Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология(Таным мәселелері) Әлеуметтік философия
жүктеу/скачать 5,05 Mb.
|
философия Серик Мырзалы
- Бұл бет үшін навигация:
- Логос
| Анаксимен (585-525б.ғ.д.) деген ойшыл да Милет қаласында өмір сүрген. Табиғаттың негізінде жатқан алғашқы негіз шексіз және біреу болғанымен ол бейнақтылы емес, керісінше, нақтылы -ол ауа (аеr - грек сөзі, ауа). Бірақ ауаның ерекшелігі - ол көрінбейді, сонымен қатар ол үне бойы қозғалыста, олай болса өзгерісте. Ауа сирей келе отты тудырады, қысыла келе желге, содан кейін бұлтқа, содан кейін жерге, сосын тасқа т.с.с. айналады.
Грек мифологиясындағы жанды адамның тынысымен теңеуін, Анаксимен өзінің философиясында пайдаланады. Ауа адамның жан дүниесін де тудырады. Олай болса, Құдайды да тудырған ауа деген пікірге келеді. Алғашқы грек философиясының негізін қалаушылардың арасында оқшау тұрған Гераклит (Үғ-Үб.ғ.д.). Ол Эфес қаласында дүниеге келген. Гераклиттің нақыл сөздерінің мәнін түсіну қиын болғаннан кейін, оған «күңгірт» деген ат қойылған. Гераклит «Бұл ғарыш, барлық өмір сүргенге бір, еш Құдай, я болмаса адам жаратпаған, болған, болып жатқан және болатын жарқыраған тірі от, өлшемді түрде сөніп, жанып отырады». «Алтын тауарларға, тауарлар алтынға алмастырылғандай, бәрі де отқа, от бәріне алмастырылады». Гераклит Дүниенің мәңгілік өзгерісте, қалыптасу үстінде екенін ашық көрсетеді. Пан та реи (раn tа rһеі) бәрі де қозғалыста, бәрі де ағым, еш нәрсе қозғалмай тұрақты тұрмайды, бәрі де өзгеріп басқаға айналады деген терең пікір айтады. «Өзен суына екі рет кіруге болмайды. Біз өзен суына кіреміз, сонымен қатар кірмейміз, біз сол өзімізбіз, сонымен қатар басқамыз». Ойшылдың бүл ойлары бізге түсінікті. Бір қарағанда өзен сол өзен болып көрінгенмен, оның суы өне бойы ағыста болғаннан кейін жаңарып отырады. Сондықтан екінші реттей өзенге түскенде, алғашқы сулар ағып кеткен. Сонымен қатар біздің өзіміз де осы уақыт шеңберінде өзгердік. Гераклиттің шәкірті Кратил: «Біз бір реттей де өзенге түсе алмаймыз, өйткені біз суға кіріп жатқанда, олар сол сәтте ағып кетеді, оның орнына жаңа су толқындары келеді, біз өзіміз де сол сәтте өзгеріп жатамыз», - дейді. Гераклит Дүниенің мәңгілік қалыптасу екенін көрсетіп қоймай, сонымен қатар оның қайнар көзін іздейді. Гераклиттің түсінігінше, қалыптасу дегеніміздің өзі қарама-карсылықтың бір-біріне өтуі: суық ыстыққа, ыстық суыққа, дымқыл құрғаққа, құрғақ дымқылға, жас кәріге, тірі өліге т.с.с. айналады. Өмір садаққа, лираға ұқсайды (лира - гректердің музыкалық аспабы, ортүрлі тартылған ішектерден тұрады). Заттардың қарама-қарсы жақтары өшпейтін күресте. «Соғыс — бар заттың анасы және басқарушысы», - дейді Гераклит. Бірақ ол біржақтылықтан аулақ. Соғыс белгілі бір уақытта бейбітке, не үйлесімділікке айналады. «Олар (надандар) түсінбейді: айырмашылығы бар нәрсе ғана өз-өзіне келеді. Ауру саулықтың тәттілігіне, аштық тоқтықтың жақсылығына, ауыр еңбек демалысты бағалауға кепіл. Әділеттіліктің не екенін біз ренжу болмаса білер ме едік», - дейді ұлы ойшыл. Қарам-қарсылықтардың бәрі бір-біріне өтіп, гармонияға (һаrmоnіа - грек сөзі, қарама-қарсылықтың үйлесімге келуі) келеді. Жоғарыға кететін жолмен төменге кететін жол - сол жол, өлі мен тірі - біреу. Сонымен «Бәрі де - бір, біреуден – бәрі де шығады». Бұл Дүниенің гармониясын қадағалайтын - Логос. Логос - грек сөзі және оның мағынасы әртүрлі - ол ілім, сөз, сойлем, баяндау, есептеу, қатынастарды анықтау т.с.с. Гераклиттің философиясында Логос заң ұғымына жақын. «Ақылдылыққа үйрену үшін Логосқа жақынырақ болу керек, қаланы өркендету үшін оның заңдарын күшейту кажет», — деген Гераклиттің нақыл сөздерінен Логосты Дүниенің өзгеру заңдылықтары деп түсінуге болады. Гераклиттің Логосын, ол кісінің айтуынша, қайсыбір адам түсіне бермейді. «Маған Логосты тыңдау, даналықты мойындау, бәрі де - бір». Гераклиттің «Аіоn — асықтармен ойнап жатқан сәби» деген ойы жөнінде осы уақытқа шейін философтар әртүрлі түсініктемелер береді. Біздің ойымызша, ол заңды түрде сөніп, тағы да лапылдап от болып жатқан Дүниедегі кездейсоқтықтың үлкен орнын көрсеткісі келгендей. Ал мұндай көзқарас қазіргі философиядағы Дүние жөніндегі, оның өз бойында орасан зор әртүрлі даму мүмкіншіліктерінің бар екені, олардың өмірге кездейсоқтық арқылы кішкентай ғана бөлігінің іске асатынын еске түсіреді. Сонымен алғашқы грек философтарының ішіндегі Гераклиттің орнының ерекшелігін, оның аса ғұлама түлға екенін, қорыта келе, тағы да атап өтуіміз керек. Келесі үлкен тұлға - Пифагор (VI-V б.ғ.д.). Жас кезінен бастап білімге деген құштарлығы оны шығысқа - Мысыр еліне тартты. Еліне қайтып оралғаннан кейін, ол өзінің кұпия мектебін ашып, өзінің философиясын шәкірттеріне таратты. Пифагор математика ғылымымен айналыса келе, Дүниедегі құбылыстардың заңдылықтарын математикалық сандық өлшемдермен беруге болатынын байқайды. Олай болса, Дүниенің алғашқы негізі суда, ауада, жерде т.с.с. емес, санда болар деген ой келеді. Міне, осы сәттен бастап, дүниетанымға жаңа көзқарас кіріп, батыс мәдениетінің ерекшеліктерінің қалыптасуына зор әсерін тигізді. Музыка саласында дыбыстардың арақатынасы математикалық түрде көрсетіле басталды. Жердегі ауа райының өзгеруі, маусымдардың келу ерекшеліктері, тіршіліктің даму циклдары – бәрі де математикалық заңдылықтарды көрсетті. Өздерінің космологиясында, олар геоцентризмнен (gеоs - грек сөзі, жер; сеntrum -латын сөзі, орталық) бас тартып, жердің шарға ұқсастығын, күннің тұтылуы айдың жер мен күннің екі ортасынан өтуінде екенін т.с.с. көрсетті. Сонымен сан - заттардың алғашқы негізі. Бүгінгі таңдағы біздерге сан — абстракция, ақыл-ойдың туындысы. Бірақ антикалық ой шеңберінде - сан - ол шындықтьң алғашқы негізі, ол заттардың «фюзисі», яғни табиғаты. жүктеу/скачать 5,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|