52
лады. Бұл анықтамалардың ішінен сын есімнің сөз табы ретіндегі
өзіндік ерекшелігін жан-жақты, толық көрсететін – соңғы анықтама.
Онда сын есім тек заттың сындық белгісін білдіруімен ғана шектел-
мей, сол сияқты семантикалық сипаты,
морфологиялық құрылымы,
синтаксистік қызметімен де ерекшеленетін сөз табы ретінде
анықталады.
Сын есім – заттың салмағын, сапасын, сипатын, түр-түсін,
көлемін, аумағын, басқа да түрлі сындық белгілерін білдіретін сөз
табы. Осыған орай сын есімдер басқа сөз таптарынан мағынасы,
морфологиялық белгілері жəне синтаксистік қызметі жағынан
ерекшеленеді.
Сын есімдер заттың əртүрлі сындық, сапалық белгісін тікелей
немесе басқа заттардың қатысы арқылы сипаттайды. Заттың сы-
нын білдіру ерекшеліктеріне қарай сын есімдер семантикалық
жағынан сапалық жəне қатыстық сын есімдер болып екіге бөлінеді.
Сапалық сын есімдер
заттың сынын тікелей білдірсе, қатыстық сын
есімдер екінші бір заттың, құбылыстың, амалдың қатысы арқылы
білдіреді. Жалпы сын есімге тəн негізгі категориялық белгілер
мен ерекшеліктер, атап айтқанда, сындық белгінің əртүрлі реңін
білдіру, ұлғайту немесе кішірейту, заттану, негізінен,
сапалық сын
есімдерге тəн болады. А. Ысқақов сапалық сын есімдерді қатыстық
сын есімдерден ажыратуда сапалық сын есімдерге тəн сөздердің
шырай жұрнақтарымен түрленуі, сындық белгіні күшейтетін
үстеме буындардың қосылуы жəне атрибуттық семантикалық
ерекшелігіне қарай адвербиалдық қызмет атқаруы тəрізді белгілерін
негіз етіп алады. Н. Оралбай сапалық сын есімдерді заттың тұрақты
сындық белгісін басқа затқа қатыссыз тікелей білдіретін сөздер
ретінде анықтайды. Ғалым сапалық сын есімдердің өзіне тəн мы-
надай белгілерін көрсетеді: 1) шырай категориясының парадигма-
сы бойынша толық түрленеді; 2) өзара антонимдік қатар құрайды;
3) синонимдік қасиетке ие; 4) туынды түбір жасау қабілеті күшті.
Бұл белгілер де сапалық сын есімдерді қатыстық сын есімдерден
ерекшелендіреді.
Қатыстық сын есімдер де сапалық сын есімдерден бірнеше
белгілері арқылы ажыратылады. Ең басты ерекшелігі – қатыстық
сын есімдердің шырай жұрнақтарымен түрленбеуі. Қатыстық сын
есімдер, негізінен, сөз тудырушы жұрнақтар арқылы басқа сөз тап-
тарынан жасалады. Бірақ бұдан қатыстық сын есімдер ғана туынды
түбірлі болып келеді, ал сапалық сын есімдер тек негізгі түбірлерден