді жинау.
2. Ықтималды өзара ауыстырымдылық. Бұл әдіс алдыңғы әдіске қарағанда, бұйымды жасауды арзандатады, тұйықтаушы буын өлшемдерінің шақтамаларын кеңдеу қоюға мүмкіндік береді. Бұл әдістің негізі дисперсия қасиеттерін тағайындайтын математикалық статистиканың теориясы. Өлшем тізбегінің тұйықтаушы буынын тәуелсіз кездейсоқ айнымалардың қосындысы болатын, кездейсоқ шама, тізбек буындарының тәуелсіз құраушыларының қосындысы деп аламыз. Тұйықтаушы және құраушы буындардың дисперсиясын байланыстыратын тәуелділіктерді түрлендірген соң, Т шақтамасын әрбір тізбек буындары үшін қателіктердің шашырау диапазонына ώ тең деп қабылдай отырып,

шақтамалар арасындағы қатынасты аламыз:
.
Егер тұйықтаушы буынның және барлық құраушы буындардың қателіктері қалыпты үлестіру заңына бағынатын болса ғана бұл формула әділ болады. Ықтималдылық әдісінде қалыпты үлестіру заңына сәйкес шақтаманың шеткі мәндері өте сирек кездеседі. Барлық бұйымның 99,73% қосқанда шақтама диапазоны +3 ( - орта квадраттық ауытқу, ² – дисперсия) аралығында өзгеріп отырады, барлық бұйымның 95,4% қосқанда шақтама диапазоны +2 аралығында өзгеріп отырады. Сондықтан, толық өзара ауыстырымдылық әдісіне қарағанда шақтаманы 1,5 есе кемітіп, біз тетіктердің өзара ауыстырымдылығын 95,4% қамтамасыз етеміз. Тетіктердің 4,6% қиюластыруы біріктіру процесіне қатты әсер етпейді, бірақ тетіктерді жасау технологиясын едәуір арзандатады.
Осы әдісті қолдану бірінші әдісті қолданумен салыстырғанда:
- бірінші типтегі есептерді шығаруға, белгілі құрастырушы шақтамалар бойынша енсіз, бірақ ықтималды таратылу диапазоны немесе тұйықтаушы буынның шақтамасын анықтауға;
- екінші типтегі есептерді шығаруға, тұйықтаушы буынның берілген шақтамасы бойынша, технологиялылық жағынан орындауға оңай құрастырушы буындардың шақтамаларын тағайындауға мүмкіндік береді.
3. Топтық өзара ауыстырымдылық. Тұйықтаушы буынның дәлдігіне алдын ала бөлінген топтардың біреуіне кіретін құраушы буындарды сорттап қосу арқылы қол жеткізетін өлшем тізбегін есептеу әдісі. Алдын ала топтарға сорттап бөлумен жасалатын біріктіру селективтік деп аталады. Бұл өлшем тізбегін есептеу әдісінің артықшылығы құраушы буындардың өңдеу дәлдігін жоғарылатпай, тұйықтаушы буынның дәлдігін жоғарылатуға болатыны. Әдісте біріктіру түйінінің барлық тетіктері сортталғанда шақтамалары жоғары мәнді құрастыру тетіктері бір топқа түседі, бұл топтағы тұйықтаушы өлшем ең кішісі болады, сондықтан осы топқа төменгі шақтама мәні ең кіші болып келетін тұйықтаушы тетіктер кіреді. Шақтамалары төменгі мәнді құрастырушы тетіктер басқа топқа жиналады, бұл жерде тұйықтаушы тетіктердің шақтамалары жоғарғы мәнде. Мұндай топтар екі немесе одан да көп бола алады.
Бұл әдіс біріктіру сапасын түсірмей, тұйықтаушы буынның шақтамасын кеңітуге мүмкіндік береді. Әдістің кемшілігі – тетіктерді алдын ала сорттау.
4. Реттеу әдісі. Реттеу әдісі деп өлшем тізбегінің тұйықтаушы буынының талап етілген дәлдігіне, тізбекке теңгеруші К буын немесе реттеуші құрылғы енгізіп, К өлшемін (материал қабатын алмай) немесе орналасуын өзгертумен тағайындалған шекте болатын тұйықтаушы өлшемге қол жеткізу әдісін айтамыз.
5. Қиюластыру әдісі. Біріктіру кезінде тұйықтаушы буынның қиюластыруын талап ететін әдіс. Тұйықтаушы буынның ең кең диапазонын тағайындауға болады. Көбіне жеке-дара және тәжірибелік өндірістерде қолданылады.
Реттеу әдісінен басқа әдістердің барлығына әділ болатын теңдеу:

Тұйықтаушы буынның өлшемі АΔ үлкейтетін буындар өлшемдерінің қосындысы мен кішірейтетін өлшемдердің қосындысының айырмасына тең.
1. Толық өзара ауыстырымдылық әдісімен есептеу. Бұл әдісте тұйықтаушы буынды әрқашан машина конструкциясына есептелген саңылаумен немесе керіліспен орнатуға болады.
Тұйықтаушы буынның максималды және минималды мәні тең болады:

Тұйықтаушы өлшемнің жоғарғы және төменгі ауытқулары тең болады:

Тұйықтаушы буынның шақтамасы барлық буынның шақтамаларының қосындысына тең:
.
Мысалы, өлшем тізбегі берілген (2.27-сурет). Тұйықтаушы буынның номиналды өлшемі мен оның шақтамасын толық өзараауыстырымдылық әдісімен есептеу керек.
Берілгені:
.
Тұйықтаушы буынның номиналды өлшемін анықтаймыз:
АΔ₅ = 100 – (45+ 25 + 16) = 14 мм
Тұйықтаушы буынның жоғарғы және төменгі ауытқуын анықтаймыз:
ΔжАΔ = 0- (-180 +100 -500) = 580 мкм
ΔтАΔ = -800 – (180 +300 -250) = -1030 мкм
Тұйықтаушы өлшемнің жалпы шақтамасы:
ТАΔ = 800 + 360 + 200 + 250 = 1610 мкм
Соңында
2. Ықтималды өзара ауыстырымдылық әдісімен есептеу. Алдыңғы есеп шарттары. Тұйықтаушы буынның шақтамасын анықтау АΔ₅.
формуласына сәйкес шақтама тең болады

Шақтама бірінші әдіспен салыстырғанда 1610 мкм ден 934 мкм дейін төмендетілді немесе 72%. Осы формула бойынша есептеу алынған шақтама тұйықтаушы буынның барлық өлшемінің 95% түсетінін көрсетеді. Бірақ бұл алдыңғы есептің шарттарына сәйкес құрастырушы буындардың шақтама мәндері бола тұра, тетіктерді біз осы шақтамамен жасауымыз керек деген емес. Келтірілген есептеуден құрастырушы өлшемдерінің шақтамалары мен тұйықтаушы өлшем шақтамасы арасындағы қатынасты, тұйықтаушы өлшемнің шақтамасын өзгертпей құрастырушы өлшем шақтамаларын үлкейту жолымен өзгертуге болатыны көрініп тұр. Алдыңғы есептеуге құрастырушы буындар шақтамаларының тұйықтаушы буын шақтамасына қатынасы ∑Tai/TAΔ = 1 тең, ал осы есептеуге ∑Tai/TAΔ = 1610/934 = 1,72.

Екінші типті есептерді шығаруда бірінші әдіске қарағанда, тұйықтаушы буынның берілген шақтамасының түсу ықтималдығы 95% болатынын қабылдай отырып, құрастырушы өлшемдер шақтамасының кеңірек интервалын таңдауымызға болады.
Біздің мысал үшін тұйықтаушы буынның 1610 мкм тең шақтамасына қол жеткізсек, құрастырушы өлшемдердің шақтамасын 72%-ға жуық үлкейтуге болады. Айта кететін жағдай, ұсынылып отырған тұжырым жуықтап алынған, ал бұдан дәлірек нәтижелерге қол жеткізу үшін арнайы әдістемелер бар.
3. Реттеу әдісімен есептеу.
Тұйықтаушы, құрастырушы буындар шақтамасы және теңгеруші буынның өлшемінің өзгеру мүмкіндігі арасындағы қатынас түрі:

К өлшемінің өзгеруі, теңгеруге қажет Vk, К өлшемінің шақтамасы емес, өйткені Vk К шамасының кездейсоқ қателіктерінің шекті мәндеріне тәуелді емес, талап етілген теңгеру шамасына сәйкес тағайындалады, сонысымен Vk алдындағы теріс белгісін түсіндіруге болады.

Теңгеруші буын өлшемі тізбекке үлкейту немесе кішірейту өлшемдері ретінде кіреді.
Төменде К номиналды және шекті өлшемдерін анықтау формулалары келтірілген
К – үлкейтуші буын

К – кішірейтуші буын

К ауытқуларын келесі түрде есептейді
К – үлкейтуші буын

К – кішірейтуші буын

Төсемдердің саны мен қалыңдығын есептеу. Тұрақты S_пост төсем (кем жағына қарай) Кmin шамасына тең

S_пост шамасын төсемнің өлшемін шынайы етіп, миллиметрмен көрсетіп және үтірден кейін екіден артық белгі болмайтындай етіп жуықтау қажет.
Ауыстыру төсемінің қалыңдығы тұйықтаушы буынның шақтама шамасынынан кем болуы керек:

Басқа жағдайда төсемді қою және алып тастау тұйықтаушы буынның өлшемін өзгертеді, ең кіші өлшемнен кіші ол ең үлкеннен үлкен өлшемге айналады. Реттеу үшін жұқа төсемдердің көбірек саны болғаны жөн.
Реттеу диапазоны V_К тең болғандықтан, төсемдердің санын үлкейту үшін төсем санын бүтін санға дейін жуықтаймыз:
.
Ауыстыру төсемдерінің қалыңдығы кем жағына жуықталады:
.
Өлшем тізбегін реттеу әдісімен есептеу. Бәсеңдеткіш өлшем тізбегі және номиналды өлшемдері шақтамаларымен берілген:
А1 = 490 ( 0 ; -400), А3 = 48 ( +160 ; 0), А4 = 52 ( 0 ; -190), А5 ( 0; -190), А6 = 80 ( 0; -190), А7 = 180 ( 0 ; - 250), А8 = 52 ( 0 ; - 190), А10 = 32 ( +160 ; 0). (2.28-сурет)
Саңылау 0,5 -тен 1,5 мм дейін өзгереді, саңылаудың номиналды өлшемін қабылдаймыз Sном = 1 мм.
S= А = 1 + 0,5 мм
А2 + А9 қосынды шамасы К теңгермесі болып келеді. Саңылаудағы S төсем саны мен қалыңдығын анықтау талап етіледі.

К = А2 + А9 қабылдаймыз,

К – үлкейту буыны, А1 – үлкейту буыны, қалғандары кішірейту буындары.

К шамасын анықтаймыз.

А =  Аi ұлғ - Аiаз + К = А1 – ( А3+А4+А5+ А6+А7+А8+А10) + К= 490 – ( 48 +52 + 55+ 80+ 180 + 52 + 32) + К = 1

жүктеу/скачать 6,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 216