Оқулық Түзетілген және толықтырылган екінші басылым 1-кітап алматы, 2004 ббк28. 86 я 73 р 12

112 с у р е т. Оң аяқ ұшының буындары, 
art. Pedis
(сагитталды кесіндісі).
1 - tibia; 2 - art. talocruralis; 3 - talus; 4 calcaneus; 5 art. Subtalaris;
6 lig. talocalcaneum interosseum; 7 lig. plantare longum; 8 cartilago 
articularis; 9 - os sesamoideum; 10 phalanx proximalis; 11 - art. 
Metatarsophalangealis; 12 - os metatarsale I; 13 art. Tarsometatarsalis; 
14 os cuneiforme mediale; 15 - art. cuneonavicularis; 16 - os naviculare; 
17 - art. talocalcaneonavicularis.
күмбез сияқты емес, бұндай құрылыс тік жүруге байланысты пайда 
болғанға ғана тән белгі болып табылады. Аяқ ұшының мұндай 
құрылысы адамның аяқ ұшына қойылатын жаңа функционалдық 
талаптарға сәйкес пайда болды: дененің тік қалпына қарай аяқ ұшына 
түсетін салмақтың артуы, құрылыс материалын үнемдеу мен бүкіл 
құрылымның беріктігімен ұштаса тірек алаңының кішіреюі.
Қатаң буындар аркылы қозғалмайтындай дерлік болып қосылған 
аяқ ұшы сүйектері комплексі қатты аяқ ұшы негізін құрайды, оның 
құрамына 10 сүйек кіреді: os naviculare, ossa cuneiformia, ossa meta- 
tarsalia I, II, III, IV, V
Байламдардан аяқ ұшы күмбезін бекітуде lig. plantare longum - үзын 
табандық байлам шешуші роль атқарады. Ол өкше сүйегінің төменгі 
бетінен басталып, алға қарай созылып, терең талшықтарымен tubero­
sitas ossis cuboidea-re және беткі талшықтармен табан сүйектерінің 
негізіне бекиді. Sulcus ossis cuboidei арқылы асып өтіп, ұзын табандық 
байлам бұл жүлгені m. peronei longi сіңірі өтетін сүйекті-фиброзды өзек- 
ке айналдырады.
218

113 с у р е т. Аяқ ұшының бойлық кесіндісі (үлгі). Аяк үшының үзына 
бойлык күмбезі сызықпен көрсетілген.
1 calcaneus; 2 talus; 3 os naviculare; 4 os cuneiforme intermedium;
5 - os metatarsi II; 6 - phalanges digiti II.
Аяқ үшының жалпы күмбездік қүрылысында бес бойлық күмбез бен 
бір көлденең күмбезді ажыратады (113, 114-суреттер). Бойлық күмбез- 
дер өкше сүйегінін бір пунктінен басталып, аяқ ұшының бес сәулесіне 
сәйкес келетін жоғары қарай 
дөңесті радиустар бойынша алға 
шашырай ажырасады.
Бірінші (медиалды) күмбез- 
дің түзілуінде sustentaculum tali 
маңызды рөл атқарады. Бойлық 
күмбездердің ішіндегі ең ұзыны 
әрі биігі - екінші күмбез. Алдың-
114 - с у р е т. Аяқ ұшының 
көлденең (тілерсек және табан 
сүйектер аймағындағы) кесіндісі 
(үлгі). Көлденең күмбездің бағыты 
сызықпен көрсетілген.
А 
табан сүйектер буындары 
аркылы кесілген: 1 = os cuboideum; 
2,3,4- ossa cuneiforme. Б - 1 - V табан 
сүйектер арқылы кесілген: 50 және 
45° - аяқ үшының көлденең күм- 
безінің горизонталды жазықтыққа 
қатысты иілуі.
219

ғы жағында параболатәрізді-байланысқан бойлық күмбездер аяқ 
ұшының көлденең күмбезін түзеді. Сүйекті күмбездер оларды түзетін 
сүйек, бұлшықет, шандырлар арқылы пішіндерін сақтайды, сонымен 
бірге бұлшықеттер күмбезді ұстап тұратын белсенді “құлыпшалар” 
болып табылады. Атап айытқанда, аяқ ұшының көлденең күмбезін 
табанның байламдары, қиғаш орналасқан m. peroneus longus, т . tibialis 
posterior сіңірлері және т . adductor hallucis көлденең басы сүйеп 
тұрады.
Бойлық орналасқан бұлшықеттер аяқ ұшын қысқартады, ал қиғаш 
және көлденең орналасқан бұлшықеттер оны ұзартады. Бұлшықет- 
сырғыма құлыпшалардың осындай екіжақты әрекеті аяқ ұшының 
жүрісті серпімді де серпінді ететін күмбезді пішінін сақтайды. Бұл 
сипатталған аппарат нашарлағанда күмбез аласарып, табан жалпайып, 
құрылысы өзгеріп, жалпақтабандылық (тобанаяқ) пайда болуы мүмкін. 
Дегенмен күмбезді (аяқтың үстін) сақтауда пассивті факторлар да 
(сүйектер мен байламдар) активті факторлардан (бұлшықеттер) артық 
болмаса, кем қызмет атқармайды.

жүктеу/скачать 23,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: