(латынша speculatio - ізін табу, қарап шығу) үстемдік етті. Ежелгі ойшылдар табиғаттың кандай да бір кұбылыстарын түсіндіру үшін күрделі гипотезалар ойлап пшғарды, бірак олар өздерінің жорамалдарын эксперимент көмегімен практика жүзінде тексерген жок. Неге? Өйткені, ертедегі халықтар, оның ішінде гректер де табиғатты касиеттендіріп, күдірет түтты. Табиғатты түрлендіру оған эксперимент жасау олардың санасына кіруі мүмкін емес еді. Олай болса, қазіргі эксперименталды жаратылыстану кай кезде пайда болды? Қазіргі жаратылыстанудың пайда болуы үш негізгі факторлардың ыкпалымен жүзеге асты. 184
Біріншіден, XIV ғасырдан бастап ортағасырлык Еуропада өндіргіш күштер, әсіресе техника каркынды күшпен дами бастады. Жаңа механизмдердің, машиналардың, кұралдардың, приборлардың жэне техникалық жетістіктердің калыптасуы батыл да күтпеген эксперименттер жүргізу мүмкіндігінің алғышарты болды. Екінші фактор, табиғаттағы заттардың өзара алмасуы туралы шығыс жэне антикалык философиялык ілімдердің ықпалы өз әсерін тигізді. Алғашкылардың бірі болып кез келген затты алтынға айналдыра алтын кұпия "философиялык тасты" (рецепттердің ерекше магиялык жинағы) іздеп табуға ұмтылған алхимия пайда болды. "Философиялык тасты" іздеу барысында алхимиктер мындаған тәжірибелер жасап, эксперименталды химияның қалыптасуын бірте-бірте жакындатты. Үшінші фактор христиандык дүниетаным болып табылады. Бұл бастапқы көзкараска оғаш көрінуі мүмкін, өйткені дін мен ғылым бір-
