Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология(Таным мәселелері) Әлеуметтік философия
жүктеу/скачать 5,05 Mb.
|
философия Серик Мырзалы
- Бұл бет үшін навигация:
- - тәжірибеден шығатын және априорлық
- Кенес
| Жаңа дәуірдегі ойшылдар көбіне номинализм бағытына жақынырақ болды. Мысалы, Дж.Локк жалпылық заттарда өмір сүрмейді, оларды ойлап шығарған адамньщ зердесі деген пікірге келеді, олар неше түрлі сөздер, идеялар, белгілер ғана. Б.Спиноза ұғымдардың шығу тегін заттардан іздеу керек деген дұрыс пікір айтқанмен, жалпылықты тек қана заттардың қарапайым ұқсастықтарынан іздеді.
И.Кант бүл ойды тереңдетіп, жалпылыктың екі түрін мойындайды. Олар - тәжірибеден шығатын және априорлық (тәжірибеге дейін берілген) жалпылықтар. Ғылыми зерттеулер, тәжірибе арқылы жасалатын жалпы ұғымдар әрқашанда жеткіліксіз, өйткені күндердің бір күнінде жаңа деректер пайда болып, ұғымның шеңберін бұзуы мүмкін. Априорлық жалпылықтарға келер болсақ, олар трансцендентальды (transcendents - латын сөзі, аттап өту, яғни бұл Дүниенің ар жағындағы деген мағына береді.) санаға жатады, оның табиғатын біз ешқашанда тани алмаймыз. Г.Гегельге келер болсақ, ол жалпылықты «абсолюттік идеямен» теңейді. Бірақ ол заттардың ұқсас жақтарын қамтитын қарапайым абстрактілік жалпылық емес, ол - шынайы нақтылы жалпылық. Соңғыны ол заттар мен құбылыстардың даму заңдылықтарына теңеп, ал оның өзі әрқашанда даралықтың негізінде ерекше көрініп, жекенің де өзіне тэн байлығын бойына сіңіреді, -деген терең ой айтады. Жас жігіт пен пісіп-жетілген азамат та белгілі бір накыл сөзді айтуы мүмкін, бірақ олар оған эртұрлі мағына береді, өйткені екінші өзінің бай өмірден алған тэжірибесі мен білімі аркылы оны жете түсінеді. Маркстік философияда Гегельдің «нақтылы жалпылқ» идеясы жоғары бағаланып, сонымен қатар жалпылықтың қайнар көзін «абсолюттік идеяға» теңеуін сынға алады. Жалпы ұғымдарда объективті шындықтағы жалпылық бейнеленеді, ал оның өзі заттар мен құбылыстардьщ ішкі нақтылы теңдігі. Ол заттардың өмір сүруінің негізі, оның көрінісі - заң. Сонымен оқырманның байқағанындай, философия тарихында даралық, жалқылық пен жалпылықтың өзара диапектикасы ғасырлар бойы зерттеліп, бүгінгі таңдағы мәресіне жетті. Оған қорытынды жасасақ, жалқылық жалпылыққа әкеледі, ал соңғы жалкылықтың бойында өмір сүреді. Алайда олардың екеуінің арасындағы дәнекер - ол ерекшелік. Сондықтан Дүниедегі әр зат, құбылыс, үрдіс өзінің ерекшелігімен танылады. Ерекше зат өз бойына жалқы мен жалпыны тек өзіне ғана тән жолмен біріктіреді. Сонын арқасында Дүниедегі көптіктің бірлігі камтамасыз етіледі. Жалкылық пен жалпылық диалектикасын жете түсіну аркылы өткен кеңес қоғамы мен қазіргі егемен елімізде жүріп жатқан үрдістерді талдауға мүмкіншілік аламыз. Кенес заманында жалпылық басынқы категорияға айналып, жеке адамдардың құқтары, олардың шығармашылық ерекшеліктері дұрыс ескерілмеді, сондықтан қоғам тоқырауға ұшырады. Бүгінгі таңда біз, керісінше, ағымды байқаймыз. Жекелік, адамдардың құқтарын сақтау, оларды шығармашылық жолға, ізденіске бағыттау — қазіргі саясаттың негізгі арқауы болып отыр. Ол, бір жағынан, экономикалық дағдарыстан тезірек шығуға мүмкіндік берсе, екінші жағынан, ұжымдық мүдделердің іске асуына нұқсан келтіруде, ол бүгінгі таңда баршаға аян. Еліміздегі түбегейлі өзгерістер тереңдеген сайын, жалқы мен жалпылық диалектикасының маңызы арта түсуде. Оны ұқыпты түрде ескермейінше, біз саясатта үлкен қателіктер жіберуіміз мүмкін. Шынында да, Қазақ елі алыстағы Франция, я болмаса Бразилияға ұқсамайды, тіпті бізге жақын елдердің өзі де (Өзбек-стан, я болмаса Ресей) басқаша. Осы тұрғыдан карағанда, біздің ата-бабаларымыз таңдап алып, өз Отанына айналдырған жерлер мал өсіруге лайықты, табиғаты қатал, суға тапшы, сонымен қатар өрісі кең жерлерде орналаскан. Сондықтан да ауыл шаруашылығы Қазақ елінің экономикасының жетекші салаларынын бірі болып, болашақта да қала бермек. Осындай кең-байтақ, сонымен қатар, суы тапшы елде бір жылы жақсы егін орылса, екінші жылы қуаңшылық болмауына ешкім кепілдік бере алмайды. Мұндай жағдайда кіші-гірім фермерлік шаруашылықтардың өмір сүруі екіталай. Оны қазіргі өмір көрсетіп те жатыр. Осы тұрғыдан алғанда, көп ұжымдық мықты ауылшаруашылық мекемелерін жасанды банкрот етіп құрту - саясатта жасалған үлкен қателіктердің бірі болды Өмір олардың орнына үлкен алпауыт лендлордтарды ауылға әкелді. Ал олар болса ауылдың әлеуметтік жағдайына көңід белмейді. Олардың негізгі мақсаты - егінді егіп, уақытында жинап алып, нарыққа мейлінше қымбатқа өткізу, ал одан пайда болған қаражаттың пілдей бөлігі, негізінен, қалада корлануда... Бүгінгі таңдағы жеке кішігірім фермерлік шаруашылықтардың қайта кооперацияға өтуге тырысуы - осы елдің ерекшеліктерінен шығады. Сонымен қатар өзен-су бойында орналасқан, суармалы тұрақты өнім алуға мүмкіншілігі бар жерлерде фермерлік шаруашылықтар тиімді болуы әбден мүмкін. Ал енді жер байлығына келер болсақ, елдің мршттан алыс болуына байланысты, оларды басқа елдерге экспорттаудың жол қаражаты өте қымбат. Сондықтан шикізат етіп сыртқа шығарудан гөрі, оларды өңдеп, мұнайдан бензин, керосин т.с.с., мыстан неше түрлі кабельдерді, ал жүре келе электр жабдықтарын жасаған жөн. Бірақ бүгінгі таңда оған қаражат жеткіліксіз болып жатыр... Сонымен қатар алғашқы капитал тез қорланбай, іскерлердің әсем сарайлары мен «Мерседестерінен» қалмай жатқан жақтары да жоқ емес. Олай болса, біз өзіміздің ерекшеліктерімізді мұқият зерттеп, жалаң еліктеушіліктен арылуымыз қажет. Сонымен қатар алға кеткен елдердің жетістіктерін өз айнала ортамызға, соған тарихи икемделген сана-сезімімізге бейімдеп қолдануымыз керек. Сонда ғана біз өз ерекшеліктерімізді сақтап, соның арқасында басқа елдердің де шынайы қызығуы мен сүйіспеншілігіне қол жеткіземіз. Дүниедегі көптүрлігімен танылатын мемлекеттердің ішінен өз орнымызды табамыз. жүктеу/скачать 5,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|