Оқулық Жалпы редакциясын басқарған профессор Т. М. Досаев

35 
 
бұрышпен иіліп, бет өзегінің имегін
, geniculum canalis facialis
 түзеді. 
 
 3 кесте. Сүйектердің бөліктері және беттері 
Сүйектердің  
атаулары 
Негізгі құраушы 
бөліктері
 
Беттері 
Маңдай сүйек, 
os frontale 
1. мұрын бөлігі,
pars nasalis; 
2. қабыршақ 
squama frontalis; 
 
 
 
 
3. көзұялық  бөлік, 
pars orbitalis 
(жұп)
 
 
- сыртқы беті, 
facies  
externa; 
- ішкі (милық) беті, 
facies interna (cerebralis) 
Шүйде сүйек, 
os occipitalе 
1. базилярлық бөлік,  
pars basilaris; 
2. қабыршақ, 
squama
 
occipitalis;
 
 
 
 
 
3. латералды бөлік, 
pars lateralis 
(жұп) 
 
 
- сыртқы беті, 
facies  
externa; 
- ішкі (милық) беті, 
facies interna (cerebralis); 
Шеке сүйек, 
os parietale 
 
- сыртқы беті, 
facies  
externa; 
- ішкі (милық) беті, 
facies interna (celebralis) 
Торлы сүйек, 
os ethmoidale 
1. тесіктелген (торлы) табақша, 
lamina cribrosa; 
2. перпендикулярлы табақша, 
 
 

36 
 
lamina perpendicularis;
 
3. торлы лабиринт, 
labirinthus ethmoidalis 
 
 
көзұялық бет - 
facies 
orbitalis 
 
Сынатәрізді сүйек, 
оs sphenoidale  
1. Сынатәрізді сүйектің 
денесі; 
corpus ossis sphenoidalis;
 
2. Кіші қанаттар, 
ala minor
 (жұп); 
3. Үлкен қанаттар, 
ala major
 (жұп); 
 
 
 
 
 
 
4. Қанаттәрізді өсінді 
processus 
pterygoideus
 
 
 
 
 
- милық бет, 
facies 
celebralis; 
- көзұялық бет 
- facies 
orbitalis; 
- жоғарғы жақтық бет, 
facies maxillaries; 
- самайлық бет, 
facies 
temporalis
 
Самай сүйек, 
оs temporale 
1. Самай сүйек қабыршағы, 
squama
 
temporalis;
 
 
 
 
2. Емізіктәрізді бөлігі, 
pars 
mastoideа; 
3. Дабыл бөлігі, 
pars tympanicа; 
4. Тасты бөлік, (пирамида) 
pars petrosa ( pyramis) 
- сыртқы беті, 
facies  
externa; 
- ішкі (милық) беті, 
facies interna (celebralis);
 
 
 
 
- алдыңғы беті, 
facies 
anterior; 
-артқы беті, 
facies 
posterior; 

37 
 
- төменгі беті, 
facies 
inferior
 
 
Дабыл өзекшесі,
 
canalis  tympanis,
 тасты шұңқыршадағы, 
fossula
 
petrosa 
дабыл өзекшесінің төменгі 
culus
 тесігінен 
cus,
басталып әрі қарай дабыл  
қуысы арқылы өтіп самай сүйектің пирамидасының алдыңғы бетінде кіші  
тасты 
hiatus canalis
 
n.petrosi minoris, 
нерві саңылауымен, бітеді. 
      Бұлшықет – түтіктік өзек, 
canalis
 
muscula-tubarius,
 дабыл қуысын  
пирамида ұшымен байланыстырады. Ол горизонтальды орналасқан қалқамен  
2 – бөлікке бөлінеді: жоғарғы дабыл жарғағын керуші бұлшықет  
tympani 
semicanalis m.tensoris 
жартылай өзегі, төменгі - есту түтігі жартылай өзегі, 
 
semicanalis
 
tubae auditivae.
 
     
Ұйқы өзегі
, 
canalis caroticus
 самай сүйектің төменгі бетіндегі  сыртқы  
ұйқы тесігінен,  
foramen coroticum
 
externum 
басталады. Жоғары көтеріліп       
90 
0 
–қа алға иіліп, әрі қарай алға және медиалды бағытталады да пирамида    
ұшында 
ішкі ұйқы тесігі,
  
foramen coroticum internum  
арқылы ашылады.  
Оның  қабырғаларынан  жіңішке  ұйқы – дабылдық өзекшелер таралады. 
      
Ұйқы дабылдық өзекшелер,
 
canaliculi caroticotympanici
  сыртқы  
тесіктің маңында ұйқы өзегінен басталып дабыл қуысына енеді. 
      
Емізіктәрізді өзекше,
 
canaliculus mastoideus,
  мойындырық шұңқырынан  
fossa jugularis, 
басталып, бет өзегімен қиылысады, емізіктәрізді өзекше тесігі,  
aperturа canaliculi mastoidea
  түрінде емізіктәрізді – дабылдық  
саңылауға  
fissurа tympanomastoidea  
ашылады. Самай сүйектің өзектері мен  
ондағы түзілістер туралы негізгі мәліметтер 4-ші кестеде көрсетілген. 
 
 4 кесте. Бассүйек өзектері 
Өзек атауы 
Өзектің басталуы 
Өзектің аяқталуы 
Өзек іші 

38 
 
түзілістер 
Бет өзегі, 
canalis facialis 
ішкі есту өтісі, 
meatus 
acusticus
 
біз – емізіктәрізді 
тесік,  
foramen 
stylomastoideum
 
- бет нерві, 
n. 
facialis; 
- имекті түйін, 
ganglion geniculi;
 
- біз емізіктәрізді 
артериялар мен 
веналар,  
a. vv. 
stylomastoideae
 
Үлкен тасты 
нерв өзегі , 
canalis nervi 
petrosi majoris
 
бет өзегі, имекті аймақ, 
geniculum canalis 
facialis
 
үлкен тасты нерв 
саңылауы, 
hiatus 
canalis nervi petrosi 
majoris
 
- үлкен тасты 
нерв,
n. pertosus 
major 
(бет нервінің 
тармағы) 
Дабыл ішегі 
өзекшесі, 
canaliculus 
chordae tympani
 
бет өзегінің 
емізіктәрізді тесігі, 
foramen stylomastoideum
 
тасты дабылдық 
саңылау, 
fissura 
petrotympanica
 
- дабыл ішегі, 
chorda tympani
 
(бет нервінің 
тармағы) 
Дабыл 
өзекшесі, 
canaliculus 
tympani
 
дабылдық шұңқырша, 
fossula petrosa (aperturа 
inferior canaliculi 
tympanici)
 
кіші тасты нерв 
саңылауы, 
hiatus 
canalis n. petrosi 
minoris
 
- дабыл нерві,  n. 
tympanicu
s
 
(тіл – жұтқыншақ 
нервінің тармағы)  
Бұлшықет – 
түтіктік өзек, 
canalis 
musculotubarius
  
 
а) semicanalis m. 
tensoris tympani
 
б) semicanalis 
tubae auditivae
 
дабыл қуысы, 
cavitas 
tympani
 
пирамида ұшы, 
apex 
pyramis
 
 
 
 
 
- 
m. tensor tympani;
 
- 
pars ossea tubae 
auditivae
 
Ұйқы өзегі, 
canalis caroticus
 
сыртқы ұйқы тесігі, 
foramen caroticum 
externum
 
ішкі ұйқы тесігі, 
foramen caroticum 
internum
 
- ішкі ұйқы 
артериясы, 
a. 
carotis interna;
 

39 
 
- ұйқы өзегінің 
веналық өрімі, 
plexus venosus 
caroticus internus;
 
- ішкі ұйқы өрімі, 
plexus caroticus 
internus;
 
(симпатикалық 
сабаудың жоғарғы 
түйінінен) 
ganglion 
superius truncus 
sympathicus
 
Ұйқы-дабылдық 
өзекшелер, 
canaliculi 
caroticotympanici
 
ұйқы өзегі, 
canalis 
caroticus
 
дабыл қуысы, 
cavitas tympanica
 
- ұйқы-дабылдық 
артериялар,
aa.
 
caroticotympanici a. 
carotis interna
 
(ішкі ұйқы 
артериясынан); 
- ұйқы-дабылдық 
нервтер, 
nn. 
caroticotympanici 
(ішкі ұйқы 
өрімімен, дабыл 
нервінен 
pl. 
caroticus internus et 
n.tympanicus
) 
 
 
Емізіктәрізді 
өзекше, 
canaliculus 
mastoideus
 
мойындырық 
шұңқыршасы, 
fossa 
jugularis (foramen 
mastoideum
) 
(емізіктәрізді тесік) 
емізіктәрізді-
дабылдық саңылау, 
fissurа 
tympanomastoidea 
(aperturа canaliculi 
mastoidei)
 
- кезбе нервтің 
құлақ нерві, 
ramus 
auricularis n. vagi
 
 
      
Төменгі жақсүйек, 
mandibula 
денесінен және жұп тармақтардан  
құралған. Төменгі жақтың тармағы 
тәждік,
 
processus coronoideus 
және  

40 
 
буындық (айдаршықтық) 
processus articularis (condylaris) 
өсінділерімен  
аяқталады. 
      
Желбезек сүйек,
 
vomer  
мұрын қуысының қалқасын түзуге қатынасады. 
      
Тіласты сүйек,
 
os hyoideum 
мойын аймағында орналасқан: оған көмей  
мен мойынның тіласты сүйегі асты және тіласты сүйегі үсті бұлшықеттері  
бекиді. Сүйектің шығу тегі мен дамуы ескеріліп тіласты сүйегі,бассүйектің  
беттік бөлігі сүйектеріне жатқызылды.  
       
Тіласты сүйек денесі,
 
corpus ossis hyoidei, 
және 2 жұп өсінділерінен;  
үлкен мүйіз, 
cornu majиs,
 
кіші мүйіз,
 
cornu minus
 тұрады.
 
       
Жоғарғы жақсүйек,
 maxilla,
 денесін және төрт өсіндіден құралған.   
Жоғарғы жақсүйек денесінің, 
corpus maxillae,
 төрт бетін ажыратады: Мұрын  
қуысының бүйір қабырғасын құрауға қатынасатын 
мұрын беті,
  facies  
nasalis,
 көзұяның төменгі қабырғасын түзуге үлесі бар, 
көзұялық бет,
 
facies  
orbitalis, 
қанаттәрізді – таңдай шұңқырдың алдыңғы бетін түзуге  
қатынасатын 
самайасты беті,
 
facies infratemporalis
 және көбінде иттістік  
шұңқырымен,  
fossa canina,
 белгілі 
алдыңғы бет,
 
 facies anterior.
 
        Жоғарғы жақсүйек денесінің  ішінде мұрын қуысының ортаңғы мұрын  
жолына ашылатын жоғарғы жақсүйектік ( Гаймор қуысы), 
sinus maxillaris
  
(
Higmori) 
орналасқан.Бұл қуыс басқа қалған қуыстардан айырмашылығы,  
тек осы қуыспен ғана нәресте туылады, ал басқа бассүйектік қуыстар  
кейіннен постнатальды кезеңде қалыптаса бастайды. Бассүйектердегі ауалы  
қуыстардың қалыптасу уақыттарымен қатынастары туралы деректер  
төмендегі  кестеде көрсетілген.   
 5 кесте. Бассүйектердегі ауалы қуыстардың қалыптасу уақыттарымен қатынастары 
туралы деректер  
Қуыстардың атаулары 
Қалыптасу мерзімі 
Қатынастары 
Жоғарғы жақсүйектік қуыс,  ұрықтық дамудың 5-6  - мұрын қуысы (ортаңғы мұрын 

41 
 
sinus maxillaris
 
айларында 
жолы, 
meatus nasi medius
) 
 
Маңдай қуысы, 
sinus 
frontalis
 
туылғаннан соң  
12- айда 
- мұрын қуысы (ортаңғы мұрын 
жолы, 
meatus nasi medius
) 
 
Торлы сүйек 
ұяшықтары,
cellulae 
ethmoidalis : 
а) алдыңғы 
б) ортаңғы 
в) артқы 
туылғаннан соң  
9-12 ай өткенде 
а) - мұрын қуысына (ортаңғы 
мұрын жолы, 
meatus nasi medius
) 
б) - мұрын қуысына (жоғарғы 
мұрын жолы, 
meatus nasi 
superior
) 
Емізіктәрізді ұяшықтар, 
cellulae mastoideae 
туылғаннан соң  
5-8 ай өткенде 
- емізіктәрізді қайнау дабыл 
қуысымен байланысқан,
 cavitas 
tympanica
  
  
       
Жоғарғы жақсүйектің маңдайлық өсіндісі,
 
processus frontalis maxillae, 
мұрын қуысының бүйір, ал көзұяның медиалды қабырғаларын түзуге,  
таңдайлық өсінді,
 
processus palatinus,
 сүйектік (қатты) таңдаймен және  
мұрын қуысының төменгі қабырғасын құруға; 
ұяшықтық өсіндінің,  
processus alveоlaris  
ұяшықтарында тіс түбірлері орналасқан; 
беттік өсіндісі,
  
processus zygomaticus
 бет сүйегімен қосылады. 
       
Таңдай сүйек, 
os palatinum
 
горизонтальдық  
және 
перпендикулярлық
 
табақшалардан, 
lamina horizontalis et lamina perpendicularis
 құралған.  
Горизонтальдық табақша сүйекті таңдайдың бір бөлігі мен мұрын  
қуысының төменгі (түбі) қабырғасын құруға қатынасады. Перпендикулярлық  
табақша мұрын қуысының бүйір қабырғасының құрамына кіреді де, қанат- 
таңдайлық  шұңқырының медиалды қабырғасын түзеді. Перпендикулярлық  
табақшадан қанат-таңдайлық тілікпен бөлінген көзұялық және сынатәрізді  
өсінділер 
processus orbitalis
 
et
  
processus
 
sphenoidalis
 шығады, ал 

42 
 
пирамидалық өсінді, 
processus pyramidalis
 сынатәрізді сүйектің қанаттәрізді  
тілігіне ене орналасқан.  
        
Көзжасы сүйегі,
 
os lacrimale 
көзұяның медиалды, ал мұрын қуысының  
бүйір қабырғаларының құрамына кіреді.
 
       Төменгі мұрын кеуілжірі, 
concha nasalis inferior, 
мұрын қуысының  бүйір  
қабырғасындағы жоғарғы жақсүйектің  кеуілжірлік қырымен, 
crista  
conchalis, 
таңдай сүйектің перпендикулярлық  табақшасына бекіп, төменгі  
мұрын жолын шектейді. Оның үш өсіндісін айырады: көзжасы өсіндісі,  
processus
 
lacrimalis;
 жоғарғы жақсүйектік өсінді, 
processus
  
maxillaris;
 торлы  
өсінді 
processus ethmoidalis. 
        
Бет сүйек,
 os zygomaticum,
 маңдай, самай және жақсүйектердің беттік 
өсінділерімен  байланысқан. Самай сүйектің беттік өсіндісімен қосылып бет  
доғасын, 
arcus zygomaticus 
түзеді. Бассүйектің беттік бөлігінің кейбір  
сүйектерінің басты бөліктері № 6 кестеде келтірілген. 
 
 6 кесте. Бассүйектің беттік бөлігінің кейбір сүйектерінің басты бөліктері 
Сүйектердің  
атаулары 
Негізгі құраушы 
бөліктері
 
Беттері 
Төменгі  
      жақсүйек, 
mandibula 
1. денесі, 
corpus mandibulae; 
2. тармағы, 
ramus mandibulae; 
(жұп)
 
 
 
Жоғарғы  
жақсүйек, 
maxilla 
1. денесі, 
corpus maxillae 
2. маңдайлық өсінді, 
processus 
frontalis; 
3. таңдайлық өсінді, 
processus 
palatinиs; 
4. ұяшықтық өсінді, 
processus 
- мұрындық беті,
 facies 
nasalis;
 
- көзұялық беті,
 facies 
orbitalis;
 
- самайастылық беті,
 facies 
infratemporalis;
 
- алдыңғы беті,
 facies 

43 
 
alveоlaris; 
5. беттік өсінді, 
processus 
zygomaticus
 
anterior
 
Таңдай сүйек, 
os palatinum 
1. перпендикулярлық табақша, 
lamina perpendicularis;
 
- сынатәрізді өсінді,
 processus 
sphenoidalis;
 
- көзұялық өсінді,
 processus 
orbitalis;
 
2. горизонтальды табақша,
 lamina 
horizontalis;
 
- пирамидальды өсінді,
 processus 
pyramidalis
 
 
 
Бассүйектің онтогенезі 
       Бастың бет пен мисауыт сүйектері  әр түрлі ұрықтық негізден дамиды.  
Бассүйектің  мисауыт бөлігінің негізі мен төбесінің  даму көздері әр түрлі. 
Мисауыт сүйектерінің дамуы 
         Мисауыт сүйектері хорданың краниальды ұшын қорғай орналасқан бас  
сомиттерінің склеротомдарынан ми дамуымен бір уақытта қалыптасады.                       
Эмбриогенездің 1-айында 
жарғақты бассүйек
 дамиды. Ол құты (футляр)  
тәрізді миды қамтыған мезенхималық тегі бар таза дәнекер тіннен тұрады.  
Осы түзілістерден мисауыт сүйектері дамиды; маңдай, шеке сүйектер,  
самай сүйектің қабыршақтық және дабыл бөліктері, шүйде сүйектің  
қабыршағының жоғарғы бөлігі дәнекер тіннен дамып шығады.  
         Эмбриогенездің 2-ай шамасында шеміршектік негіз пайда болады. Осы  
кезде хорданың бастық шетінен парахордальдық, ал олардың алдынан  
прехордальдық табақшалар түзіледі.  

44 
 
      2-айдың соңына таман шеміршектік табақшалар мен шеміршектік қалталар бір-
бірімен  
жақындасып, бассүйектің  шеміршектік негізін құрады. Осы кезеңде   
бассүйектің  шеміршектік негізінде ми нервтері өтетін тесіктер мен өзектер  
қалыптасады.  
       Шеміршектік қапшықтардың табақшалармен бірігуінің нәтижесінде   
шеміршектік аймақтар пайда болады. Олар: 
көзұялық, лабиринттік
 және  
шүйделік. 
       
Торлы аймақ,
 прехордальдық табақшалардың алдыңғы шеттерінің  
мұрын қапшықтарымен бірігуінен түзілген. Келесі кезеңдерде басқа бет  
сүйектерінен энхондральдық дамуымен ерекшелінетін торлы сүйекпен  
төменгі мұрын кеуілжірі қалыптасады.  
       
Көзшаралық аймақ
 көру қапшығының прехордальдық табақшалармен  
бірігуінен түзіледі. Одан сынатәрізді сүйектің басым бөлігі дамиды.  
(5-кестені қараңыз). 
       
Лабиринтті аймақ,
 прехордальдық табақшалардың есту қапшығымен  
бірігуінен түзіледі.Ол самай сүйектің тасты бөлігімен емізіктәрізді өсінді  
дамитын шеміршектік негіз болып табылады. 
       
Шүйде аймағы,
 прехордальдық табақшалардың бірігуінен түзіледі.  
Одан дамитындар: шүйде сүйектің базилярлы, латералды бөліктері мен  
қабыршақтың төменгі бөлігі дамиды.  
 
Бассүйектің беттік бөлігінің дамуы 
       Бассүйектің беттік бөлігі алғашқы ішектің краниальді бөлігіне жанаса  
орналасқан мезенхимадан дамиды. Мезенхиманың желбезек қалталарынан  
желбезек доғалары қалыптасады. Төменгі сатылы омыртқалыларда бірінші  
доға төменгі жақтық, ал екіншісі тіластылық деп аталады. Аталған екі доға  

45 
 
висцеральдық болса, басқалары желбезектік деп аталады.  
       Бірінші висцеральдық доғадан екі есту сүйекшелері: балғаша, төсше  
және Меккел шеміршегі дамиды. Төменгі жақсүйектің дамуы Меккел  
шеміршегінің дистальды бөлігін қоршай орналсқан мезенхимадан басталады.  
Бұл шеміршек біртіндеп кері дамып бір уақытта ғайып болады. Сондықтан  
төменгі жақсүйектің денесімен тармақтары, кейіннен шеміршек негізінен  
дамыған сүйектік бөлшектерімен қосылған эндосмальды сүйек болып  
табылады. Төменгі жақсүйектің екі өсіндісі де энхондральды дамиды.  
        Екіншісі висцеральдық доғаның (тіласты шеміршегі) ортаңғы  
бөлігі кері дамып ақырында біз-тіласты байламына айналады. Шеміршектік  
доғаның проксимальды бөлімінен есту сүйекшесі – үзеңгіше және самай  
сүйегінің пирамидасымен бітіскен шеміршектік бізтәрізді өсінді дамиды. 
Бассүйектің мисауыт бөлігі 
        
Жоғарыда тоқталғандай бассүйектің мисауыт бөлігі оның негізі мен  
күмбезінен (төбесі) тұрады. Екі бөліктің шекарасы, 
protuberantia occipitalis
  
externa
 –дан басталып, 
linea nuchae surerior
-мен 
porus acusticus externus
-тің  
үстін бойлай 
basis processus mastoideus
-ке жетеді. Әрі қарай шекара
 basis  
processus
 
zigomaticus ossis temporalis 
– пен 
crista infratemporalis alae majoris  
ossis
 
sphenoidalis
 –
 
тар арқылы өтіп,
 processus
 
zigomaticus ossis frontalis
-қа  
жалғасады, 
margo supraorbitalis
-пен 
sutura nasofrontalis
 -та бітеді. 
        
Бассүйек күмбезі (төбесі),
 
calvaria, squama frontalis ossa parietalia,  
squama temporalis, squama occipitalis
 және 
alae majoris ossis
 
sphenoidalis
 -тан  
түзілген. 
        Күмбездің сыртқы бетінде төмендегідей құрылымдарды көруге болады: 
- жұп маңдай төмпесі, 
tuber frontale; 
- жұп шеке төмпесі,
 tuber parietale; 
- жоғарғы самай сызығы, 
linea temporalis surerior;
 

46 
 
-жұп шекелік тесік, 
foramen parietale;
 
-сагиттальды жік, 
sutura sagittalis
  (шеке сүйектері арасында); 
-тәжді жік, 
sutura coronalis
 (
squama frontalis 
пен 
ossa parietalia
 арасында) 
- ламбдотәрізді  жік, 
sutura lambdoidea
(
, squama occipitalis
 пен 
ossa parietalia
  
арасында) 
- қабыршақтық жік, 
sutura sguamosa 
(
squama temporalis
 пен шеке  
сүйектерінің арасында)-(жұп); 
Ал шеміршектің дистальды бөлігі сақталып, нәресте туылғаннан соң тіласты  
сүйегінің кіші мүйіздерімен денесінің бір бөлігіне айналады, үлкен  
мүйіздерімен денесінің қалған бөлігі үшінші желбезек доғасынан дамиды.  
Бассүйектің қалған бет бөлігі сүйектері эндосмальды, мұрын қапшығының  
алдыңғы – бүйір жақтарында орналасқан мезенхимадан дамиды.  
Сонымен бассүйектің беттік бөлігі сүйектері, тіласты сүйегі, төменгі мұрын  
кеуілжірі мен төменгі жақсүйектің тәжді өсінділерінен басқаларының  
дамулары бойынша алғашқы сүйектер қатарына жатады. 
Тісті жіктер, 
sutura serratae 
(
ala major ossis sphenoidalis 
пен 
оssa temporale  
parietale frontale арасында; processus mastoideus
 пен 
оssa
 
parietale 
мен  
occipitalе
 арасында). Бассүйек күмбезінің ішкі бетінде жоғарыда аталған  
жіктерден басқа анықталады: 
        - саусақтық батыңқылар, 
impressiones digitatae;
 
        - милық бұдырлар, 
juga cerebralia;
 
        - артериялық жүлгелер, 
sulci arteriosi; 
        - жоғарғы сагиттальды қойнау жүлгесі, 
sulcus sinus sagittalis superioris;
 
        - түйіршектілік шұңқыршалары, 
foveolae granulares
 сагиттальды жік  
бойында. 
        Бассүйектің сыртқы негізінің алдыңғы бөлігін 
basis cranii externa, 
  
бассүйектің бет бөлігін жауып тұр, ал бассүйек негізінің артқы бөлігі ашық  

47 
 
болғандықтан толық зерттеуге мүмкіндік бар, ол төмендегі сүйектерден  
құралған: 
        - шүйде сүйектен, 
os occipitalе; 
     
   - самай сүйектерден, 
оssa temporalia; 
      
  - сынатәрізді сүйектен, 
оs sphenoidale; 
        - шеке сүйектің емізіктәрізді бұрышынан, 
angulus mastoideus ossis  
temporalia 
(жұп) 
        Шүйде сүйектің қабыршағындағы түзілістер: 
        - сыртқы шүйде шодыры, 
protuberantia occipitalis externa; 
        - сыртқы шүйде қыры, 
crista occipitalis externa; 
        - жоғарғы желкелік сызық, 
linea nuchae superior;
 
        - төменгі желкелік сызық,
 linea nuchae
 
inferior. 
        Шүйде сүйектің бүйірлік бөліктерінде орналасқан: 
        - шүйде айдаршығы, 
condylus occipitalis;
 
        - айдаршық өзегі, 
canalis occipitalis; 
        - айдаршық шұңқыры, 
fossa condylalis;
 
        - тіластылық өзек, 
canalis
 
hypoglossalis. 
        
Шүйде сүйектің базилярлық бөлігінің сынатәрізді сүйек денесімен  
бітіскен аймағында жұтқыншақтық төмпешік, 
tuberculum pharygeum  
көрінеді. Артқы бассүйек шұңқырындағы ең үлкен тесік, 
foramen magnum  
болып табылады.  
        Бассүйек негізінің сыртқы бетінде орналасқан көптеген тесіктер арқылы  
тамырлар мен нервтер өтеді.  
        Бассүйек негізінің сыртқы бетін түзуге самай сүйек  
пирамидасының төменгі бетімен емізіктәрізді өсінді қатынасады. Көрсетілген  
бетте орналасқан: 
         - мойындырық шұңқыры, 
fossa jugularis;
 
         - бізтәрізді өсінді, 
processus styloideus;
 

48 
 
         - біз-емізіктәрізді тесік,  
foramen stylomastoideum;
 
         - тасты шұңқырша,  
fossula petrosa;
 
         -  сыртқы ұйқы тесігі, 
foramen caroticum externum; 
         Емізіктәрізді тесік аймағында орналасқан: 
         - шүйде артериясы жүлгесі, 
sulcus a.occipitalis;
 
         - емізіктәрізді тілік, 
incisura mastoidea;
 
         - емізіктәрізді тесік, 
foramen mastoideum. 
       
 7 кесте.   Бассүйектің сыртқы негізінің  тесіктері мен олар арқылы өтетін  
түзілістер 
Тесіктер 
атауы 
 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Үлкен шүйде 
тесігі, 
foramen 
magnum
 
- aa. spinales 
anterior et 
posteriores; 
- a. vertebralis
 
- plexus basilaris; 
- v. vertebralis
 
- medulla oblongata; 
- radix spinalis n. 
accessorii
 
Айдаршықтық 
өзек,
 canalis 
condylaris
 
 
- v. emissaria condylaris 
 
Тіласты өзегі, 
canalis 
hypoglossalis
 
 
- plexus venosus canalis 
hypoglossalis
 
- n. hypoglossus 
(XII- жұп) 
Мойындырық, 
foramen
 
jugulare
 
- a. meningea 
posterior 
(
a. 
carotis externa
-
ның
 a. pharyngea 
ascendens
-
сынан
)
 
- v. jugularis interna 
- n. glossopharyngeus 
(IX-
жұп) 
- n. vagus 
(X-жұп) 
- n. accessorius 
(XI-жұп)
 
Емізіктәрізді,
 
foramen 
- r.meningeus 
(
а.carotis 
- v. emissaria mastoidea 
 

49 
 
mastoideum
 
externa
-ның 
a.occipitalis
-нен
 
a.) 
Емізіктәрізді дабыл 
саңылауы, 
fissura 
tympanomastoidea
 
 
 
- r. auricularis n. vagi  
Тасты-дабыл 
саңылауы,
 fissura 
petrotympanica
 
- a. tympanica 
anterior 
(
a.maxillaris- 
тан
)
 
- vv. tympanicae 
(
v. 
retromandibularis) 
- chorda
 
tympani  
(n. facialis-
тің тармағы
)
 
Тасты-қабыршақ 
саңылауы,
 fissura 
petrosquamosa
 
- 
 a. meningea
-
ның тармағы
 
media 
(
 a. 
maxillaries
-тан
) 
 
 
Сыртқы есту тесігі, 
porus acusticus 
externus
 
- rr. auriculares 
anteriores 
(
a. 
temporalis 
superficialis
-тан
); 
a. auricularis 
profunda 
 
(
a.maxillaris
-
тан
)  
- rr. auriculares 
anteriores 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- r. auricularis n. vagi 
- n. meatus acustici externi 
(
n. trigeminus
-тің 
тармағы
 n. auriculo- 
temporalis
-нің
 
n.mandibularis
-нен
)  
Біз-емізіктік, 
foramen 
stylomastoideum
 
- a. 
stylomastoidea 
(
a. carotis externa 
–ның 
a. 
auricularis 
posterior
-нен
) 
- v. stylomastoidea 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- n.facialis  
(VII-жұп)
 
Жыртық, 
 
foramen lacerum
 
 
 
- n. petrosus major  
(
n.facialis
-тің тармағы
) 
Сыртқы ұйқы 
тесігі, 
foramen 
caroticum externum
 
- a. carotis 
externa 
- plexus venosus 
caroticus externus 
- plexus caroticus internus 
Дабыл өзекшесінің 
төменгі 
- a. tympanica 
inferior 
(от a. 
- v. tympanica inferior 
(
v.retromandibularis
-тің
) 
- n. tympanicus 
(
n.glossopharyngeus-
тің 

50 
 
апертурасы, 
apertura inferior 
canaliculi tympanici 
(fossula petrosa
 -да 
орналасқан) 
carotis externa
-
ның
 a.pharyngea 
ascendens
-нан)
 
тармағы
) 
Қылқанды, 
foramen 
spinosum
 
-a. meningeа 
media  
(
a. maxiillaris-
тан
) 
- a. meningeaе mediaе 
(
plexus venosus 
pterygoideus
-тің 
тармағы
) 
-r. meningeus 
(
n.maxillaris
-нің тармағы
  
(V-жұп) 
 
Сопақ, 
foramen 
ovale
  
-r. meningeus 
accessories (a. 
maxiillaris
-тің 
a.meningeа 
media
-сынан
) 
- plexus venosus 
foraminis ovalis 
- n. mandibularis
  
(
n.
 
trigeminus
-тің 
тармағы
)
 
Қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus
 
- a. canalis 
pterygoidei 
(
a. 
maxiillaris-
тің 
a. 
palatina 
desendens
-нен
)  
- v. canalis pterygoidei 
(
v.retromandibularis-
тің 
құйылысы
) 
- n. canalis pterygoidei 
(
n. 
petrosus major 
мен 
n. 
petrosus profundus) 
 
 
        - Біз-емізік тесігі,
 foramen stylomastoideum 
        - тасты шұңқырша, 
fossula petrosa
  
        - сыртқы ұйқы тесігі, 
foramen caroticum externum 
        Емізіктәрізді өсінді аймағында орналасқан: 
         - шүйде артериясы жүлгесі, 
sulcus a.occipitalis;
 
         - емізіктәрізді тілік, 
incisura mastoidea;
 
         - емізіктәрізді тесік, 
foramen mastoideum. 
         Самай сүйегі пирамидасына сыртқы есту тесігін, 
porus acusticus  
еxternus,
шектеген дабыл бөлігі жанасады. Оның алдында арасына тасты бөлік  
енген дабыл-қабыршақтық саңылау, 
fissura tympanosquamosa, 
орналасқан.  
Нәтижесінде ол тасты-қабыршақтық, 
fissura petrosquamosa, 
және тасты- 
дабылдық, 
fissura petrotympanica, 
саңылауларға бөлінеді. 
         Самай сүйектің қабыршағында көрінетін түзілістер: 

51 
 
         - төменгі жақсүйек шұңқыры, 
fossula mandibularis; 
    
     - буындық төмпешік, 
tuberculum articulare. 
         Сынатәрізді сүйектің бассүйектің сыртқы негізін түзуге денесі, үлкен  
қанаты және қанаттәрізді өсіндісі қатынасады. Оның үлкен қанатынан анық  
көруге болады: 
         - сопақ тесік, 
foramen ovale; 
       
  - қылқанды тесік, 
foramen spinosum; 
Қанаттәрізді өсіндінің негізі арқылы қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus; 
өтеді. Жоғарыда аталған сүйектер қосылғанда түзілетіндер: 
         - мойындырық тесік, 
foramen
 
jugulare; 
         
- жыртық тесік, 
foramen lacerum; 
         
- тасты-шүйделік саңылау,
 fissura petrooccipitalis; 
         
- сынатәрізді-тасты саңылау, 
fissura sphenopetrosа. 
 
Бассүйектің ішкі негізі 
         
Бассүйектің ішкі негізі, 
basis cranii
 
interna, 
3 бассүйек шұңқырларынан,  
алдыңғы, ортаңғы және артқы, тұрады.  
Алдыңғы бас шұңқыршасы, 
fossa cranii anterior  
        
 - маңдай сүйектің көзұялық бөліктерінен, 

жүктеу/скачать 2,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: