Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология(Таным мәселелері) Әлеуметтік философия
жүктеу/скачать 5,05 Mb.
|
философия Серик Мырзалы
- Бұл бет үшін навигация:
- § 14. Бүтін ж ә не бөлшек
| экономикалық жұйе;
әлеуметтік жүйе; саяси-қүқтық жүйе; рухани-адамгершілік жүйе; Олардың әрбіреуінің өзіндік элементтері, құрылым заңдықтары бар. Бірақ оларды талдауды «әлеуметтік философияға» арналған тарауымызда қарастырамыз. § 14. Бүтін және бөлшек «Бүтін» және «бөлшек» ұғымдары өзінің мазмұны жағынан «жүйе» және «элементке» өте жақын. Дегенмен де олардың айырмашылығы да жоқ емес. Бүтін деп өзінің іштей байланысты құрамдас бөлшектерін бірлікке әкеліп, оларды анықтайтын зат, я болмаса құбылысты айтамыз. Бөлшек деп бүтіннің кұрамына кіріп, оның сапалық қасиеттерін өз бойына қабылдайтын зат, я болмаса құбылысты айтамыз. Бүтін мен бөлшектің жүйе мен элементтен айырмашылығы - бүтін заттың бірлігін, ерекшелігін көрсетсе, жүйе - бірліктің көптілігі арқылы көрінеді. Бөлшек бүтіннен тыс байланысқа түсіп өмір сүре алмайды, ал элемент бір жүйенің құрамдас бөлігі ретінде, сонымен қатар, басқа байланыстарға да түсуі мүмкін. Бөлшек әрқашанда бүтіннің ерекшелігін көрсетеді, сонымен қатар өзіне тән ерекшелігін де бойында сақтайды. Ал бүтінге келер болсақ, ол өзінің бөлшектерін біріктіріп, солар аркылы өз ерекшеліктерін болмысқа әкеледі. Бүтін мен бөлшектің өзара байланысын зерттеуде екі асырасілтеушілік бар. Біріншісі бүтінді асыра бағалайды, оны холизм (һоlе - ағылшын сөзі, бүтін) десе, екіншісі бөлшекті негізгі деп есептейді, оны меризм (mеrе ағылшын сөзі, қарапайым) деп атайды. Мысалы, тірі организмді алсақ, меризм оны механикалық, физикалық, химиялықтың косындыларына тең деген пікір айтады. Холизм же жоғарыдағы үшеуімен қатар, организмнің төртінші, яғни бәрін біріктіріп, оны өмір сүру мен дамуға итермелейтін «х-факторды» мойындайды. Соңғы - рухани (Аристотельдің сөзімен айтсақ, заттың энтелехиясы), ол танылмайды. Мәселенің шын шешіміне келер болсақ, тірі организм өз заңдылықтарының (биологиялық) негізінде өмір сүреді, сонымен қатар төменгі козғалыс формалары (механик., физик., химиялық) тәуелді түрде оның өмір сүруінде сақталып, өз қызметтерін атқарады. Холизмді асыра түсіну негізінде саясатта неше түрлі тоталитарлық тұжырымдамалар дүниеге келеді. Ол идеялар өмірде іске асқан жағдайда жеке адамдардың мақсат-мүдделері толығынан қоғамдық жалпы мүдделерге бағынышты болуы керек. Жеке адам өмірінің құндылығы, қажеттігі, оның өз алдына койған мақсат-мұраты, оларды іске асыруға бағытталған әрекеттері т.с.с. бәрі -қоғамдық жалпы мүдденің шеңберінен тыс шыкпау керек. Оны уақытында большевиктер мынандай мақал-мәтелмен берген: «Ағашты шапқанда жоңқалар ұшады» (сондағы «жоңқалар» — жеке адам өмірі!). XX ғ. пайда болған неше түрлі тоталитарлық режимдер миллиондаған жеке адамдарды өзінің қияли «қоғамдық мүдделеріне» қарсы келді деп құртып жіберген жоқ па?! Енді бүгінгі таңда «либералдық демократия» саясатынан туындаған «әлеуметтік атомизм» тұжырымдамасына келер болсақ, ол, керісінше, жеке адамның мүдделері мен мақсат-мұратын қоғамдық мүддеден биік қояды. «Жеке адамның іс-әрекетіне толығынан жол ашылсын!», «Адам құқтары мен еріктігі басымқы болсын!» деген ұрандардан «керісінше тоталитаризмді» байқауға болатын сияқты. Әрине, бөлшек, бөлік деген сөздердін өзі «бөліну, өз еркін іске асыру» деген мағына береді. Бірақ, екінші жағынан, ол тек қана, сондықтан тұтастық, бүтіннің шеңберінде өмір сүруі қажет. Олай болса, тұлға қоғамнан тыс өмір сүре алмайды, сонымен қатар қоғам жеке адамның мүддесі мен мақсат-мұратымен санаспай, оны толығынан өз еркіне көндіруге әрекет жасамауы қажет. Адам қауымшыл, қоғам адамгершіл болғанда ғана екі жақтың мүдделері іске асып, үйлесімді дамуға жол ашылады. жүктеу/скачать 5,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|