Математикадан “сыныптан тыс жұмыс” дейілгенде оқушылардың сабақтан тыс уақытында ұйымдастырылған, бағдарламаға қатысты болған материал негізінде ерікітілік принцпіне негізделген жаттығулар түсініледі.
1. Математикадан сыныптан тыс жұмыстардың маңызы және оныңтүрлері Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың математикалық білімдерін тереңдету және кеңейту, математиканың өмірмен байланысты болған жақтарын ашып беретін және бағдарламаға енбеген кейбір сұрақтармен таныстыруды мақсат етіп алады.
Сыныптан тыс жұмыстардың төмендегідей түрлері кездеседі: Математикалық үйірмелер, олимпиадалар, қызықты математикалық кештер, математикалық экускурциялар. Сондай-ақ математикалық газет шығару, математикалық викторина және бұрыштарды ұйымдастыру.
Сыныптан тыс болған жұмыстар арқылы төмендегілер жүзеге асырылады:
Білім мен практикалық дағдыларды тереңдету және кеңейту; оқушылардың логикалықлық ойларын, тапқырлығын, математикалық зеректіліктерін дамыту; математикаға қызығуын арттыру, қабілеттілерін табу, тапшылдық, жігерлілікті тәрбиелеу, еңбексүйгіштік, тәуелсіздік, ұйымшылдық пен адамилықты тәрбиелеу.
Сыныптан тыс болған жұмыстар сабақтарға қарағанда кейбір ерекшеліктерге ие:
Мазмұны бойынша математика бағдарламасына қатысты емес. Бірақ берілетін білімдер оқушылардың күшіне сай болуы керек.
Сыныптан мүмкіндігінше, барлық оқушыларды жұмылдыруы, яғни, қызықты болуы қажет. Меңгеру деңгейі төмен болған оқушылар да қызығу арқылы белсенді оқушыларға айналуы мүмкін.
Сыныптан тыс болған жұмыстар еріктілік принцпіне негізделе отырып ұйымдастырылады, бірақ қызығуды қамстамасыз ету керек. Бұл сабақтар бағаланбайды, дегенмен белсенді қатысқан оқушылар ынталандырылады.
Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнына қарап, 10-12 минуттан 1 сағатқа дейін арналған болуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны мен формасының әр алуандылығы.
Сыныптан тыс жұмыстарға: қызық мәтінді мәселелер, өткір зейінділікке тиісті мәселелер, әзілді мәселелер, берілген мәліметтері жетпейтін немесе берілген мәліметтері артықша болған мәселелер, логикалық мәселелер, қызықты математикалық оқиғалар, арифметикалық ребустар, ойындар, фокустар, крассвордтар, тарихи мәліметтер беру, т.б. кіреді.
Мектеп практикасында қазіргі уақытта төмендегілер кездеседі: математикалық 10 минуттар, сағаттықтар, математикалық кештер, математикалық үйірмелер, викториналар, байқаулар, олимпиадалар.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру және өткізу методикасы төмендегілерге негізделуі керек:
Сабақта оқушылар алған білім, іскерлік және дағдыларды есепке алған жағдайда өткізіледі.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың қалауы, әуесқойлығы, шығармашылық принциптеріне негізделуі және олардың индивидуал пікірінлерін қанағаттандыру мақсатында ұйымдастырылады.
Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу сабақтардан ерекшеленіп, қызықты жағы күштірек болады. Мұның үшін қажетті шарт мынадай, яғни, өткізілген жұмыстың жоспарлануы және жүйелілігінің күрделілігі болып табылады.
Төменде сыныптан тыс сабақтар өткізу жоспары берілген. Математика пәнінен сыныптан тыс шаралардың жоспары
Айта кеткен жөн, индивидуал және топ сабақтары жүйелі түрде өткізілмеуі, керісінше, негізгі жұмыс сыныпта орындалуы қажет. Сыныптан тыс жұмыс формалары сыныптағы сабақпен салыстырғанда өзіне тән бірнеше ерекшеліктерге ие:
Өзінің мазмұны бойынша ол мемлекеттік бағдарламамен шектелмеген, математикалық материал оқушылардың білімі мен біліктіліктеріне сай берілуі тиіс.
Бастауыш сыныптарда балалардың математикаға қарағанда топтаған қызығулары туралы әлін айтуға болмайды.
Тапқырлық, зеректік, жылдам есептеу, шешімнің нәтижелі тәсілдерін пайдалану ынталандырылуы қажет.
Сабақ 45 минутқа жоспарланған жағдайда сыныптан тыс болған сабақтың мазмұнына және өткізілу формаларына қарап 10-12 минутқа да, бір сағатқа да арналған болуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстар формалары және түрлеріне (қызықты математикалық сағаттар, үйірмелер, викторианалар, т.б.) қарай мазмұнының әр алуандылығымен сипатталады.
Математитка минуттықтарында, тапсырмаларға даген қызығуды ояту және қолдау үшін бұл тапсырмалар сабақта берілетін қарапайым тапсырмаларға ұқсас болмауы тиіс.
Сабақ өткізу үшін әртүрлі қызықты арифметикалық және геометриялық мазмұнды мәселелер, күделі мәселеле, юморлы мәселелер, мәселелер түзуге
тиісті болған мәселелер, қызықты квадраттар, ребустар, жұмбақтар, т.б. материал болып қызмет етеді.
Математика үйірмесі математикадан жүйелі сыныптан тыс жұмыстың ең көп тармағының бірі саналады. Оның негізгі міндеті — математикада арнаулы қызығу танытқан оқушылармен орындалатын, терең жетілген жұмыс.
Математика үйірмесінің жұмысы қызықты математика сабақтарынан төмендегілерімен ерекшеленеді:
Математика үйірмесіне оқушылар таңдауда олардың математикаға деген қызығуын, ынтасы мен мүмкіндіктерін есепке алу керек.
Еркін көрнекі құралдар (абактар, кейбір ойындар үшін мысалдар жазылған үлестірмелі қағаздар және басқалар) дайындайды, математикалық кештерді өткізуге дайындалады және т.б.
Математика үйірмесін өткізу үшін алдымен оның жұмыс жоспарын түзу қажет. Үлгі үшін екінші жарты жылдықта 1-сыныпта өткізілген кейбір үйірме сабақтарының тұжырымдық жоспарлары мыналар:
сабақ. 1. Ребустарды ойлап табу. 2. Қосу амалына тиісті мәселелер. 3. 100 ішінде номерлеуді білуді тексеруге тиісті жаттығулар. 4. Тапқырлықты талап ететін мәселелер. 5. Юморлық мәселе. 6. Жұмбақтартар. 7. Көңілді санақ (20 ішінде) ойыны.
сабақ. 1. Ребусты ойлап табу. 2. Тапқырлықты талап ететін тақпақты мәселелер. 3. Геометриялық фигураларды талқылауға тиіст мәселелер. 4. Юморлық мәселе. 5 “Санды толықтыр” ойыны.